به گزارش مشرق، آزمون و خطا؛حال و هوای این روزهای گمرک کشور که با اجرای نه چندان مطلوب سامانه یکپارچه گمرکی یا همان پنجره واحد تجارت فرامرزی ،صاحبان کالاهای وارداتی،ترخیص کاران گمرک،واحدهای تولیدی و در نهایت بخش بزرگی از اقتصاد کشور را به چالش و سردرگمی کشانده است.اجرای سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی از جمله اقدامات گمرک جمهوری اسلامی ایران در جهت نیل به پیاده سازی دولت الکترونیک در کشور است که گمرکی ها در قامت مرزبان اقتصادی آن را  به مرحله اجرا  در آورده اند.

اگرچه پیاده سازی طرح دولت الکترونیک در کشور به اوایل دهه 80 بر می گردد و سابقه ای 14ساله را پشت سر دارد،  اما پیوستن گمرک  به سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی، سابقه ای دو ساله دارد که با گسترش آن به تمامی بخش ها و البته آماده نبودن زیرساخت های لازم برای اجرا مشکلات و هزینه های بسیاری را به صاحبان کالا تحمیل کرده است. تا جایی که فرآیند الکترونیکی شدن کار در گمرک نه تنها تسهیل کننده امور نبوده است بلکه به گفته بسیاری از مراجعه کنندگان روند خدمات رسانی را پیچیده کرده و کار را به جایی رسانده که اکثر ترخیص کنندگان و صاحبان کالا عطای الکترونیکی شدن کار را به لقایش بخشیده اند  و تنها آرزویشان بازگشت کار به سیستم سنتی و دریافت مجوزها از طریق  نامه نگاری های دستی است.

تمرکز مشکلات در گمرک شهید رجایی
همه چیز از گلایه هایی شروع شدکه حکایت از قطعی مکرر سیستم ترخیص کالا در گمرک  ، معطلی های چند روزه و هزینه های سرسام آور انبار داری و رکود خط تولید در واحدهای تولیدی داشتند.کسانی که کارشان بر زمین مانده و صدای اعتراض شان به جایی نمی رسد.البته بررسی های میدانی در گمرک شهریار تهران  حکایت از وجود مشکل و  قطعی مکرر سیستم که در نهایت منجر به تعویق افتادن کار ترخیص کالا ها می شود داشت. اما مشکل اصلی در جنوبی ترین نقطه کشور به چشم می خورد.گمرک شهید رجایی در شهر بندرعباس.یکی از 150گمرک کشور که به تنهایی کار واردات و صادرات 50درصد از کالاها را به دوش می کشد و در نتیجه مشکلات و کاستی ها در این نقطه بیش از دیگر نقاط کشور ملموس است .با اولین پرواز راهی بندرعباس می شویم. مقصد اصلی، ساختمان گمرک  در مجتمع بندری شهید رجایی است. ساعت هشت صبح است و یک روز کاری جدید برای گمرک و ترخیص کارانی که می خواهند در کوتاه ترین زمان کالای وارداتی را به خارج از درهای گمرک هدایت کنند شروع شده است. با این که هنوز مدت زیادی از شروع به کار گمرک نگذشته اما 10 تا 15نفر پشت در اتاق معاون فنی گمرک صف کشیده اند تا مشکلاتی را که سیستم یکپارچه برایشان رقم زده به گوش  آقای معاون برسانند و راهی برای رفع آن بیابند.

  ادعای ترخیص سه ساعته ،از شعار تا واقعیت
ترخیص کاران یک به یک از راه می رسند ،کیف های بزرگشان را روی میزهای بزرگ وسط سالن باز می کنند و به سرعت مشغول مرتب کردن اسنادشان می شوند.با تعجب می پرسم چرا  با وجود انجام کار به صورت متمرکز و در قالب سامانه ،اما هنوز اینقدر کاغذ و پوشه با خود همراه دارید؟ یکی از ترخیص کاران که  جوانی حدود 35 ساله است  با خنده می گوید: از وقتی کار از طریق سامانه انجام می شود بیشتر از گذشته کپی می گیریم و کاغذ بازی می کنیم.از مشکلاتشان که می پرسم با دلی پر می‌گوید : سامانه دایم قطع و وصل می شود.بیشترین ساعت قطعی هم در ساعت اداری است و فقط 12 شب به بعد می توانیم وارد سیستم شویم و درخواست هایمان را ثبت کنیم.جالب این جاست که مسئولان گمرک اصلا این مشکل را قبول ندارند و می گویند سیستم ما قطعی ندارد.این سامانه مشکلات دیگری هم دارد. به عنوان مثال همین چند وقت پیش باری به وزن 21تن از گمرک ترخیص کردم اما سامانه وزن بارم را 6تن ثبت کرده بود.به همین خاطر مجبور شدم چندین روز دوندگی کنم تا وزن واقعی بار ثبت شود.

