گروه بینالملل مشرق - در پاییز گذشته، همزمان با حفر تونلهای عمیق توسط کره شمالی برای آزمایش هستهای جدید (که توسط ماهوارههای جاسوسی آمریکا رصد میشد)، باراک اوباما دستور آزمایش جدید هستهای این کشور را صادر کرد.
B61، یک بمب هدایتپذیر دقیق اتمی (نسخه آزمایشی) در صحرای نوادا رها شد، بمبی که مدل به روز شده یک بمب هستهای قدیمیتر است. این سلاح از سوی آمریکاییها برای مقابله با معضلاتی چون توان هستهای کره شمالی طراحی شده است: یک مغز کامپیوتری و 4 پرّه هدایتپذیر این بمب با دقتی بسیار بالا اهداف زیر زمین، از نوع تونلهای هستهای کره شمالی را هدف قرار میدهد. قدرت انفجاری بمب، بسته به نوع هدف قابل کم و زیاد شدن است تا از میزان تلفات جانبی کاسته شود.
لحظه پرتاب B61-12
در حالی که کره شمالی به دنبال بزرگتر کردن بمبهای هسته ای خود است و مدعی ساخت و آزمایش بمب هیدروزنی شده است (که کارشناسان آمریکایی آن را گزافهگویی میدانند)، وزارت انرژی و پنتاگون در حال آمادهسازی طیفی از سلاحهای هستهای در جهت عکس هستند، یعنی بمبهای کوچکتر با دقت بالاتر.
رویکرد ساخت سلاحهای کوچکتر هستهای، یک نوع تقابل فلسفی میان دو دسته از کارشناسان حوزه هستهای در آمریکا ایجاد کرده است. اوباما مدتهاست که از شعار «دنیای عاری از سلاح هستهای» دم میزند. نظامیان تحت امر او استدلال میکنند که به روز رسانی سلاحهای موجود هستهای این کشور، میتواند یک زرادخانه جمع و جورتر و در عین حال قابل اتکاءتر برای آمریکا ایجاد کند. در حالی که به دلیل میزان تهدیدی که این سلاحها بر رقبای امریکا اعمال میکند، بازدارندگی هستهای را هم حفظ میکند. به عقیده این دسته، این تغییرات ارتقاء هستند و نه بازطراحی کامل، در نتیجه تعهد رییس جمهور را مبنی بر عدم ساخت و توسعه سلاح هستهای جدید حفظ میکنند.
اما منتقدان، از جمله شماری از مقامات سابق دولت اوباما، آیندهای کاملا متفاوت برای این تسلیحات در نظر میگیرند. ماده انفجاری این تسلیحات ارتقاء یافته به طرز قابل توجهی پایینتر میآید، ولی کوچک کردن ماده انفجاری و هدفگیری دقیق، همزمان وسوسه استفاده از آن را هم نسبت به سلاحهای فعلی هستهای بیشتر میکند. یعنی وسوسه استفاده پیشدستانه به جای استفاده تلافیجویانه.
«ژنرال جیمز ای. کارترایت»، نایب رییس سابق ستاد مشترک نیروهای مسلح، که یکی از بانفوذترین استراتژیستهای هستهای اوباما محسوب میشد، از ارتقاء سلاحهای موجود حمایت میکند، چرا که هدفگیری دقیق به آمریکا این امکان را میدهد که میزان کمتری سلاح در زرادخانه داشته باشد. ولی او هم اذعان دارد که «کوچکتر بودن ابعاد، کاربرد آن را قابل تصورتر میسازد.»
ژنرال بازنشسته جیمز کارترایت
در حالی که باراک اوباما آخرین ماههای ریاست جمهوری خود را میگذراند، مباحثات درباره راهبرد نظامی، بودجه فدرال و میراث اوباما عمق و شدت بیشتری یافته است. بمب هستهای B61 که سال قبل در نوادا آزمایش شد، اولین نوع از 5 نوع کلاهک جدید است که در چارچوب ارتقاء زرادخانه هستهای آمریکاست و حدود هزار میلیارد دلار هزینه در 30 سال آینده صرف ساخت آنها خواهد شد. این خانواده از تسلیحات هستهای و سیستمهای پرتاب آن قرار است کوچکتر، مخفیتر و دقیقتر باشند.
