البته اهمیت و ضرورت انتقال نمایشگاه بین‌المللی تهران به حومه شهر و به دور از هیاهوی ترافیکی از سال 1380 مطرح بود. شورای اسلامی شهر تهران نیز در سال 1383 مصوبه‌ای در همین ارتباط گذراند و شهرداری را به چاره‌جویی برای نیاز پایتخت به فضای نمایشگاهی استاندارد مکلف کرد.
نمایشگاه ممتاز غرب آسیا
در سال 1385 کلیاتی از طرح نمایشگاه که توسط شرکت آلمانی GMP تهیه شده بود، به تصویب رسید. شرکت GMP که به عنوان مشاور همکار خارجی، مشاوران و مهندسان ایرانی طرح احداث نمایشگاه شهر آفتاب تهران را همراهی کرده است، از جمله مشاوران شهیر طرح‌های بزرگ نمایشگاهی در بخش معماری محسوب می‌شود که نمایشگاه‌های مشهوری همچون نمایشگاه بین‌المللی چین و نمایشگاه مشهور دوسلدورف آلمان به همراه ورزشگاه بین‌المللی دوحه قطر از نمونه کارهای قبلی آن به شمار می‌رود.
نکته جالب در طراحی‌های شرکت مذکور این است که شهر آفتاب تهران را برای برگزاری مناسبت‌های بین‌المللی در سطح غرب آسیا دیده و با معیارهـای جهانـی آن را طراحی کرده است.
در نهایت پس از سال‌ها مطالعه و بازنگری در طرح برگزیده، اجرای این پروژه عظیم در سال 1389 به معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران واگذار شد تا خانه به دوشی رویدادهای نمایشگاهی در پایتخت به خط پایان برسد.
94 هزار مترمربع فضای نمایشگاهی در فاز نخست
اراضی پیش‌بینی شده برای مجتمع شهر آفتاب حدود 160 هکتار وسعت دارد که در فاز نخست 34 هزار متر مربع فضای نمایشگاهی سرپوشیده شامل سالن‌های سه قلو به وسعت 25 هزار متر مربع و سالن مرکزی یا ملل به وسعت 9 هزار متر مربع احداث و آماده بهره‌برداری شده است. افزون بر این 60 هزار مترمربع فضای نمایشگاهی روباز و نیز 120 هزار متر مربع پارکینگ مسطح روباز در فاز نخست، آماده خدمت‌رسانی به بازدیدکنندگان خواهد بود.
علاوه بر فضای نمایشگاهی، ایستگاه مترو، بلوار دسترسی به محوطه نمایشگاهی و حدود 38 هزار متر مربع ساختمان‌های اداری، نمایشگاهی و سمینارها در فـاز نخست طرح مذکور آماده بهره‌برداری شده است.
سالن‌های سه قلو با دهانه‌های 75 و 50 متری علاوه بر اینکه عظیم‌ترین فضاهای نمایشگاهی سرپوشیده در کشور محسوب می‌شوند، به دلیل اجرای سازه‌های فضایی لانه کبوتری در محل سقف و دیواره‌های کرتن وال، سالن‌هایی خاص و کم نظیر محسوب می‌شوند.
دیواره‌های کرتن وال که پیش‌تر در بخش‌هایی از پروژه احداث برج میلاد به کار رفته است، به دلیل بهره مندی از ترکیبات شیشه و بتن، علاوه بر داشتن نمای ظاهری زیبا، نیازی به اجرای پوشش‌های نهایی ندارد و از این رو به لحاظ اقتصادی، فن‌آوری مقرون به صرفه‌ای به شمار می‌رود.
بنایی در تناسب با حرم امام خمینی(ره)
کارشناسان مطالعات طرح ساماندهی مبادی ورودی شهر تهران اعتقاد دارند که تمام عناصر کلیدی واقع در آزادراه تهران ــ قم باید به لحاظ هویتی و بصری در تناسب با مجموعه حرم مطهر امام خمینی(ره) به‌عنوان شاخص‌ترین عنصر هویت‌بخش این بخش از پایتخت باشد.
بنابراین طراحی مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب نیز به گونه‌ای صورت گرفته که سازه‌های موجود در حرم امام خمینی(ره)، همچنان اشراف خود را نسبت به سایر عناصر شهری حفظ کنند. در واقع طراح نمایشگاه شهر آفتاب کوشیده است تا این مجموعه در تناسب با حرم از استانداردهای بصری لازم برخوردار باشد.
از همین رو بهره‌گیری از تراز منفی یک و جانمایی فضاهای تأسیساتی در زیر‌زمین، راهکاری است که برای پیشگیری از افزایش ارتفاع سازه‌ها و سالن‌های نمایشگاهی اندیشیده شده است.