یکی دیگر از ترخیص کاران هم اشاره ای به سامانه مشکل دار گمرک می کند و می گوید: چندی پیش بدون این که حقوق و عوارض  گمرکی راپرداخت کنیم برایمان پروانه صادر شد و می توانستیم بار را از گمرک خارج کنیم. یا این که بارها برایمان این مشکل پیش آمده که هنگام مراجعه به رئیس سرویسی که نامش بر روی سندمان خورده است این جواب را شنیده ایم  که سند شما در نزد من نیست وبرای من نیامده است.حالا در این بین ما می مانیم و سندی که معلوم نیست نزد کدام رئیس سرویس است. باید آن قدر بین واحد  آی تی و رئیس سرویس برویم و بیاییم تا مشکل حل شود.همین یک مشکل ممکن است یک روز وقتمان را بگیرد اما مسئولان گمرک می گویند کالا در گمرک سه ساعته ترخیص می شود.

پریدن مجوزهای صادر شده !
پریدن تیک از سامانه هم یکی از مواردی است که بسیاری از ترخیص کاران و کارشناسان گمرک با آن دست به گریبان اند و به دلیل همین مشکل ممکن است چندین روز بین اتاق های گمرک و دستگاه هایی مانند وزارت راه،استاندارد یا غذا و دارو در آمد و شد باشند.یکی از ترخیص کاران از صبح به گمرک آمده تا بار 170تنی کاغذ را از در گمرک خارج کند و به تهران برساند. همه کارها طبق روال انجام شده و درآخرین ساعت کاری   روز قبل 10 درصد حق کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از بابت انتقال بار با ناوگان خارجی هم به حساب وزارت راه واریز شده است.همه چیز آماده است ،کارمندان دفتر کشتیرانی، تیک تایید پرداخت را در سامانه زده اند و طبق روال صبح باید بار از گمرک خارج شود.اما بازهم سامانه کار دست صاحب کالا داده است. این جا صاحب کالا دو گزینه دارد یا  باید یک ضرر چهار میلیون تومانی را بابت یک روز معطلی 8تریلر به جان بخرد یا ضررش را  بر روی قیمت تمام شده اجناسش بکشد.علت را که می پرسم این جواب را می شنوم که تیک وزارت راه پریده است!بیشتر شبیه یک شوخی است.مگر می شود سامانه جامعی آن هم از آن مرزبان اقتصادی کشور چنین مشکل پیش پا افتاده ای داشته باشد و مجوزی که صادر شده  پس از یک روز از بین برود؟!

به سراغ یکی از کارشناسان گمرک می روم ،مشکل را که با او درمیان می گذارم می گوید:متاسفانه این اتفاق هر روز تکرار می شود.یک سند را بررسی می کنیم تک تک گزینه ها مانند گواهی مبدا، صورت حساب، پکینگ و کاتالوگ و ... را تیک می زنیم و کار را یک مرحله به جلو می فرستیم اما فردایش دوباره می بینیم تیک ها پریده و سند در باکس مان نشسته است.اوکه سابقه فعالیتش  در گمرک به 25سال می رسد می گوید: با روی کار آمدن این سیستم چیزهایی می بینیم که واقعا تعجب برانگیز است.به عنوان مثال در برخی موارد برای واردات چوب مجوز غذا و دارو گذاشته اند،یا برای واردات تلویزیون مجوز محیط زیست را گنجانده اند.در این قبیل موارد علاوه بر این که صاحب کالا یک نصف روز معطل می شود ،کار ما هم زیاد می شود و باید درخواست حذف مجوز را به رئیس سرویس بدهیم تا  از آن  سو  رئیس  سرویس از واحد آی تی بخواهد تا مجوز دستگاهی که هیچ ارتباطی به موضوع ندارد حذف شود.

درهمین زمینه خاص مهندس علی بعیدی مفرد نیا مدیر کل دفتر فناوری اطلاعات گمرک این گونه توضیح می دهد و می گوید که مطرح کردن چنین ادعاهایی بیشتر به یک شوخی شبیه است و موضوعی خنده دار است.او می گوید: از نظر ارباب رجوع که با سیستم و سامانه آشنا نیست هر اتفاقی که در سیستم رخ دهد به منزله قطعی سیستم تلقی می شود.یکی از نکات عجیب هم همین پریدن تیک است و قطع به یقین می توان گفت چنین موضوعی صحت ندارد. اگرچه مدیرکل دفتر فناوری اطلاعات گمرک به کل موضوع را رد می کند اما نمونه های عینی پریدن تیک مجوزهای مختلف در ساختمان گمرک زیادند و محل اصلی تجمع شان در طبقه دوم ساختمان گمرک است. جایی که نمایندگان دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه تولید کننده این برنامه و پرسنل آی تی گمرک در آن مستقرند. 10 دقیقه ای در دفتر کوچکی که به نماینده دانشگاه اختصاص یافته می نشینم.