همین حالا هم قرائن یک مسابقه تسلیحاتی در صحنه حاضر است. روسیه آزمایش B61 را «غیرمسوولانه» و «آشکارا تحریککننده» خواند. چین هم نگران موشکهای کروز با سر هستهای است و کرهشمالی هم در توجیه پروژه بمب هیدروزنی خود به «تهدید فزاینده اتمی از جانب آمریکا» استناد کرده است.
آزمایش ادعایی بمب هیدروزنی توسط کره شمالی
یکی از نگرانیهای اصلی آمریکا در این مورد زیر سوال رفتن بحث «کنترل تسلیحات» توسط رقباست. آنها تلاش آمریکا را برای مدرنسازی زرادخانه خود، تخریبکننده مبانی توجیهی کنترل تسلیحات اتمی میدانند.
«اندرو سی. وبر»، دستیار سابق وزارت دفاع و مسوول سابق «شورای تسلیحات هستهای» (یک نهاد میان سازمانی برای نظارت بر زرادخانه اتمی آمریکا) معتقد است:
«این (پروژه) بدون صرفه و غیرضروری است. به ویژه هزینه ساخت موشکهای کروز جدید به شدت بالاست، حود 30 میلیارد دلار برای حدود 1000 موشک.»
اندرو سی .وبر
به اعتقاد او، رییس جمهور هنوز این فرصت را دارد تا صحنه را برای یک ممنوعیت جهانی روی موشکهای کروز هستهای آماده کند. «این مساله نقش بسیار مهمی در کاهش خطر جنگ هستهای دارد.»
از طرف دیگر، هفته گذشته، «برایان پی. مک کیون»، معاون سیاستگذاری وزارت دفاع در مصاحبه خود گفت که «هر کسی که بیطرفانه به طرحهای هستهای اوباما بنگرد، در کل یک گام به پیش به سوی نیروی هستهای کوچکتر و دنیای امنتر میبیند.»
او به توافق هستهای با ایران هم اشاره کرد: «ما مواد هستهای رها شده در گوشه و کنار دنیا را پاکسازی کردیم و به توافق هستهای با ایران رسیدیم و دست کم برای ده سال خطر محتمل را رفع نمودیم.»
برایان مک کیون
مک کیون، مدافع مدرنسازی زرادخانه اتمی آمریکاست و بمب B61 را ایجاد کننده «یک ثبات راهبردی» میداند.
اوباما در سخنرانی معروف خود در سال 2009 در شهر پراگ، مدعی شد که گامهایی محکم برای رسیدن به یک دنیای عاری از سلاح هستهای برخواهد داشت و «نقش سلاح هستهای را در راهبرد امنیت ملی آمریکا پایین خواهد آورد.»
همین اظهارات باعث شد که کمیته نوبل او را برنده جایزه صلح نوبل در همان سال معرفی کند. پیمان کنترل تسلیحاتی آمریکا با روسیه به نظر اولین گام اجرایی شدن پروژه اوباما بود. در 2010 دولت او طرحی گسترده در این زمینه ارایه داد که اوباما آن را محقق کردن میثاق هستهای خود خواند. او اعلام کرد که ایالات متحده قصد ندارد کلاهکهای هستهای جدید بسازد یا ماموریتها یا قابلیتهای نظامی جدید را دنبال کند.»
سخنرانی اوباما در پراگ، 2009
مبنای کلی طرح جدید، بازساماندهی تسلیحات موجود هستهای و تبدیل آن به تسلیحات احیاء شده است. محصولات این ارتقاء قرار است قابل اتکاءتر باشند و به دولت این اجازه را دهند که زرادخانه خود را کوچکتر کند. اما خیلی زود برخی هوادارن اولیه طرح هستهای جدید، نگرانی خود را از احتمال نقض غرض آن اعلام کردند.
در اواخر 2012، «فیلیپ ای. کویل سوّم» و استیو وبر که تازه از مناصب مرتبط با امنیت ملی خود کنار رفته بودند، در نوشتن یک گزارش 80 صفحهای انتقادی، به «انجمن دانشمندان نگران» کمک کردند. این انجمن نام خود را از فضای وحشت آلود رقابت هستهای دو ابرقدرت آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد گرفته بود.
