کاخ سفید در بیانیهای که در پایگاه اینترنتی خود منتشر کرده است اعلام کرد توافق تاریخی با ایران از دستیابی این کشور به سلاح اتمی جلوگیری خواهد کرد. ایران برای دستیابی به بمب اتمی چهار مسیر پیش رو داشت که اکنون همه این مسیرها مسدود شده است.
روز شانزدهم ژانویه سال دو هزار و شانزده (26 دی)، آژانس بین المللی انرژی اتمی تأیید کرد ایران گامهای مورد نیاز را در چارچوب توافق برداشته است و این اقدامات آژانس را مطمئن میکند که برنامه هستهای این کشور صرفا مسالمت آمیز باقی خواهد ماند.
کاخ سفید در این بیانیه مدعی شد: قبل از این توافق، زمان فرار هستهای ایران یا زمان موردنیاز برای جمع آوری مواد شکافت پذیر هستهای برای ساختن بمب هسته تنها دو تا سه ماه بود، اما امروز این زمان برای ایران طولانیتر شده و به دوازده ماه یا بیشتر افزایش یافته است. همچنین به علت امکان دسترسی و نظارتهای بیسابقه بازرسان بین المللی بر فعالیتهای هستهای ایران بر اساس توافق میان طرفین، در صورتی که ایران بخواهد توافق را نقض کند ما متوجه خواهیم شد و تحریمها بار دیگر بازگردانده خواهند شد.
در ادامه بیانیه کاخ سفید درباره روند اجرای توافق هستهای آمده است است: از ماه اکتبر ایران حدود بیست و پنج هزار پوند اورانیوم غنی سازی شده خود را به خارج از این کشور منتقل کرده است. ایران دو سوم از سانتریفیوژهای خود را برچیده است. ایران به مرکز رآکتور آب سنگین خود سیمان تزریق کرده است. همچنین امکان دسترسی بیسابقه بازرسان بین المللی را به مراکز هستهای خود و همچنین روند تأمین مواد مورد نیاز این مراکز فراهم کرده است. با توجه به آنکه ایران این اقدامات را انجام داده است آمریکا و جامعه بین المللی میتوانند اجرای طرح جامع اقدام مشترک را آغاز کنند. آغاز این طرح به معنای رفع آن بخش از تحریمهای آمریکا ضد ایران است که با مسئله هستهای این کشور مرتبط هستند. اما بخشی از تحریمهای آمریکا ضد ایران همچنان ادامه خواهد یافت.
ساخت بمب اتمی مستلزم دستیابی به اورانیوم یا پلوتونیوم است اما در سایه توافق هستهای با ایران، چهار مسیر ممکن برای دستیابی ایران به مواد شکافت پذیر هستهای مورد نیاز برای تولید سلاحهای اتمی مسدود شده است. بر اساس توافق هستهای، مسیر ایران برای غنی سازی اورانیوم جهت تولید بمب اتمی مسدود شده است.
ایران برای تولید بمب اتمی یا باید مقدار کافی از اورانیوم غنی سازی شده در مقیاس بالا در اختیار داشته باشد که برای این کار به دهها هزار دستگاه سانتریفیوژ نیازمند است. در حال حاضر ایران ذخائر اورانیوم کافی برای تولید هشت تا ده بمب را در اختیار دارد. اما در چارچوب توافق هستهای ایران ناچار است این ذخائر را حدود نود و هشت درصد کاهش دهد و غنی سازی اورانیوم را در مقیاس سه ممیز شصت و هفت درصد ادامه خواهد داد. این میزان از غنی سازی اورانیوم بسیار پایینتر از سطحی است که برای تولید بمب اتمی مورد نیاز است.
ایران همچنین به دهها هزار دستگاه سانتریفیوژ برای غنی سازی اورانیوم در مقیاس بالا نیاز دارد اما اکنون تنها حدود بیست هزار دستگاه سانتریفیوژ در مراکز غنی سازی نظنز و فردو فعال هستند. اما بر اساس توافق هستهای ایران باید تا سال آینده تعداد سانتریفیوژهای خود را به حدود شش هزار و صد و چهار دستگاه کاهش دهد.