تعداد مراجعان زیاد است و تنها یک نفر برای پاسخ گویی حضور دارد.بیشتر مراجعان هم از پریدن تیک استاندارد، کشتیرانی یا غذا و دارو گلایه دارند و البته جواب قانع کننده ای دریافت نمی کنند. اتاق آی تی اما شلوغ تر است.یکی از ترخیص کاران که برای جدا کردن دو سند از هم و ترخیص کالایش که با یک سند تجمیع شده وارد کشور شده است به این اتاق آمده و می گوید: 20روزی می شود که به دنبال این کار هستم  و هنوز نتوانسته ام ماشین آلاتی را که برای خط تولید قرار است استفاده شود، ترخیص کنم.او هم باسابقه است و سابقه چنین اتفاقاتی را درپرونده کاری اش دارد.به همین دلیل می گوید: پیش از این و زمانی که کارها دستی انجام می شد هیچ گاه کار به این شکل قفل نمی شد و  در نهایت کار با دستور مقامات گمرک جلو می رفت اما الان سیستم راهکاری برای این قبیل مشکلات ندیده است و کار به کلی قفل شده است.

وقتی استاندارد اروپا مورد تایید ایران نیست
وقتی ایران استاندارد اروپا را رد می کند مجبوریم کالای با کیفیت اروپایی را برگردانیم و به جای آن کالای چینی بی کیفیت وارد کنیم.این هم از عجایب گمرک است .یکی از ترخیص کاران که تجربه زیادی دراین باره دارد می گوید: فرقی ندارد کالا چه باشد از کاغذ گرفته تا ماشین آلات و مواد شیمیایی.در خیلی از موارد استاندارد ایران استاندارد اروپا را قبول نمی کند ولی استاندارد چین را قبول دارد.دراین موارد مجبوریم کالا را برگردانیم.نمونه بارز آن هم خودروهایی بودکه به دلیل نداشتن مه شکن عقب مجبور بودیم به صورت دستی بر رویشان سیم کشی کنیم تا بتوانیم برای ترخیص مرسدس بنز مجوز استاندارد بگیریم!

تغییرات روزانه سیستم و مشکلاتی که خبرنمی کند
یکی از کارشناسان گمرک با گلایه از عملکرد سامانه پنجره واحد می گوید : متاسفانه هر روز شاهد تغییراتی دراین سیستم هستیم که پیش از اعمال آن ها به ما اطلاع رسانی نمی کنند.او برای این که مشکلات سیستم را نشان دهد نامه کتبی استاندارد را از کشوی میزش بیرون می آورد و می گوید: کارشناس استاندارد ،این کالا را تایید کرده اما نمی تواند مجوزش را در سامانه صادر کند یا به قول معروف تیک آن در سیستم نمی نشیند.وقتی دو روز از این ماجرا می گذرد و صاحب کالا معطل می شود مراتب را به صورت کتبی به ما اعلام می کنند تا ما خود از طریق سامانه مجوز را صادر کنیم.

برخلاف اظهار نظر مدیر کل فناوری اطلاعات گمرک پریدن مجوزهای صادر شده از سوی دستگاه های مختلف نه تنها شوخی و مزاح نیست بلکه روزانه وقت و انرژی بسیاری را در گمرک به هدر می دهد.ابوطالب نماینده کشتیرانی با یک لیست بلند بالا به گمرک آمده تا مجوزهای صادر شده توسط کشتیرانی را به مسئولان گمرک بدهد تا بلکه آن ها بتوانند به صورت دستی مجوز را صادر کنند و صاحبان کالا موفق  شوند کالاهایشان را از گمرک خارج کنند.

در مجموع آن چه از صحبت های ترخیص کاران و صاحبان کالا بر می آید طولانی شدن روند ترخیص کالا در گمرکات به ویژه گمرک شهید رجایی ،پس از عملیاتی شدن این سامانه است.کاری که پیش از این تنها طی سه روز انجام می شد در طول این مدت گاه به 10تا 20روز نیز می انجامد.