بنا بر این گزارش، متحدان و رقبای آمریکا، هر دو ممکن است مدرنسازی زرادخانه هستهای آمریکا را نقض عهد رییس جمهور این کشور برای عدم ساخت و توسعه کلاهکهای جدید بدانند. این گزارش با استناد به یافتههای دانشمندانی که به دولت مشاوره میدهند، نتیجه گرفت که ساماندادن به همین زرادخانه فعلی، با حفظ مشخصههای اصلی کنونی آن، تا دههها نیازهای امنیتی ایالات متحده را تامین خواهد کرد.
منتقدان چنین استدلال میکنند که کلیت طرح اوباما معقول و منطقی است تا زمانی که پای مغز کامپیوتری و پرههای هدایتپذیر در میان نباشد (که دقت فوقالعادهای به تسلیحات جدید میدهد). «فدراسیون دانشمندان آمریکایی»، یک گروه پژوهشی مستقر در واشینگتن، میگوید دقت بالا و ویرانگری پایینتر این بمبها وسوسه فرماندهان نظامی را برای به کار گرفتن آن بالا میبرد. چرا که آنها میدانند پراکنش مواد رادیواکتیو و خسارات جانبی آن به نحو چشمگیری پایینتر از بمبهای فعلی است.
این مطلبی بود گه ژنرال «کارترایت» هم در مصاحبه سال گذشته خود با شبکه «PBS» آن را مطرح کرد. این ژنرال کهنهکار، از اعتبار بالایی در حلقه متخصصان هستهای این کشور برخوردار است، چرا که سابقا در راس فرماندهی نیروی راهبردی ایالات متحده بود که مدیریت نظامی زرادخانه هستهای را بر عهده دارد. به نظر این ژنرال بازنشسته، برنامه مدرنسازی زرادخانه هستهای، در ابتدا باید نگاه فرماندهان نظامی رار به خطر استفاده از سلاح هستهای عوض کند:
«اگر من دقت واقعی این سلاحها را بالا ببرم چه میشود؟ آیا آنها را کاربردیتر میکند؟ ممکن است.»
نامهای مطرح در صنعت هستهای آمریکا خطر اصلی را در سلاحی میبینند که در صف مدرنسازی قرار دارد: موشکهای جدید کروز. سلاحی که اجازه میدهد پرتاب کلاهک از فاصله بسیار دورتر از هدف، با دقتی فوق العاده انجام بگیرد.
اندرو وبر، دستیار سابق وزارت دفاع، و ویلیام جی. پری، وزیر دفاع دولت بیل کلینتون، در مقالهای با عنوان «آقای رییس جمهور، موشک کروز جدید را از بین ببرید»، دغدغههای خود را بیان کردند. طبق استدلال آنها، موشک کروز میتواند فکر یک «جنگ هستهای محدود» را به سر یک رییس جمهور آینده آمریکا بیاندازد. وضعیت بدتر آن است که چون این موشکها در دو نوع غیرهستهای و هستهای تولید میشوند، کشوری که مورد حمله قرار میگیرد ممکن است دچار اشتباه شود و به این تصور که موشک کروز شلیک شده هستهای است، واکنشی سهمگین نشان دهد و جنگ هستهای را آغاز کند.
اندرو وبر، دستیار سابق وزارت دفاع
این انتقادات سر و صدای زیادی در آمریکا ایجاد کردند چرا که برای مثال، ویلیام پری، شخصیت بسیار برجستهای در حوزه دفاعی است و او را مرشد فکری اشتون کارتر، وزیر دفاع فعلی میدانند. در پاسخ او، مک کیون، مقام ارشد پنتاگون، بعد از ابراز احترام خود برای پری، نوشت که مقامات نظامی به این نتیجه رسیدهاند که موشک کروز جدید (برای حمل کلاهک هستهای) از این رو نیاز است که به رییس جمهور انتخابهای بیشتری نسبت به بمبهای فعلی میدهد که با بمبافکن رها میشوند، چرا که بمبافکن باید از سد دفاع هوایی دشمن بگذرد.
