گروه فرهنگ و هنر مشرق- مشکل جسمی جدی ندارد اما همین که ماه رمضان آغاز می‌شود هزار بهانه دارد که روزه نگیرد. یا معده‌اش درد می‌کند یا ضعف دارد یا افت فشار می‌گیرد یا این حکم شرعی هم که «اگر مکلف در شرایطی قرار بگیرد که روزه برای سلامتی او ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نیست» مهر تأییدی بر بی توجهی خودش می‌زند و سختی گرفتن روزه در ماه رمضان آن هم در تابستان را برای خودش هموار می‌کند اما این توجیهات از نظرحجت‌الاسلام قرهی وسوسه‌ای بیشتر نیستند که از سوی شیطان و نفس زودگذر غلبه پیدا می‌کنند تا ما به حکم الهی و معرفتی که از راه روزه به دست می‌آوریم نایل نشویم. به گزارش «آیه» حد و حدود روزه نگرفتن در ماه مبارک رمضان و افرادی که معافند موضوع گفت و گوی ما با رئیس حوزه‌ی علمیه امام مهدی (عج) است.
*متأسفانه در سال‌های اخیر که روزها طولانی شده‌اند عده‌ای به دلیل اینکه با روزه دچار ضعف شدید و بی‌حالی می‌شوند روزه نمی‌گیرند، این حرف تا چه حد قابل قبول است؟
طبق آیات و روایات سن قانونی برای ادای تکلیف از جمله نماز و روزه در دختران و پسران مشخص است. طبیعی است که خداوند متعال آگاهی کامل به شرایط انسان‌ها دارد که چه زمانی با توجه به ضعف و قوتشان می‌توانند روزه بگیرند. از سوی دیگر روزه برای صحت بدن نیز قرار داده شده. پیامبر (ص) فرمود: «روزه بگیرید تا سالم بمانید» امیرالمومنین علی(ع) نیز فرمود: «روزه نیمی از تندرستی است» بنابراین اگر قرار بود انسان با روزه گرفتن مریض شود یا توانایی نداشته باشد، پروردگار عالم تکلیف نمی‌کرد. در این میان همان‌طور که در آیات قرآن بیان شده طبیعی است افرادی که بیمار، مسافر یا از گروه‌های خاص هستند از روزه گرفتن معاف شوند.
اما برای افراد سالم روزه واجب است و این طور نیست که به محض تشنگی یا گرسنگی انسان بگوید من مریض می‌شوم یا توان ندارم! اتفاقا به فرموده‌ی امام صادق(ع) حداقل صیام چشیدن رنج گرسنگی و تشنگی است. تازه فردی که تاب و توان نداشتن را بهانه می‌کند باید بداند که گرسنگی و تشنگی حداقل احکام روزه است.
*ملاک و معیاری که مشخص کند روزه به انسان ضرر می‌رساند یا باعث بیماری می‌شود چیست؟
فردی که کم شدن رطوبت بدن و خالی شدن معده را ضعف و ناتوانی تلقی می‌کند، اصلا متوجه هدف روزه نیست. تنها زمانی که ضعف به طور جدی غلبه پیدا کند، به گونه‌ای که توان در بدن نماند می‌توان روزه را افطار کرد. در واقع اگر ضعف تا حدی است که دیگر نمی‌توان تحمل کرد، مکلف باید روزه ی خود را بشکند. همان طور که فقها بیان می‌کنند و در رساله‌ِ عملی هم هست، شکستن این روزه کفاره ندارد و تنها باید قضای آن را بجا آورد. این طور نیست که با احساس سستی از روزه خودداری کنیم یا با این عنوان که می‌ترسیم مریض شویم آن را بشکنیم.
