در کنار این تغییرات در ستاد کل، یک انتصاب مهم دیگر نیز در «قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء(ص)» صورت گرفت که طی آن، سردار سرلشکر غلامعلی رشید به فرماندهی این قرارگاه منصوب شد؛ قرارگاهی که تا پیش از این فرمانده معظم کل قوا مسئولیت آن را برعهده داشتند و همین نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه بالای این قرارگاه است.
* هدایت قوای مسلح از جنگ 8ساله تاکنون
«قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء(ص)» بالاترین رده عملیاتی کشور محسوب می‌شود که تاریخچه آن به سال‌های ابتدایی دهه 60 و اوج عملیاتهای مهم در دفاع مقدس برمی‌گردد.
با شروع جنگ تحمیلی و ورود همه جانبه قوای نظامی -اعم از ارتش، سپاه و نیروهای انتظامی- به میدان جنگ، یکی از مهمترین موضوعات در انجام عملیات‌ها، هماهنگی میان یگان‌های عمل‌کننده به خصوص ارتش و سپاه پاسداران بود.
این مسئولیت در ابتدا به قرارگاه مشترک «کربلا» واگذار شد و طرح‌ریزی و نحوه اجرای عملیات‌ها در این قرارگاه برنامه‌ریزی می‌شد و فرماندهان عالی ارتش و سپاه نیز در آن حضور داشتند.
اندکی بعد و در آستانه عملیات «والفجر مقدماتی»، سپاه پاسداران دست به تشکیل قرارگاهی با نام «خاتم‌الانبیاء(ص)» زد اما پس از آن و با بیشتر شدن اختلافات میان ارتش و سپاه، قرارگاه خاتم به قرارگاه «مشترک» تبدیل شد و به عنوان قرارگاه بالادستی این دو سازمان، ایفای نقش می‌کرد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ابتدای امر به عنوان رئیس جمهور و رئیس شورای عالی دفاع، فرماندهی و هدایت این قرارگاه را برعهده گرفتند اما در ادامه -و احتمالا به دلیل منع شدن رئیس جمهور از حضور مستقیم در جبهه توسط حضرت امام(ره)- و یک ماه قبل از آغاز عملیات «خیبر» در سال 62، «هاشمی رفسنجانی» در مقام «جانشین فرمانده کل قوا»، مسئول قرارگاه خاتم شد و عملا فرماندهی جنگ را برعهده گرفت.
هاشمی رفسنجانی، حسن روحانی و کمال خرازی در قرارگاه فرماندهی جنگ
هاشمی رفسنجانی در اولین تجربه فرماندهی خود در دفاع مقدس، در همین قرارگاه، پیشنهاد ویژه‌ای را برای پایان دادن به جنگ مطرح کرد که البته چندان مورد قبول فرماندهان قرار نگرفت:
«برای نخستین بار بحث مهمی را با آنها در میان گذاشتم که عکس‌العمل‌های متفاوتی داشت. بعضی پسندیدند و بعضی نپسندیدند. گفتم نظر من و بعضی مسئولان رده بالای نظام این است که اگر یک عملیات موفق در داخل خاک عراق انجام دهیم و منطقه‌ای از دشمن را تصرف کنیم که با آن بشود بعد از -پذیرش- آتش بس بر عراق فشار آوریم و حقمان را بگیریم، باید با آنش بس موافقت شود. این منطقه می‌تواند همان باشد و چون هنوز چیزی در دست نداریم، مناسب نیست. ولی اگر این هدف تامین شود، قابل طرح با امام است. آنها که مخالف بودند گفتند شعار "جنگ جنگ تا پیروزی" یا "جنگ جنگ تا رفع فتنه از جهان" تبدیل به "جنگ جنگ تا یک پیروزی" شده و گفتند اظهار این نظر ممکن است باعث دلسردی رزمندگان شود که برای رسیدن به کربلا و قدس می جنگند. موافقان هم خوشحال شدند.»(2)
هاشمی البته در خاطرات روز بعدش چنین نوشته است:
«آن گونه که انتظار داشتم عنوان ختم جنگ مقبول نیفتاد. معلوم می‌شود مساله مهم برای بسیاری از رزمندگان ادامه جنگ است و همه چیز هم همین را نشان می‌دهد. شاید به همین جهت امام موافق طرح ختم جنگ نیستند و اگر در قلبشان هم قبول داشته باشند، بر زبان نمی‌آورند.»(3)
قرارگاه خاتم که -حسن روحانی هم فرماندهی پدافند هوایی آن را برعهده داشت- به هر ترتیب کار خود را ادامه داد و با هدایت موثر و ایجاد هماهنگی میان سپاه و ارتش، عملیاتهای بزرگی خلق شد اما در اواخر دهه 60 بار دیگر اختلافات میان ارتش و سپاه بالا گرفت و همین امر به تشکیل «ستاد فرماندهی کل قوا» انجامید و این ستاد در سال 70 نام خود را به «ستاد کل نیروهای مسلح» تغییر داد.