منتقدان طرح اوباما، طول زمانی (سه دههای) و هزینه سرسامآور (یک تریلیون دلاری) آن را از عوامل محقق نشدن این پروژه میدانند. یعنی بناست بعد از 30 سال مدرنسازی، تازه هدف اصلی، یعنی کاهش زرادخانه محقق شود. در این زمان طولانی، چندین رییس جمهور روی کار میآیند که هر کدام به طرفه العینی میتوانند این راهبرد را کنار بگذارند. همین الان هم نامزدهای جمهوریخواه عمدتا مخالف کاهش تسلیحات هستهای هستند. به علاوه افول قدرت اقتصادی ایالات متحده که همین الان هم در افق دیده میشود، باعث خواهد شد که رؤسای جمهور بعدی زیر بار هزینههای کمرشکن آن نروند. یکی از منتقدان میگوید:
«یک ناامیدی جهانی به وجود آمده است. بسیاری از افراد با انتظارات بالا برای کاهش تسلیحات به دولت پیوستند. اکنون توهمشان برطرف شده است. یکی باید این قضیه را جدی بگیرد. قرار است میلیاردها دلار صرف همین وضعیت فعلی کنیم، بی آنکه امنیت بیشتری به دست بیاوریم.»
لحظه پرتاب B61-12
در حالی که کره شمالی به دنبال بزرگتر کردن بمبهای هسته ای خود است و مدعی ساخت و آزمایش بمب هیدروزنی شده است (که کارشناسان آمریکایی آن را گزافهگویی میدانند)، وزارت انرژی و پنتاگون در حال آمادهسازی طیفی از سلاحهای هستهای در جهت عکس هستند، یعنی بمبهای کوچکتر با دقت بالاتر.
رویکرد ساخت سلاحهای کوچکتر هستهای، یک نوع تقابل فلسفی میان دو دسته از کارشناسان حوزه هستهای در آمریکا ایجاد کرده است. اوباما مدتهاست که از شعار «دنیای عاری از سلاح هستهای» دم میزند. نظامیان تحت امر او استدلال میکنند که به روز رسانی سلاحهای موجود هستهای این کشور، میتواند یک زرادخانه جمع و جورتر و در عین حال قابل اتکاءتر برای آمریکا ایجاد کند. در حالی که به دلیل میزان تهدیدی که این سلاحها بر رقبای امریکا اعمال میکند، بازدارندگی هستهای را هم حفظ میکند. به عقیده این دسته، این تغییرات ارتقاء هستند و نه بازطراحی کامل، در نتیجه تعهد رییس جمهور را مبنی بر عدم ساخت و توسعه سلاح هستهای جدید حفظ میکنند.
اما منتقدان، از جمله شماری از مقامات سابق دولت اوباما، آیندهای کاملا متفاوت برای این تسلیحات در نظر میگیرند. ماده انفجاری این تسلیحات ارتقاء یافته به طرز قابل توجهی پایینتر میآید، ولی کوچک کردن ماده انفجاری و هدفگیری دقیق، همزمان وسوسه استفاده از آن را هم نسبت به سلاحهای فعلی هستهای بیشتر میکند. یعنی وسوسه استفاده پیشدستانه به جای استفاده تلافیجویانه.
«ژنرال جیمز ای. کارترایت»، نایب رییس سابق ستاد مشترک نیروهای مسلح، که یکی از بانفوذترین استراتژیستهای هستهای اوباما محسوب میشد، از ارتقاء سلاحهای موجود حمایت میکند، چرا که هدفگیری دقیق به آمریکا این امکان را میدهد که میزان کمتری سلاح در زرادخانه داشته باشد. ولی او هم اذعان دارد که «کوچکتر بودن ابعاد، کاربرد آن را قابل تصورتر میسازد.»
ژنرال بازنشسته جیمز کارترایت
در حالی که باراک اوباما آخرین ماههای ریاست جمهوری خود را میگذراند، مباحثات درباره راهبرد نظامی، بودجه فدرال و میراث اوباما عمق و شدت بیشتری یافته است. بمب هستهای B61 که سال قبل در نوادا آزمایش شد، اولین نوع از 5 نوع کلاهک جدید است که در چارچوب ارتقاء زرادخانه هستهای آمریکاست و حدود هزار میلیارد دلار هزینه در 30 سال آینده صرف ساخت آنها خواهد شد. این خانواده از تسلیحات هستهای و سیستمهای پرتاب آن قرار است کوچکتر، مخفیتر و دقیقتر باشند.
