به گزارش مشرق، گفتگو با آخوند عبدالرحیم نیازی ساعی، از روحانیون اهل سنت استان گلستان خیلی دلنشین است. عشق به امام رضا(ع) اکسیری است که قلب ما را – علیرغم تفاوت مذهبی - به هم نزدیک می کند. جناب آخوند می گوید می توان از جایگاه والای امام رئوف در قلوب شیعه و سنی، سکویی ساخت برای همدلی بیشتر دو برادری که خیلی ها سعی می کنند از هم جدایشان کنند. وی که چندی پیش در کاروان راهپیمایی اربعین نیز شرکت کرده بود، معتقد است باید کاروان های مشترک شیعه و سنی برای زیارت امام رضا(ع) تشکیل شود. متن مصاحبه با این روحانی اهل سنت در ادامه از نظرتان می گذرد؛
*لطفا درباره دیدگاه علمای اهل سنت درباره اهل بیت رسالت توضیح بفرمایید؟
علمای اهل سنت به همه اهل بیت و به ویژه امام علی(ع) که همه اهل بیت به نوعی از دامن حضرت علی(ع) رشد کردند و شخصیت گرفتند، نگاه ویژه ای دارند. حضرت علی(ع) از خلفای راشدین هستند برای همین هم روحانیت اهل سنت احترام ویژه ای برای ایشان قائل هستند. در خطبه های نماز جمعه هم برای ایشان و فرزندانشان دعا می کنند؛ تا به این ترتیب همیشه این نکته برای مردم یادآوری شود که باید برای امامان احترام خاصی قائل باشند.
*مردم ترکمن به زیارت بارگاه امام رضا(ع) هم می روند؟
درباره اعتقاد مردم راجع به این مسأله همین بس که زمانی که در بین مردم ترکمن صحرا افرادی به بیماریهای لاعلاجی گرفتار می شوند و چندین بار به پزشکان متخصص مراجعه کرده و جواب رد از پزشک شنیدند، به حرم حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) می شتابند و یا مراسم دعای توسل اجرا می کنند. موارد بسیاری را از بزرگان خود شنیده و یا در منطقه مشاهده کرده ایم با اینکه از نظر پزشکی شفای آنها امکان پذیر نبوده به اذن الله شفا یافته اند. این موارد قابل مراجعه و مستندسازی است.
به طور کلی مردم ترکمن صحرا هرساله به مشهد امام رضا(ع) سفر می کنند تا از کرامات و برکات ایشان بهره مند شوند. مثلاً پدر خود بنده زمانی که می خواست به زیارت خانه خدا مشرف شود از من خواست تا قبل از سفرش به مکه مکرمه ایشان را به مشهدالرضا ببرم. زمانی که علت را پرسیدم، جواب داد: «جد ایشان در مدینه است و اگر امام رضا را زیارت کنیم، حضرت رسول خوشحال خواهند شد و ثواب زیارت مدینه ما دوچندان خواهد شد. من هم ایشان را به سفر مشهد بردم و از این بابت پدرم بسیار از من راضی و خشنود بودند. به طور کلی جزو رسم و رسومات مردم ترکمن صحراست که قبل از سفر خود به مکه به زیارتگاههای اطراف و در صورت امکان به زیارت مشهد مشرف می شوند.
*جناب آخوند نیازی ظاهراً در بین مردم ترکمن صحرا اسامی زیادی وجود دارد که منتسب به امام رضا و یا مشهد الرضا است، علت این نامگذاریها چیست؟
اگر شما به شهرستانهای مختلف ترکمن صحرا سری بزنید با اسامی زیادی همچون، مشهد وردی، مشهد دردی، مشهد بیبی و مشهد تاج و ... مواجه خواهید شد. معمولاً این افراد در خانواده هایی هستند که یا صاحب اولاد نمی شدند و یا نوزاد زنده نمی مانده و سقط می شده، یا مرده به دنیا می آمده. زن و شوهر و یا بزرگان آنها به امام رضا(ع) متوسل می شدند و به زیارت امام رضا(ع) می رفتند و صاحب فرزند می شدند. به این ترتیب خانواده ای که کلا بچه دار نمی شده اسم فرزند خود را که به واسطه توسل و زیارت امام رضا(ع) گرفته است «مشهد وردی» می نامد (یعنی کسی که مشهد او را داده است)؛ کسانی هم که فرزند آنها زنده نمی مانده و سقط می شده، اما بعد از توسل صاحب فرزند می شدند نام بچه خود را «مشهد دُردی» (یعنی کسی که مشهد (امام رضا (ع) او را نگاه داشته است) می گذارند. معمولاً این خانواده ها نذر می کنند سه الی هفت سال متوالی جهت زیارت امام رضا(ع) به مشهد بروند.