*پس شکستن روزه به دلیل سختی درست نیست؟
خیر، درست نیست. شاید روزهای اول رمضان برای برخی سخت باشد، چون عادت ندارند ممکن است احساس ضعف کنند اما طبیعی است و حتما بعد از چند روز فرد عادت می‌کند. روزه‌های مستحبی در ایام سال به افراد کمک می‌کنند به روزه‌داری عادت کنند. اگر افراد اول و آخر ماه یا دوشنبه و پنجشنبه‌ی هر هفته و ایام مخصوص دیگر روزه بگیرند، دیگر هیچ‌گاه این تکلیف برای آنها سخت نیست.
*حد شکستن روزه برای تشنگی چیست؟
تشنگی باید به اندازه‌ای باشد که ترس از مرگ سراغ مکلف بیاید. در این شرایط به اندازه‌ای باید آب بنوشد که از مرگ نجات پیدا کند. هر چند روزه‌ی او باطل می‌شود اما در ادامه‌ی روز هم از هر آنچه را بطل می‌کند باید خودداری کند. این حکم نشان می‌دهد در صورت مشقت شدید فقط می‌توان از
ادامه‌ی روزه گرفتن دست کشید.
*در سال‌های اخیر با توجه به اینکه ماه مبارک در تابستان قرار گرفته، بعضی‌ها فکر می‌کنند به خاطر اینکه مجبورند در روزهای طولانی و گرم بیرون از خانه کار کنند، نمی تواننند تشنگی را تحمل کنند، بنابراین می‌توانند روزه نگیرند. نظر شما در این خصوص چیست؟
یکی از مسائلی که شاید عده‌ای از ما به آن آگاهی نداریم فضیلت روزه‌داری است. برای همین حاضر نیستیم سختی آن را تحمل کنیم. هم اکنون که روزها بلندند و گاهی می‌بینیم افرادی در ملاءعام روزه‌خواری می‌کنند، ممکن است روز‌ه‌دار به سختی بیفتد. از پیامبر گرامی اسلام(ص) در کتاب «ثواب الاعمال» روایت شده: «اندام مومن به تسبیح در می‌آیند و فرشتگان بر او درود می‌فرستند و برای شخص آمرزش خواهی می‌کنند». نکته‌ی دیگر بابت اینکه نمی توانیم سختی روزه را تحمل کنیم، بیشتر برای رو آوردن به دنیاست. دلبستگی به دنیا ما را غافل می‌کند؛ غفلتی که همراه با گناه است. وقتی با لباس گناه به مهمانی خدا می‌رویم مشخص است روزه برایمان سخت می‌شود. غفلت حتی ادای نماز را هم مشکل می‌کند.
بسیاری از ما ساعت‌ها پای اینترنت و گوشی همراه و فوتبال هستیم اما نماز که بیشتر از پنج دقیقه زمان نمی‌خواهد سخت می‌شود. باید بدانیم مهمانی خداوند احتیاج به آمادگی دارد. اگر یکباره وارد ماه مبارک رمضان شویم، شرایط سخت می‌شود. برای همین پیامبر فرموده: «رجب ماه شست و شوی گناهان است و شعبان ماه پوشیدن لباس تقواست» آن حضرت در نهایت برای ماه مبارک رمضان فرمود: «به مهمانی خدا دعوت شدید» حتما مقدمه‌ی ماه رمضان را که در ماه‌های قبل هست باید داشته باشیم و چشم و گوشمان را از گناه دور شود باید از اعمال خود مواظبت کنیم و لباس تقوا بپوشیم. با این شرایط راحت می‌توانیم روزه بگیریم.
*در واقع یکی از دلایلی که گاهی تصور می‌کنیم روزه سخت است، به سستی اعتقادات ما هم باز می‌گردد.
وقتی ما از فضایل دور و دلبسته‌ی دنیا باشیم شیطان که خدا فرموده دشمن من و شماست، کارهای عبادی را سخت جلوه می‌دهد توجه به سخنان شیطان و بی‌تقوایی باعث می‌َشود احساس کنیم واقعاً عبادت سخت است و ما خسته می‌شویم.