همین حالا هم قرائن یک مسابقه تسلیحاتی در صحنه حاضر است. روسیه آزمایش B61 را «غیرمسوولانه» و «آشکارا تحریککننده» خواند. چین هم نگران موشکهای کروز با سر هستهای است و کرهشمالی هم در توجیه پروژه بمب هیدروزنی خود به «تهدید فزاینده اتمی از جانب آمریکا» استناد کرده است.
آزمایش ادعایی بمب هیدروزنی توسط کره شمالی
یکی از نگرانیهای اصلی آمریکا در این مورد زیر سوال رفتن بحث «کنترل تسلیحات» توسط رقباست. آنها تلاش آمریکا را برای مدرنسازی زرادخانه خود، تخریبکننده مبانی توجیهی کنترل تسلیحات اتمی میدانند.
«اندرو سی. وبر»، دستیار سابق وزارت دفاع و مسوول سابق «شورای تسلیحات هستهای» (یک نهاد میان سازمانی برای نظارت بر زرادخانه اتمی آمریکا) معتقد است:
«این (پروژه) بدون صرفه و غیرضروری است. به ویژه هزینه ساخت موشکهای کروز جدید به شدت بالاست، حود 30 میلیارد دلار برای حدود 1000 موشک.»
اندرو سی .وبر
به اعتقاد او، رییس جمهور هنوز این فرصت را دارد تا صحنه را برای یک ممنوعیت جهانی روی موشکهای کروز هستهای آماده کند. «این مساله نقش بسیار مهمی در کاهش خطر جنگ هستهای دارد.»
از طرف دیگر، هفته گذشته، «برایان پی. مک کیون»، معاون سیاستگذاری وزارت دفاع در مصاحبه خود گفت که «هر کسی که بیطرفانه به طرحهای هستهای اوباما بنگرد، در کل یک گام به پیش به سوی نیروی هستهای کوچکتر و دنیای امنتر میبیند.»
او به توافق هستهای با ایران هم اشاره کرد: «ما مواد هستهای رها شده در گوشه و کنار دنیا را پاکسازی کردیم و به توافق هستهای با ایران رسیدیم و دست کم برای ده سال خطر محتمل را رفع نمودیم.»
برایان مک کیون
مک کیون، مدافع مدرنسازی زرادخانه اتمی آمریکاست و بمب B61 را ایجاد کننده «یک ثبات راهبردی» میداند.
اوباما در سخنرانی معروف خود در سال 2009 در شهر پراگ، مدعی شد که گامهایی محکم برای رسیدن به یک دنیای عاری از سلاح هستهای برخواهد داشت و «نقش سلاح هستهای را در راهبرد امنیت ملی آمریکا پایین خواهد آورد.»
همین اظهارات باعث شد که کمیته نوبل او را برنده جایزه صلح نوبل در همان سال معرفی کند. پیمان کنترل تسلیحاتی آمریکا با روسیه به نظر اولین گام اجرایی شدن پروژه اوباما بود. در 2010 دولت او طرحی گسترده در این زمینه ارایه داد که اوباما آن را محقق کردن میثاق هستهای خود خواند. او اعلام کرد که ایالات متحده قصد ندارد کلاهکهای هستهای جدید بسازد یا ماموریتها یا قابلیتهای نظامی جدید را دنبال کند.»
سخنرانی اوباما در پراگ، 2009
مبنای کلی طرح جدید، بازساماندهی تسلیحات موجود هستهای و تبدیل آن به تسلیحات احیاء شده است. محصولات این ارتقاء قرار است قابل اتکاءتر باشند و به دولت این اجازه را دهند که زرادخانه خود را کوچکتر کند. اما خیلی زود برخی هوادارن اولیه طرح هستهای جدید، نگرانی خود را از احتمال نقض غرض آن اعلام کردند.
در اواخر 2012، «فیلیپ ای. کویل سوّم» و استیو وبر که تازه از مناصب مرتبط با امنیت ملی خود کنار رفته بودند، در نوشتن یک گزارش 80 صفحهای انتقادی، به «انجمن دانشمندان نگران» کمک کردند. این انجمن نام خود را از فضای وحشت آلود رقابت هستهای دو ابرقدرت آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد گرفته بود.