  کارشناسی متمرکز گمرک راهکاری که به روند ترخیص سرعت نبخشید
کالایی  که قرار است از گمرک شهید رجایی بندر عباس ترخیص شودتوسط کارشناسی در گمرک دیگر استان ها کارشناسی می شود. به این کار در گمرک کارشناسی متمرکز می گویند.اقدامی که مهندس بعیدی مفردنیا مدیر کل فناوری اطلاعات گمرک در باره آن می گوید :این کار به منظور تسهیل امور و سرعت بخشیدن به امر ترخیص کالا صورت گرفته است.چراکه 50درصد از حجم کالای وارداتی به کشور از گمرک بندرعباس صورت می گیرد و بار اصلی کار بر دوش کارشناسان این گمرک قرار دارد.درحالی که 50درصد باقی مانده توسط 149گمرک دیگر ترخیص می شوند و یک کارشناس در گمرکی مثل یزد شاید ماهانه 5تا 10اظهار نامه را کنترل کند .این درحالی است که یک کارشناس در بندرعباس روزانه باید 50سند را کارشناسی و بررسی کند .ما با این کار از حجم کاری کارشناسان گمرک رجایی کم کرده ایم و اسناد  گمرک شهید رجایی را به صورت متمرکز برای کارشناسان مختلف در سراسر ایران می فرستیم.

در بین صحبت هایم با مهندس بعیدی مشکلات برخی ترخیص کاران را در مواجهه با این طرح مطرح می کنم و این که بسیاری از کارشناسان مستقر در دیگر گمرکات توان کارشناسی برخی کالاهای تخصصی را ندارند و همین کار باعث طولانی شدن فرآیند ترخیص می شود. او اما در جواب می گوید که اگر کارشناسی اطلاعات کافی درباره کالای مد نظر را نداشته باشد اما به دلیل حجم کاری پایینی که دارد می تواند یک روز برای بررسی و مطالعه آن سند وقت بگذارد و مشکل را حل کند.حتی می تواند سوالات خود را از طریق سامانه با رئیس سرویس مربوطه در گمرک مبدأ  مطرح کند و جواب لازم را بگیرد.پس این کار نه تنها مشکلی ایجاد نمی کند بلکه تنها به منظور روان سازی و جلوگیری از قفل شدن کار به دلیل حجم بالای درخواست ها در گمرکی مانند رجایی درحال انجام است.

یک روز معطلی برای باسکول کردن بار
قطعی های مکرر سامانه تنها به داخل ساختمان گمرک ختم نمی شود.ساعت 14است و به در خروجی گمرک می روم .صف طویلی از تریلرها پشت در گمرک ایجاد شده است.علت اصلی طولانی شدن این صف هم قطعی های مکرر سامانه گمرک است که باعث از کار افتادن باسکول ها می شود.یکی از راننده ها می گوید : الان پنج ساعتی می شودکه داخل خودرو منتظریم تا صف جلو برود و بارمان را باسکول کنیم .اما سیستم دایم قطع و وصل می شود .او می گوید: قطعی ها یک سال است که خیلی زیاد شده و این معطلی ها مشکل هر روزمان است.حتی چند روز قبل هم از ساعت 14تا 19معطل بودیم.البته بیشتر قطعی ها از ساعت 7تا 4بعد از ظهر است و در باقی ساعت ها کمتر مشکل داریم و معطلی مان هم کمتر است.

وقتی نظر مدیر کل دفتر فناوری اطلاعات گمرک در باره مشکلات پیش روی گمرکات به واسطه عملیاتی شدن سامانه پنجره واحد را می پرسم می گوید:از نظر ما و رئیس کل گمرک بحث هایی که مطرح می شود فنی نیست .

ترخیص کارانی که در گذشته کارشان در گمرک 26روز طول می کشید الان به  یک روز معطلی اعتراض می کنند و این نشان از موفقیت ما دارد.وی می گوید: افرادی که از قطعی سیستم شکایت دارند گزارش و شکایت خود را از طریق همین سیستم که مدعی قطع بودن آن هستند برای ما ارسال می کنند.به عقیده من در این سیستم مشکلی که جلوی کار را بگیرد نداریم و کسانی که قانونی کار می کنند از این سیستم و مزایای آن بهره مند هستند. وی کاهش زمان ترخیص به میانگین سه روز را از دستاوردهای سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی می داند و معتقد است که بر اساس مانیتورینگ سیستم در ستاد گمرک ،میانگین مدت زمان ترخیص از 26روز به سه روز کاهش یافته است که بر اساس داده های بانک جهانی که هر روز معطلی کالا در گمرک را معادل یک درصد ارزش کالا می داند ،کاهش 23روزه زمان ترخیص کالا سود قابل توجهی برای اقتصاد داخلی داشته است.مشکلات موجود بر سر راه ترخیص کالا، ترانزیت و حتی صادرات آن هم در شرایطی که بیش از پیش نیاز به تسهیل چنین فرآیندهایی وجود دارد و البته کتمان وجود مشکلات توسط مسئولان گمرک نه تنها به نفع اقتصاد کشور نیست بلکه در دراز مدت می تواند  بخش های مختلف تولید و اقتصاد را متضرر کند و لطمات جبران ناپذیری بر جای بگذارد. مشکلاتی که می توان با بهره گیری از نظرات خبرگان صنعت آی تی برای رفع آن ها اقدام کرد و بیش از این بخش خصوصی را دچار لطمه نکرد.

منبع: خراسان