به هیچ وجه به ایران اجازه غنی سازی در مرکز فردو داده نخواهد شد و تنها سانتریفیوژهایی که ایران قادر خواهد بود استفاده کند قدیمیترین نوع خواهند بود. راه دیگر برای دستیابی ایران به بمب اتمی، استفاده از پلوتونیوم است. تنها مرکزی که ایران میتوانست در آن پلوتونیوم تولید کند رآکتور آب سنگین اراک بود. هم اکنون این مرکز هستهای میتواند در راستای اهداف برنامه هستهای نظامی مورد استفاده قرار بگیرد، اما در چارچوب توافق هستهای، طراحی رآکتور اراک تغییر خواهد کرد به نحوی که دیگر قادر به تولید پلوتونیوم نخواهد بود.
همچنین همه میلههای سوخت هستهای که در این مرکز مورد استفاده قرار گرفتهاند با توجه به آنکه ممکن است بطور مجدد مورد استفاده قرار بگیرند به خارج از ایران منتقل خواهند شد. همچنین ایران قادر نخواهد بود تا پانزده سال دیگر رآکتور آب سنگین بسازد. این بدان معنا است که بر اساس توافق هستهای، ایران دیگر منبعی برای پلوتونیوم مورد نیاز تولید بمب اتمی در اختیار ندارد.
کاخ سفید مدعی شد: سئوالی که مطرح میشود این است که آیا ممکن است ایران به شکلی مخفیانه به برنامه هستهای خود ادامه دهد؟ با توجه به آنکه چنین امکانی وجود دارد توافق هستهای با این کشور هم اهمیت زیادی دارد. بر اساس توافق هستهای جدید، ایران با اجرای نظارتهای خارج از برنامه و اعلام نشده موافقت کرده است. بازرسان بین المللی نه تنها قادر خواهند بود بر هر بخشی از فعالیتهای هستهای اعلام شده ایران نظارت کنند، بلکه باید تأیید کنند که هیچ نوع سوخت هستهای به مراکز هستهای مخفی برای تولید بمب منتقل نمیشود. در صورتی که آژانس بین المللی انرژی اتمی، از وجود مراکز و تأسیسات هستهای اعلام نشده و مشکوک در ایران مطلع شود ایران موافقت کرده است که پروتکل الحاقی را همزمان با موافقتنامه تأمین امنیت آژانس بپذیرد و اجرایی کند. این موضوع باعث خواهد شد بازرسان بتوانند به هر مرکز مشکوکی در ایران دسترسی داشته و از آن بازرسی کنند. چنین تردیدهایی میتوانند ناشی از حفر زمین برای استخراج اورانیوم، گزارشهای اطلاعاتی، خریدهای اعلام نشده و یا هشدارهای ایزوتوپها باشد.
اصولا، مواد هستهای که ممکن است برای تولید بمب اتمی مورد استفاده قرار بگیرند از لحظهای که از زمین استخراج میشوند تا لحظهای که به این کشور منتقل میشوند تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند.
در پایان بیانیه کاخ سفید آمده است در صورتی که توافق هستهای حاصل نشده بود برنامه هستهای ایران از این ویژگیها برخوردار میبود. ایران مقدار قابل توجهی از اورانیوم غنی سازی شده در اختیار داشت. چون همانگونه که گفته شد ایران هم اکنون حدود بیست هزار سانتریفیوژ فعال دارد و این اورانیوم غنی سازی شده برای تولید هشت تا ده بمب هستهای کافی بود. در صورتی که توافق حاصل نشده بود و ایران تصمیم میگرفت که بمب تولید کند به دو تا سه ماه زمان نیاز داشت. در صورتی که بازرسیها بر فعالیتهای هستهای ایران انجام نمیشد این کشور میتوانست تعداد سانتریفیوژها و ذخائر اورانیوم خود را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. از نظر عملی در این وضع ایران میتوانست به سرعت اولین بمب هستهای خود را تولید کند.
توافق هستهای باعث شده است بخشهای بنیادین مورد نیاز برای تولید بمب اتمی در ایران از میان برداشته شوند و مدت فرار هستهای ایران از دو تا سه ماه به یک سال و بیشتر افزایش بیابد. مسئله مهمتر این است که تحریمهای بیشتری ضد ایران لغو نخواهد شد مگر آنکه آژانس بین المللی انرژی اتمی تأیید کند که این کشور به تعهدات خود بر اساس توافق هستهای به طور کامل عمل کرده است. در صورتی که ایران هر بخشی از توافق هستهای را نقض کند سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا میتوانند تحریمها را ضد این کشور بازگردانند.