در ترکمنستان هم امام رضا(ع) از جایگاه والایی برخوردارند. در آنجا بیشتر به «قزل امام» (امام طلایی) مشهور هستند. کم کم این نام بین مردم ترکمن صحرا هم رایج شده است. همچنین نامهایی مثل «امام قلیچ و مشهد قلیچ» را هم در ترکمن صحرا مشاهده می کنیم. نام یکی از دوستان شاعرمان در ترکمن صحرا «مشهد قلی» است. روزی از ایشان پرسیدم که فلسفه نام شما چیست؟ او گفت: این نام در واقع اسم یکی از بزرگان خاندان ما بوده و زمانی که ایشان به رحمت ایزدی می پیوندند نام او را بر روی من گذاشتند، و درواقع معادل غلامرضای فارسی است.» کلا «مشهد قلی» معادل عبدالرضا و غلامرضا است.
در بین دخترها هم شما اسامی مثل «مشهد بیبی» و «مشهد تاج» را مشاهده می کنید که اینها نیز به واسطه توسل و زیارت امام رضا به خانواده هایشان عطا شده اند. به طور کلی این اسامی نشاندهنده آن است که اهل سنت حرمت ویژه ای برای امام رضا(ع) و سایر امامان قائل هستند.
*چگونه است که اهل سنت ترکمن تا این حد به زیارت امام رضا(ع) اعتقاد دارند و اساساً چگونه می توانند این بحث را از شرکی که عده ای معتقدند که به واسطه زیارت انسان دچار شرک می شود، جدا کنند؟ یعنی چطور می توانید ثابت کنید که این مقوله شرک نیست؟
معمولاً وهابیون بحث زیارت را شرک می دانند و حتی رفتن به زیارتگاه ها و مقبره های محلی را هم شرک می دانند. این عده کلاً اعتقادی به مزار و کرامت و توسل ندارند. معتقدند که انسان فقط باید از خدا استمداد بطلبد. غافل از اینکه این کرامتها در همه پیامبران بوده است. پیامبران معلمینی هستند که بعد از خدا کتابهای خدا مثل تورات و انجیل را به مردم آموزش داده اند. بعد از آنها هم نوه و نتیجه های آنها این مسئولیت را برعهده داشته اند تا می رسیم به پیامبر خودمان و بعد هم حضرت علی(ع) که داماد ایشان بود و همین طور سلسله مراتبی که نهایتاً به حضرت مهدی که ناجی آخر الزمان هستند. اینها بشارتهایی است که در کتابهای دینی ما وجود دارد.
مثلاً مختومقلی یکی از عرفا هستند که قدرت پیشبینی عظیمی داشتند. بسیاری از اتفاقاتی را که در آینده و بعد از وفاتشان بنا بود رخ دهد را در قالب اشعار مختلف در کتابشان ذکر می کنند. مختومقلی نام تمامی ائمه را یک به یک عنوان می کند و به برخی از آنها متوسل می شود که او را از گرفتاری نجات بدهد. در پایان به امام مهدی(عج) می رسد که ناجی تمام بشریت است و حکومت جهانی اسلام با محوریت این امام خواهد بود؛ مختومقلی درباره امام زمان شعرهای گفتنی بسیاری دارد. مثلا در یکی از شعرهای خود به ظهور حضرت عیسی از آسمان همزمان با ظهور امام مهدی اشاره می کند و دقیقاً اشاره می کند که زمانی که حضرت مهدی پرچم لااله الاالله را به مدینه و مکه می برد، حضرت عیسی در آنجا به ایشان می پیوندد و در آنجا با هم نماز برگزار می کنند. در شعر دیگری اشاره می کند که حضرت مهدی ۴۰ سال در مدینه حکومت خواهد کرد. غرض اینکه زمانی که ما این عقاید را در متون قدیمی خود می بینیم، متوجه می شویم که آنها با تمام اخلاصی که داشتند به امامان و بزرگان متوسل می شدند. به همه امامان از حضرت علی(ع) گرفته تا امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و علی ابن موسی الرضا(ع). به این ترتیب کسانی که طریقتی و عرفانی هستند بسیار با بحث زیارت و توسل آشنایند و این مباحث بین آنها غریب نیست و باید حساب وهابیون را از مردم ترکمن صحرا جدا کرد.
