به گزارش مشرق، جریان های جوي کره زمین ناشی از تغییرات فشار در مناطق مختلف آن است. برخی از اين جريانها ناشي از الگوهاي عمومي مي باشند كه سطوح عمده ای از كره را تحت پوشش خود قرار مي دهند (مانند بادهاي غربي-شرقي در نيمكره شمالي زمين) و برخی از اين جريانها، تنها بر روي مناطق خاصي اثر گذارند.
یکی از موتورهای محرک مهم در ايجاد و كنترل اين جريانها، اقيانوسها و پيكره هاي بزرگ آبي هستند. بديهي است كه اقیانوس آرام نيز به عنوان بزرگترين پيكره آبي دنيا، سهم به سزايي در اين زمينه دارد. این اقیانوس خاستگاه جریانهای متعددی است که بخشهايي از قاره آمريكا، قاره آسيا و اقيانوسيه را تحت تاثير قرار مي دهد. برخی از اين جريانها، معروفیت محلی و برخی معروفیت و شمول جهانی دارند. یکی از آنها، جریان موسوم به چرخه جنوبی می باشد. این چرخه در بخش جنوبی اقیانوس آرام بین سواحل غربی قاره آمریکای جنوبی و سواحل شرقی استرالیا به صورت تغییر فشار و دماي سطح آب و به صورت الاکلنگی و تکرار شونده (با دوره های یک تا چند ساله) شکل می‌گیرد. معروفترین شاخص سنجش این پدیده شاخصی موسوم به "شاخص نوسانات جنوبي" است كه بر مبناي محاسبه اختلاف فشار در جزاير تاهيتي در جنوب اقيانوس آرام و شهر داروين استراليا محاسبه مي شود. این شاخص مشخص كننده سه فاز از "نوسانات جنوبي" شامل فاز النينو، فاز لانينا و فاز خنثي مي باشد.
شدت فازهاي النينو و لانينا، رابطه مستقيم با افزايش اختلاف فشارها دارد. وقوع فازهاي النينو و لانينا، همراه با ايجاد پديده هاي ترسالي، خشكسالي و تغييرات غير عادي و فصلي دما در آمريكا، استراليا و حتي برخي از مناطق دورتر و غير همسايه با اقيانوس آرام است. ضمنا معمولا اثر گذاري دو پديده النينو و لانينا عكس يكديگر است. مثلا اگر در يك منطقه النينو سب ايجاد بارشهاي زياد مي‌شود، احتمالا در فاز لانينا در همان منطقه كم بارشي خواهيم داشت.
چرا امسال النینو معروف شد؟ آیا پيش از این، چنین واقعه ای در دنیا ثبت نشده بود؟
بر اساس اطلاعات ثبت شده، در 65 سال اخیر 22 پدیده النینو، 21 پدیده لانینا و 22 سال خنثی ثبت شده است. این بدین معنی نیست که وقوع این پدیده ها یا اطلاعات موجود از ثبت آن فقط محدود به این بازه زمانی است، بلكه بايد گفت اطلاعات متقني از آنها در اين بازه زماني وجود دارد. از بين اين پديده‌ها، در دو سال، النینوی بسيار شدیدي، شديدتر از هر النينوي ديگري، داشته ایم (سالهای آبی 62-1361 و 76-1375). معروف شدن پدیده النینوی امسال به اين دليل است که شدت آن، همانند این دو سال استثنایی و حتی شدیدتر از آن پيش بيني شده است. هر چند هنوز و با قطعیت در خصوص شدت اين پديده تصميم قطعي گرفته نشده است. یعنی وقوع النینو محرز شده اما شدت آن و ميزان شباهتش با النینوهای بسيار شديد قبلی هنوز قطعی نشده است.
