طی دو هفته اخیر، جار و جنجال زیادی درباره رای منفی مجلس به لایحه دولت برای افزایش تعداد مناطق آزاد و ویژه به پا شد.
دولت طی یک سال گذشته چند لایحه درباره ایجاد 12 منطقه ویژه اقتصادی و 7 منطقه آزاد به مجلس ارائه کرد که نمایندگان مجلس نیز 68 منطقه ویژه به آن اضافه کردند.
سرانجام این چند لایحه در مجلس تجمیع و به یک لایحه تبدیل شد؛اما با وجود تلاش فراوان نمایندگان موافق و ابراز حمایت دولت، با انتقادات کارشناسی چهره‌های اقتصادی بهارستان این لایحه به تصویب مجلس نرسید.
با این وجود، نمایندگان موافق لایحه تشکیل مناطق آزاد و ویژه جدید از پای ننشسته‌اند و همچنان به دنبال طرح مجدد این لایحه در صحن مجلس هستند.
این تلاش‌ها برای افزایش ناگهانی تعداد مناطق آزاد و ویژه کشور در حالی است که نگاهی به عملکرد این مناطق نشان می‌دهد برخلاف هدف اصلی از تشکیل این مناطق در جهت توسعه تولید داخلی صادرات‌محور، مناطق آزاد و ویژه به دلیل معافیت‌های تعرفه‌ای به منفذ واردات انبوه کالاهای خارجی تبدیل شده‌اند.
دکتر احمد توکلی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در مخالفت با لایحه افزایش مناطق آزاد و تجاری می‌گوید: در ایران در سال 68، سه منطقه را آزاد اعلام کردند و در سال 73 دبیرخانه آن شکل گرفت و سال 75 قانون مربوطه تصویب شد و قرار بر این شد این مناطق از محل عوارض واردات و فروش زمین کسب درآمد کنند و زیربناها را بسازند؛ اما اگر چین موفق می‌شود، نه آنکه فقط شهر و راه آماده داشته باشد بلکه تمام سوله‌ها و ساختمان‌های مورد نیاز را نیز ساخته‌اند ولی ما در ایران فقط یک ساختمان گمرک و یک ایستگاه قطار داریم.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با بیان اینکه وقتی زیربناهای اولیه آماده نیست، نتیجه کار زمین فروشی و گرانی زمین و مسکن می‌شود، گفت: به محض اینکه نمایندگان این لایحه را تصویب کنند، زمین در تمامی مناطق گران خواهد شد و اجاره‌نشین‌ها بیچاره می‌شوند.
وی با تاکید بر اینکه مناطق آزاد دروازه واردات شده است، افزود: از صد در صد بازرگانی خارجی در چهار ساله اول برنامه چهارم تا سال 88 بیش از 86 درصد واردات و 14 درصد صادرات بوده است و سوال اینجاست چرا وقتی کاری را غلط انجام داده ایم اصرار به تکرارش داریم.
توکلی با بیان اینکه تصویب این لایحه اثر منفی بسیار بالایی بر بیکاری دارد و گویی بیکاری وارد می کنیم، اضافه کرد: اگر این انرژی و سرمایه، صرف تولید شود اتفاق بهتری خواهد افتاد. سیاست‌های غلط وضعیت مردم را به اینجا کشانده است، به عنوان مثال قرار بود در قشم طی 5 سال 100 هزار شغل ایجاد شود اما در 20 سال تنها 24 هزار شغل ایجاد شده است و ادامه این کار جامعه را به نابودی می‌کشاند.
آمارهای سال جاری تجارت خارجی مناطق آزاد و ویژه مؤید سخنان دکتر توکلی است.
بر اساس آمارهای گمرک، میزان واردات به مناطق آزاد و ویژه در 8 ماهه نخست امسال بیش از 4.3 میلیارد دلار بوده، در حالی که صادرات این مناطق فقط 683 میلیون دلار بوده است.
میزان واردات در 10 منطقه آزاد و ویژه‌ای که بالاترین حجم تجارت خارجی را در 8 ماهه نخست امسال داشته‌اند، فاصله بسیار زیادی با صادرات این مناطق دارد.
در مجموع در 8 ماه نخست امسال، 3.3 میلیون تن کالا به ارزش 4.3 میلیارد دلار به مناطق آزاد و ویژه وارد شده، در حالی که در همین مدت 1.6 میلیون تن کالا از این مناطق صادر شده که ارزش آنها 683 میلیون دلار بوده است.
در آمار فوق، منطقه ویژه عسلویه محاسبه نشده، زیرا این منطقه محل صادرات گاز تولیدی پارس جنوبی است و بحث آن با سایر مناطق آزاد و ویژه متفاوت است.
مقایسه واردات و صادرات مناطق آزاد و ویژه نشان می‌دهد این مناطق دقیقا معکوس هدف اصلی از تشکیل و توسعه آنها عمل می‌کنند.
بنابراین افزایش کمّی مناطق آزاد و ویژه، فقط سبب تسهیل واردات ارزان‌قیمت به کشور خواهد شد و نفعی برای اشتغال و تولید داخلی ندارد.