*همین مسئله باعث می‌شود ناخودآگاه در میانه‌ی روز یا نزدیک افطار واقعاً احساس کنیم ضعف عجیبی داریم و دیگر نمی‌توانیم ادامه دهیم.
بله، در حالی که اگر امتحان کرده باشید، هنگم غروب یا یک ساعت قبل از افطار انسان احساس تشنگی زیادی می‌کند اما همین که وقت اذان می‌رسد این عطش از بین می‌رود. دلیلش تنها وسوسه‌های شیطان است که زمزمه می‌کند: «تو دیگر نمی‌توانی. روزه‌ات را بشکن!» یعنی مقداری از این احساس ضعف، تلقین و نفس زودگذر است.
برخی از ما در خیال خودمان تصور می‌کنیم اگر افطار شود دو پارچ آب و شربت می‌خوریم اما با همان یک لیوان نوشیدنی دیگری هوس خوردن نداریم. این نشان می‌دهد بسیاری از وارد حرص است و حقیقت خارجی ندارد. یکی از ویژگی‌های روزه اتفاقا همین است که این حرص و ولع در انسان ضایع شود. پیامبر اکرم(ص) از پروردگار عالم سوال کرد میراث روزه چیست؟ خداوند فرمود: «حکمت به ارث می‌دهد و حکمت هم معرفت می‌دهد و معرفت هم یقین می‌آورد» وقتی انسان به مرحله ی یقین رسید دیگر برایش اهمیتی ندارد که شب و روز خود را به سختی یا آسانی بگذراند. روزه ابتدا ممکن است سختی داشته باشد اما وقتی انسان عادت کند، آرام و مقاوم می‌َشود.
حتی با صبوری نماز اول وقت خود را اقامه می‌کند و بعد لب به خوردن طعام می‌گشاید ما باید سعی کنیم دچار وسوسه نشویم. نکته‌ای به خاطرم آمد که گفتنش جالب است. در کتاب «الخصال» شیخ صدوق روایتی از امیرالمومنین(ع) نقل شده با این مضمون: «روزه در ماه مبارک رمضان و چهارشنبه‌ی نیمه‌ی هر ماه و پنجشنبه‌ی اول و آخر ماه، وسوسه‌های شیطان و پریشانی دل را از بین می‌برد» یعنی خود روزه هم دلیلی برای از بین رفتن وسوسه است و می‌تواند این بیماری روحی را که امروز خیلی‌ها گرفتار آن هستند درمان کند.
*به نظر شما واقعا چند درصد افراد دچار وسوسه برای روزه‌خواری می‌شوند؟
نمی‌توان درصد ارائه کرد اما بیشتر افراد با وسوسه‌ی شیطان تصور می‌کنند بیمار می‌شوند و نمی‌توانند روزه بگیرند ما می‌بینم روزه برای وسوسه مثل داروست.
*موضوع دیگری که از سوی برخی افراد مطرح می‌شود این است که ما به تأکید پزشک نمی‌توانیم روزه بگیریم. آیا هر پزشکی با هر شرایطی می‌تواند این حکم را صادر کند؟
از نظر فقهی علم پزشکی می‌تواند روزه نگرفتن را تجویز کند که خود فرد معتقد و اهل نماز و روزه باشد. چنین فردی اگر بگوید روزه واقعاً ضرر دارد و خداوند عالم هیچ گاه سختی بنده‌اش را نمی‌خواهد تا حدی که روزه گرفتن را برای او حرام می‌کند باید سراغ پزشک با ایمان برود، نه پزشکی که در مقابل هر بیماری ابتدا روزه نگرفتن را پیشنهاد می‌دهد!