بهره‌گیری از معماری ایرانی - اسلامی
مسیر ورودی‌های مجموعه شهر آفتاب از سمت ایستگاه مترو و پایانه‌های حمل و نقلی، طرحی برگرفته از چهارباغ اصفهان است. محور موسوم به چهارباغ در ترازی پایین‌تر نسبت به سایر بخش‌های مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب احداث شود. بنابراین فضاهای سبز دو طرف آن در ترانشه‌هایی با شیب ملایم و پلکانی قرار می‌گیرند. در نهایت هر دو مسیر شرقی و غربی این محور به صورت قرینه و در محل آبنمای بزرگی که با کاشی کاری‌های سنتی تزیین شده است، به یکدیگر می‌پیوندند.
این مسیر به سالن مرکزی یا ملل متصل می‌شود؛ سالنی که برگرفته از معماری تالار صد ستون تخت جمشید است و ارتفاع ستون‌های بتنی آن به 16 متر می‌رسد. البته واقعیت این است که مصالح به کار گرفته کاملاً مدرن هستند اما تعداد ستون‌ها حاصل الهام از بنای تخت جمشید است. سالن ملل از طریق پیاده‌راه‌هایی به سالن‌های نمایشگاهی متصل می‌شود. طرح این پیاده‌راه‌ها نیز برگرفته از مسیر آمد و شد پیاده‌ها در بازارها و گذرهای سنتی کشورمان بوده و به شکل رواق‌هایی احداث می‌شود که بازدیدکنندگان را در فصول مختلف سال از گزند نور شدید خورشید و یا برف و باران محافظت کند.
دسترسی‌های ترافیکی به شهر آفتاب
یکی از دل نگرانی‌های جدی هنگام جانمایی نمایشگاه بین‌المللی پایتخت در شهر آفتاب، دشواری دسترسی به این مکان برای شهروندان بود. به همین خاطر از ابتدا و همزمان با طراحی پروژه درباره این موضوع نیز مطالعاتی صورت گرفت. بر این اساس در سال 1388 مطالعات اولیه به منظور احداث یک تقاطع غیرهمسطح در محل تقاطع رینگ پیرامونی محدوده شهرآفتاب با آزادراه تهران ــ قم آغاز شد. این مطالعات شامل ارزیابی گزینه‌های اجرایی متعدد به صورت پل‌های زیرگذر و روگذر بود که در نهایت با توجه به ملاحظاتی همچون ضرورت اشراف حرم مطهر بر فضاهای اطراف آن، به صورت احداث یک زیرگذر مورد تصویب قرار گرفت؛ گزینه‌ای که با استفاده از تراز منهای یک، از محدود شدن فضای دید یکی از مهم‌ترین نمادهای هویتی پایتخت پیشگیری می‌کند.
در این تقاطع شبدری، تمام گردش‌های مورد نیاز از طریق احداث 4 رمپ و 4 لوپ برقرار شده و در حالی که آزادراه تهران ــ قم در تراز خود ادامه می‌یابد، مسیر خیابان شهید بهشتی که بخشی از رینگ پیرامونی مجموعه شهر آفتاب را تشکیل خواهد داد، به تراز منهای یک منتقل می‌شود.
در عین حال مسیری که وظیفه انتقال بار ترافیک نمایشگاه به سمت تهران را بر عهده دارد، به صورت یک رمپ جهتی دیده شده تا گردش به سمت پایتخت با سرعت مطلوبی صورت گیرد.
از سوی دیگر بر اساس برخی مدل‌سازی‌های ترافیکی پیش‌بینی می‌شود حدود 38 درصد مراجعه‌ها به شهر آفتاب از طریق مترو صورت گیرد. بر این اساس بنا بر وعده شهردار تهران و بر اساس گزارش شرکت متروی تهران و حومه، ایستگاه مترو شهر آفتاب همزمان با ایام برگزاری بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب از 15 تا 25 اردیبهشت، بهره‌برداری خواهد شد. این موضوع در کنار پیش‌بینی پایانه حمل و نقل عمومی شامل ناوگان تاکسی و اتوبوس، به نگرانی شهروندان در زمینه سهولت دسترسی به نمایشگاه بین‌المللی جدید تهران پایان داده است.
***
ایران در صورتی می‌تواند در زمره اعضای انجمن‌های جهانی نمایشگاه‌های بین‌المللی قرار گیرد که مراجع معتبری همچون شرکت GMP، مجتمع‌های نمایشگاهی کشور را تأیید کنند. به این ترتیب با بهره‌برداری از فاز نخست شهر آفتاب و تکمیل فازهای بعدی با احداث هتل و مراکز تجارت جهانی، قرار گرفتن شهر آفتاب در زمره نمایشگاه‌های معتبر جهان دور از ذهن نخواهد بود.