بنا بر این گزارش، متحدان و رقبای آمریکا، هر دو ممکن است مدرنسازی زرادخانه هستهای آمریکا را نقض عهد رییس جمهور این کشور برای عدم ساخت و توسعه کلاهکهای جدید بدانند. این گزارش با استناد به یافتههای دانشمندانی که به دولت مشاوره میدهند، نتیجه گرفت که ساماندادن به همین زرادخانه فعلی، با حفظ مشخصههای اصلی کنونی آن، تا دههها نیازهای امنیتی ایالات متحده را تامین خواهد کرد.
منتقدان چنین استدلال میکنند که کلیت طرح اوباما معقول و منطقی است تا زمانی که پای مغز کامپیوتری و پرههای هدایتپذیر در میان نباشد (که دقت فوقالعادهای به تسلیحات جدید میدهد). «فدراسیون دانشمندان آمریکایی»، یک گروه پژوهشی مستقر در واشینگتن، میگوید دقت بالا و ویرانگری پایینتر این بمبها وسوسه فرماندهان نظامی را برای به کار گرفتن آن بالا میبرد. چرا که آنها میدانند پراکنش مواد رادیواکتیو و خسارات جانبی آن به نحو چشمگیری پایینتر از بمبهای فعلی است.
«اگر من دقت واقعی این سلاحها را بالا ببرم چه میشود؟ آیا آنها را کاربردیتر میکند؟ ممکن است.»
نامهای مطرح در صنعت هستهای آمریکا خطر اصلی را در سلاحی میبینند که در صف مدرنسازی قرار دارد: موشکهای جدید کروز. سلاحی که اجازه میدهد پرتاب کلاهک از فاصله بسیار دورتر از هدف، با دقتی فوق العاده انجام بگیرد.
اندرو وبر، دستیار سابق وزارت دفاع، و ویلیام جی. پری، وزیر دفاع دولت بیل کلینتون، در مقالهای با عنوان «آقای رییس جمهور، موشک کروز جدید را از بین ببرید»، دغدغههای خود را بیان کردند. طبق استدلال آنها، موشک کروز میتواند فکر یک «جنگ هستهای محدود» را به سر یک رییس جمهور آینده آمریکا بیاندازد. وضعیت بدتر آن است که چون این موشکها در دو نوع غیرهستهای و هستهای تولید میشوند، کشوری که مورد حمله قرار میگیرد ممکن است دچار اشتباه شود و به این تصور که موشک کروز شلیک شده هستهای است، واکنشی سهمگین نشان دهد و جنگ هستهای را آغاز کند.
اندرو وبر، دستیار سابق وزارت دفاع
منتقدان طرح اوباما، طول زمانی (سه دههای) و هزینه سرسامآور (یک تریلیون دلاری) آن را از عوامل محقق نشدن این پروژه میدانند. یعنی بناست بعد از 30 سال مدرنسازی، تازه هدف اصلی، یعنی کاهش زرادخانه محقق شود. در این زمان طولانی، چندین رییس جمهور روی کار میآیند که هر کدام به طرفه العینی میتوانند این راهبرد را کنار بگذارند. همین الان هم نامزدهای جمهوریخواه عمدتا مخالف کاهش تسلیحات هستهای هستند. به علاوه افول قدرت اقتصادی ایالات متحده که همین الان هم در افق دیده میشود، باعث خواهد شد که رؤسای جمهور بعدی زیر بار هزینههای کمرشکن آن نروند. یکی از منتقدان میگوید:
«یک ناامیدی جهانی به وجود آمده است. بسیاری از افراد با انتظارات بالا برای کاهش تسلیحات به دولت پیوستند. اکنون توهمشان برطرف شده است. یکی باید این قضیه را جدی بگیرد. قرار است میلیاردها دلار صرف همین وضعیت فعلی کنیم، بی آنکه امنیت بیشتری به دست بیاوریم.»
منابع:
http://www.nytimes.com/2016/01/12/science/as-us-modernizes-nuclear-weapons-smaller-leaves-some-uneasy.html?_r=2http://www.usatoday.com/story/news/world/2016/01/10/north-korea-nuclear-b-52/78587502
http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/us-rules-out-restoring/2417644.html
http://www.theguardian.com/world/julian-borger-global-security-blog/2015/nov/10/americas-new-more-usable-nuclear-bomb-in-europe/