برخی از ما برای فرار از بندگی نمی‌خواهیم روزه بگیریم. از طرفی هم وجدان درد داریم. برای همین گفته‌ی پزشک را برای خود حجت می‌کنیم در صورتی که بهترین پزشک خود انسان است و فرد می‌تواند ضرر داشتن و نداشتن روزه را تشخیص دهد. مگر اینکه بیماری خاصی داشته باشد که خود عوارض آن را نمی‌داند و دکتر منع روزه کند. یکی از نزدیکان ما بسیار اهل روزه بود و غیر از ماه رجب و شعبان، ایام خاص سال را هم روزه می‌گرفت. او به بیماری‌ای مبتلا شد که امید به حیاتش کم بود اما بدون توجه به بیماری باز هم به روز‌داری خود ادامه داد. وقتی نزد پزشک رفت، گفت: آیا روزه‌هایی که گرفتم حال مرا بدتر کرده؟ دکتر گفت: اتفاقا باعث بهبودی شما شده. کم شدن حجم غذا کمک زیادی به شما کرده چون باعث شده روده‌ی شما پاک بماند و عفونت نکند.
*متأسفانه در سال‌های اخیر که روزها طولانی شده‌اند عده‌ای به دلیل اینکه با روزه دچار ضعف شدید و بی‌حالی می‌شوند روزه نمی‌گیرند، این حرف تا چه حد قابل قبول است؟
طبق آیات و روایات سن قانونی برای ادای تکلیف از جمله نماز و روزه در دختران و پسران مشخص است. طبیعی است که خداوند متعال آگاهی کامل به شرایط انسان‌ها دارد که چه زمانی با توجه به ضعف و قوتشان می‌توانند روزه بگیرند. از سوی دیگر روزه برای صحت بدن نیز قرار داده شده. پیامبر (ص) فرمود: «روزه بگیرید تا سالم بمانید» امیرالمومنین علی(ع) نیز فرمود: «روزه نیمی از تندرستی است» بنابراین اگر قرار بود انسان با روزه گرفتن مریض شود یا توانایی نداشته باشد، پروردگار عالم تکلیف نمی‌کرد. در این میان همان‌طور که در آیات قرآن بیان شده طبیعی است افرادی که بیمار، مسافر یا از گروه‌های خاص هستند از روزه گرفتن معاف شوند.
اما برای افراد سالم روزه واجب است و این طور نیست که به محض تشنگی یا گرسنگی انسان بگوید من مریض می‌شوم یا توان ندارم! اتفاقا به فرموده‌ی امام صادق(ع) حداقل صیام چشیدن رنج گرسنگی و تشنگی است. تازه فردی که تاب و توان نداشتن را بهانه می‌کند باید بداند که گرسنگی و تشنگی حداقل احکام روزه است.
*ملاک و معیاری که مشخص کند روزه به انسان ضرر می‌رساند یا باعث بیماری می‌شود چیست؟
فردی که کم شدن رطوبت بدن و خالی شدن معده را ضعف و ناتوانی تلقی می‌کند، اصلا متوجه هدف روزه نیست. تنها زمانی که ضعف به طور جدی غلبه پیدا کند، به گونه‌ای که توان در بدن نماند می‌توان روزه را افطار کرد. در واقع اگر ضعف تا حدی است که دیگر نمی‌توان تحمل کرد، مکلف باید روزه ی خود را بشکند. همان طور که فقها بیان می‌کنند و در رساله‌ِ عملی هم هست، شکستن این روزه کفاره ندارد و تنها باید قضای آن را بجا آورد. این طور نیست که با احساس سستی از روزه خودداری کنیم یا با این عنوان که می‌ترسیم مریض شویم آن را بشکنیم.
*پس شکستن روزه به دلیل سختی درست نیست؟
خیر، درست نیست. شاید روزهای اول رمضان برای برخی سخت باشد، چون عادت ندارند ممکن است احساس ضعف کنند اما طبیعی است و حتما بعد از چند روز فرد عادت می‌کند. روزه‌های مستحبی در ایام سال به افراد کمک می‌کنند به روزه‌داری عادت کنند. اگر افراد اول و آخر ماه یا دوشنبه و پنجشنبه‌ی هر هفته و ایام مخصوص دیگر روزه بگیرند، دیگر هیچ‌گاه این تکلیف برای آنها سخت نیست.