*بیشترین احادیثی که بین علمای اهل سنت ترکمن صحرا رایج است مربوط به امام رضاست و یا سایر ائمه؟
ما از همه ائمه احادیثی را داریم اما بیشترین احادیث مربوط به امام صادق(ع) است، چراکه امام ابوحنیفه شاگرد امام جعفر صادق(ع) بوده اند. امام ابوحنیفه مرجع مذهبی ماست و در مکتب امام جعفر صادق (ع) تلمذ کرده است.
*آیا برای شهادت و یا ولادت امام رضا(ع) هم بین اهل سنت ترکمن مراسم خاصی وجود دارد؟
بله. در این زمانها معمولاً مردم ترکمن نذری می دهند. این نذریها گاه شامل غذاهای محلی است و گاه شیرینی های محلی که بین مردم پخش می شود. به ویژه خانواده هایی که توسل جسته اند و کرامتی مشاهده کرده اند و از فیوضاتشان بهره برده اند معمولاً نذری می دهند. یکی دیگر از عادات ترکمنها این است که وقتی به امامی متوسل می شوند ختم قرآنی به نیت آن امام برگزار می کنند و در کنار ختم قرآن ضیافتی هم برپا می کنند. این مراسمات در ایام محرم و عاشورا هم معمولا برپاست
اگر هم کسی به زیارت امام رضا(ع) رفته باشد هنگام بازگشت دوستان و فامیل به دیدن شخص زائر میروند و زائر هم هدایایی را که به عنوان تبرک دور حرم طواف کرده است بین آنها تقسیم می کند. گاهی هم فامیل و دوستان قبل از سفر به دیدن شخصی که قصد زیارت دارد می روند و پارچه ای را به او می دهند تا برای آنها متبرک کرده و بازگرداند. گاهی هم پول و جواهرات نذری را به این افراد می سپارند تا به حرم امام رضا(ع) برسانند. در این موارد که این عده حتماً به دیدن زائر می روند.
*به نظر شما چطور می توانیم از جایگاه امام رضا(ع) استفاده کنیم تا بتوانیم بین شیعه و سنی وحدت ایجاد کنیم؟
شاید ساده ترین و دم دستی ترین کار این باشد که یک سری کاروانهایی را متشکل از برادران شیعه و سنی به زیارت امام رضا(ع) بفرستیم. معمولاً در اینجا مدارس و ادارات کاروانهای زیارتی را اعزام می کنند اما کاروانهای شیعه و سنی جدا هستند؛ اگر بشود کاروانهای مشترکی را بفرستیم تأثیر وحدتی زیادی خواهد داشت. به طور کلی اگر کانونهایی تشکیل شود که مشترک باشد و فعالیتهایی از جمله همین اعزام کاروانها را به صورت مشترک انجام بدهند تعامل بین شیعه و سنی را افزایش خواهد داد و بسیار مثمر ثمر خواهد بود. البته بحمدلله در گلستان اصلاً مشکلی وجود ندارد و تشیع و تسنن برادرانه با هم زندگی می کنند و حتی زیارتهای شخصی را هم بعضاً با هم می روند اما شایسته است که ادارات و ارگانها نیز به این مسأله بیشتر بها بدهند و با ترتیب دادن سفرهای مشترک در انتقال آداب و رسوم و فرهنگ متقابل بازده خوبی خواهد داشت.
*سخن پایانی؟
بسیار ممنونم که به اهل سنت بها دادید تا نظر اهل سنت را راجع به اهل بیت جویا شوید. در اینجا ارادت ویژه ای برای امامان و خلفای راشدین وجود دارد. همانطور که اشاره کردم بزرگانی همچون مختومقلی در بین بزرگان ترکمن صحرا وجود دارد که به تعبیر خودشان جام شرف، در یک رویای صادقانه به واسطه حضرت علی به ایشان نوشانده شده است. بعد از این خواب هم به علم لدنی الهی دست پیدا می کنند. یعنی علم پیشگویی خود را به واسطه حضرت علی(ع) دریافت میکنند. و هم اکنون ما درصددیم که شاعران و نویسندگان جمع شده و اشعار او را به فارسی ترجمه نمایند تا با در اختیار قرار گرفتن مفاهیم بلند عرفانی ایشان ارتباط و صمیمیت بین تشیع و تسنن هرچه بیشتر و بهتر گسترش یابد. یعنی اشعار ایشان میتواند محور وحدت قرار بگیرد ان شاءالله.