تاثیر پديده هاي النینو و لانینا بر ایران
همانگونه كه در ابتدا بيان شد، این پدیده ها بر بعضی از نقاط دنیا اثر گذارند و در برخی دیگر هیچ اثری ندارند. مهمترین مناطق اثر پذیر از اين پديده ها در دنیا عبارتند از آمریکا، استرالیا، هند و جنوب شرقی آسیا. اثر اين پديده ها در مناطق مختلف یک کشور نیز می تواند متفاوت باشد مانند اثرات متفاوت النينو بر غرب و شرق و شمال و جنوب کشور آمریکا. انتظار نداريم اثر اين دو پديده در ايران با قطعيتي كه در آمريكا و استراليا وجود دارد، تاييد شود، هر چند بررسي ها نشان دهنده الگوهاي مشابه و قابل تاملي از وقايع تكرار شونده در ايران در زمان فازهاي النينو و لانينا است. نتايج بررسي وقايع تاريخي اين پديده ها با بارش سالانه ايران نشان دهنده دهنده نكته هاي اساسي زير است:
• هنگام وقوع النينو در بسياري از ايستگاههاي هواشناسي كشور، خشكسالي مشاهده نشده است. يعني بارش سالانه بسياري از ايستگاهها حول و حوش بارش متوسط يا بيشتر از متوسط بارش بلند مدت آنها بوده است.
• هنگام وقوع لانينا در بسياري از ايستگاههاي هواشناسي كشور، ترسالي مشاهده نشده است. يعني بارش سالانه بسياري از ايستگاهها حول و حوش بارش متوسط يا كمتر از متوسط بارش بلند مدت آنها بوده است.
• در هر دو سال وقوع النينوي بسيار شديد، ايستگاههايي زيادي از كشور بارشهايي بيش از متوسط خود داشته اند.
• نتايج فوق عمدتا در منطقه وسيعي از غرب ايران مشاهده شده است. مناطقي از ايران هستند كه به هيج وجه رفتاري مشابه با الگوي فوق ندارند.
علاوه بر موارد فوق، نتايج يك مطالعه بين المللي تاكيد داشته است كه هنگام وقوع آخرين النينوي بسيار شديد، تعداد سيلابهاي به وقوع پيوسته در ايران، تقريبا دو برابر تعداد آنها در يك سال خنثي بوده است.
آیا توجه به النینو به عنوان شاخصی برای پیش بینی نوسانات اقلیمی کشور کافی است؟
خیر به هیچ وجه توجه به النينو به تنهايي كافي نيست. توجه به ساير شاخصهاي اقيانوسي و جوي براي درك بهتر از نوسانات بلند مدت اقليمي لازم است. در عين حال توجه به تغييرات شاخص نوسانات جنوبي (در هر دو فاز النينو و لانينا) حاوي مزاياي خوبي است از جمله اينكه به صورت زودهنگام و قبل از شروع سال آبي قابل هشدار مي باشند.
دیگر شاخصهایی را باید پایش کنیم
شاخصهای مرتبط با دما و فشار سطح آب سایر اقیانوسها و پیکره های آبی اطراف کشور از جمله مهمترين پارامترهايي هستند كه پايش آنها مي تواندحاوي اطلاعات خوبي براي پيش بيني هاي بلند مدت منابع آب كشور باشد. شاخصهايي نظير "نوسانات اقيانوس اطلس شمالي"، "درجه حرارت درياي مديترانه"، "ئرجه حرارت خليج فارس"، "نوسانات مادن-جولين" و تعدادي ديگر، حاوي اطلاعات مفيدي براي پيش بيني نوسانات اقليمي مي باشند.
آیا با وقوع النینو، خشکسالی از میان می رود؟
به هیچ وجه. خشکسالی های اخیر کشور ما شدتی داشته اند که صرفا با وجود یک سال با بارش مناسب و حتي زياد هم نمی توان انتظار از بین رفتن پیامدهای خشكسالي هاي قبل را داشت. فراموش نکنیم که خشکسالی هم یک پدیده تکرار شونده كه اتفاقا بعد از دو النينوي بسيار شديد قبلي مشاهده شده اند. ضمن اينكه اصولا صرفه جويي و افزايش بهره وري استفاده از آب در هر شرايطي چه خشكسالي و چه غير از آن در هر صورت حاوي منافع مستقيم ملي خواهد بود.