*حد شکستن روزه برای تشنگی چیست؟
تشنگی باید به اندازه‌ای باشد که ترس از مرگ سراغ مکلف بیاید. در این شرایط به اندازه‌ای باید آب بنوشد که از مرگ نجات پیدا کند. هر چند روزه‌ی او باطل می‌شود اما در ادامه‌ی روز هم از هر آنچه را بطل می‌کند باید خودداری کند. این حکم نشان می‌دهد در صورت مشقت شدید فقط می‌توان از
ادامه‌ی روزه گرفتن دست کشید.
یکی از مسائلی که شاید عده‌ای از ما به آن آگاهی نداریم فضیلت روزه‌داری است. برای همین حاضر نیستیم سختی آن را تحمل کنیم. هم اکنون که روزها بلندند و گاهی می‌بینیم افرادی در ملاءعام روزه‌خواری می‌کنند، ممکن است روز‌ه‌دار به سختی بیفتد. از پیامبر گرامی اسلام(ص) در کتاب «ثواب الاعمال» روایت شده: «اندام مومن به تسبیح در می‌آیند و فرشتگان بر او درود می‌فرستند و برای شخص آمرزش خواهی می‌کنند». نکته‌ی دیگر بابت اینکه نمی توانیم سختی روزه را تحمل کنیم، بیشتر برای رو آوردن به دنیاست. دلبستگی به دنیا ما را غافل می‌کند؛ غفلتی که همراه با گناه است. وقتی با لباس گناه به مهمانی خدا می‌رویم مشخص است روزه برایمان سخت می‌شود. غفلت حتی ادای نماز را هم مشکل می‌کند.
بسیاری از ما ساعت‌ها پای اینترنت و گوشی همراه و فوتبال هستیم اما نماز که بیشتر از پنج دقیقه زمان نمی‌خواهد سخت می‌شود. باید بدانیم مهمانی خداوند احتیاج به آمادگی دارد. اگر یکباره وارد ماه مبارک رمضان شویم، شرایط سخت می‌شود. برای همین پیامبر فرموده: «رجب ماه شست و شوی گناهان است و شعبان ماه پوشیدن لباس تقواست» آن حضرت در نهایت برای ماه مبارک رمضان فرمود: «به مهمانی خدا دعوت شدید» حتما مقدمه‌ی ماه رمضان را که در ماه‌های قبل هست باید داشته باشیم و چشم و گوشمان را از گناه دور شود باید از اعمال خود مواظبت کنیم و لباس تقوا بپوشیم. با این شرایط راحت می‌توانیم روزه بگیریم.
*در واقع یکی از دلایلی که گاهی تصور می‌کنیم روزه سخت است، به سستی اعتقادات ما هم باز می‌گردد.
وقتی ما از فضایل دور و دلبسته‌ی دنیا باشیم شیطان که خدا فرموده دشمن من و شماست، کارهای عبادی را سخت جلوه می‌دهد توجه به سخنان شیطان و بی‌تقوایی باعث می‌َشود احساس کنیم واقعاً عبادت سخت است و ما خسته می‌شویم.
*همین مسئله باعث می‌شود ناخودآگاه در میانه‌ی روز یا نزدیک افطار واقعاً احساس کنیم ضعف عجیبی داریم و دیگر نمی‌توانیم ادامه دهیم.
بله، در حالی که اگر امتحان کرده باشید، هنگم غروب یا یک ساعت قبل از افطار انسان احساس تشنگی زیادی می‌کند اما همین که وقت اذان می‌رسد این عطش از بین می‌رود. دلیلش تنها وسوسه‌های شیطان است که زمزمه می‌کند: «تو دیگر نمی‌توانی. روزه‌ات را بشکن!» یعنی مقداری از این احساس ضعف، تلقین و نفس زودگذر است.
برخی از ما در خیال خودمان تصور می‌کنیم اگر افطار شود دو پارچ آب و شربت می‌خوریم اما با همان یک لیوان نوشیدنی دیگری هوس خوردن نداریم. این نشان می‌دهد بسیاری از وارد حرص است و حقیقت خارجی ندارد. یکی از ویژگی‌های روزه اتفاقا همین است که این حرص و ولع در انسان ضایع شود. پیامبر اکرم(ص) از پروردگار عالم سوال کرد میراث روزه چیست؟ خداوند فرمود: «حکمت به ارث می‌دهد و حکمت هم معرفت می‌دهد و معرفت هم یقین می‌آورد» وقتی انسان به مرحله ی یقین رسید دیگر برایش اهمیتی ندارد که شب و روز خود را به سختی یا آسانی بگذراند. روزه ابتدا ممکن است سختی داشته باشد اما وقتی انسان عادت کند، آرام و مقاوم می‌َشود.
حتی با صبوری نماز اول وقت خود را اقامه می‌کند و بعد لب به خوردن طعام می‌گشاید ما باید سعی کنیم دچار وسوسه نشویم. نکته‌ای به خاطرم آمد که گفتنش جالب است. در کتاب «الخصال» شیخ صدوق روایتی از امیرالمومنین(ع) نقل شده با این مضمون: «روزه در ماه مبارک رمضان و چهارشنبه‌ی نیمه‌ی هر ماه و پنجشنبه‌ی اول و آخر ماه، وسوسه‌های شیطان و پریشانی دل را از بین می‌برد» یعنی خود روزه هم دلیلی برای از بین رفتن وسوسه است و می‌تواند این بیماری روحی را که امروز خیلی‌ها گرفتار آن هستند درمان کند.
*به نظر شما واقعا چند درصد افراد دچار وسوسه برای روزه‌خواری می‌شوند؟
نمی‌توان درصد ارائه کرد اما بیشتر افراد با وسوسه‌ی شیطان تصور می‌کنند بیمار می‌شوند و نمی‌توانند روزه بگیرند ما می‌بینم روزه برای وسوسه مثل داروست.
*موضوع دیگری که از سوی برخی افراد مطرح می‌شود این است که ما به تأکید پزشک نمی‌توانیم روزه بگیریم. آیا هر پزشکی با هر شرایطی می‌تواند این حکم را صادر کند؟
از نظر فقهی علم پزشکی می‌تواند روزه نگرفتن را تجویز کند که خود فرد معتقد و اهل نماز و روزه باشد. چنین فردی اگر بگوید روزه واقعاً ضرر دارد و خداوند عالم هیچ گاه سختی بنده‌اش را نمی‌خواهد تا حدی که روزه گرفتن را برای او حرام می‌کند باید سراغ پزشک با ایمان برود، نه پزشکی که در مقابل هر بیماری ابتدا روزه نگرفتن را پیشنهاد می‌دهد!
برخی از ما برای فرار از بندگی نمی‌خواهیم روزه بگیریم. از طرفی هم وجدان درد داریم. برای همین گفته‌ی پزشک را برای خود حجت می‌کنیم در صورتی که بهترین پزشک خود انسان است و فرد می‌تواند ضرر داشتن و نداشتن روزه را تشخیص دهد. مگر اینکه بیماری خاصی داشته باشد که خود عوارض آن را نمی‌داند و دکتر منع روزه کند. یکی از نزدیکان ما بسیار اهل روزه بود و غیر از ماه رجب و شعبان، ایام خاص سال را هم روزه می‌گرفت. او به بیماری‌ای مبتلا شد که امید به حیاتش کم بود اما بدون توجه به بیماری باز هم به روز‌داری خود ادامه داد. وقتی نزد پزشک رفت، گفت: آیا روزه‌هایی که گرفتم حال مرا بدتر کرده؟ دکتر گفت: اتفاقا باعث بهبودی شما شده. کم شدن حجم غذا کمک زیادی به شما کرده چون باعث شده روده‌ی شما پاک بماند و عفونت نکند.