به نظر می‌رسد با شکل‌گیری ستاد کل نیروهای مسلح و نیز پایان جنگ، قرارگاه مرکزی خاتم نیز وارد فاز جدیدی شد و حالا می‌بایست به عنوان بالاترین رده عملیاتی کشور، هدایت عملیاتی تمامی نیروهای مسلح را برعهده بگیرد.
تصویب و نظارت بر طرح و اجرای رزمایش‌های مختلف نیروها در همه رده‌ها نیز ازجمله وظایف این قرارگاه است و اگرچه تاکنون اقدامات مختلف آن چندان در رسانه‌ها بازتاب نداشته اما بواسطه مسئولیت سنگینی که برعهده دارد، می‌توان به اهمیت جایگاه آن پی برد.
از راست: سردار وحیدی وزیر وقت دفاع، سرلشکر باقری، سردار محرابی و سردار شادمانی از فرماندهان قرارگاه مرکزی خاتم با حضور بر روی ناو خارک، به نظاره رزمایش دریایی ارتش نشسته‌اند.
همانطور که گفته شد، تا پیش از این، فرماندهی این قرارگاه را حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جانشینی ایشان را سرلشکر رشید و معاونت هماهنگ کننده این قرارگاه را نیز سرلشکر محمد باقری برعهده داشتند اما در تغییر و تحولات اخیر، فرمانده معظم کل قوا، سردار سرلشکر غلامعلی رشید را به فرماندهی این قرارگاه منصوب کردند.
* غلامعلی رشید؛ از نقش آفرینی موثر در جنگ تا فرماندهی در عالی‌ترین سطوح نظامی ایران
«غلامعلی رشید» با 63 سال سن (متولد 1332) اهل دزفول و از قدیمی‌ترین و تاثیرگزارترین فرماندهان سپاه در طول سال‌های دفاع مقدس و بعد از آن در ستاد کل نیروهای مسلح است.
در جمع فرماندهان سپاه در ایام دفاع مقدس/ نفر سوم، ایستاده از چپ
رشید که تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در همان شهر دزفول گذرانده است، پیش از انقلاب برای مبارزه علیه رژیم طاغوت، به عضویت در گروههای مبارز درآمد و دو بار -یکی در سال 50 و دیگری در سال 55- دستگیر و به مدت 18 ماه روانه زندان شد.
پس از پیروزی انقلاب به عضویت در سپاه پاسداران درآمد و برای مقابله با ناامنی‌ها، به همراه برخی نزدیکان خود سپاه دزفول را تشکیل داد و تا پیش از شروع جنگ نیز در سمت جانشینی و معاونت اطلاعات و عملیات این سپاه مشغول بود.
عزیز جعفری، احمد غلامپور، حسین علایی، غلامعلی رشید و شهید علی هاشمی
او در همان سال‌های ابتدای جنگ به عنوان یکی از موثرترین فرماندهان در کنار سید یحیی صفوی و شهید حسن باقری خود را نشان داد و پس از انتصاب محسن رضایی به عنوان فرمانده کل سپاه، تا پایان دفاع مقدس در کنار وی، در قرارگاه فرماندهی جنگ حاضر بود. (4)
از «غلامعلی رشید» در کنار «محسن رضایی»، «سید یحیی -رحیم- صفوی»، «شهید حسن باقری» و «علی شمخانی» به عنوان «حلقه تفکر راهبردی–عملیاتی سپاه» در طول جنگ نام برده می‌شود. (5)
| محسن رضایی | علی شمخانی | غلامعلی رشید | سید یحیی(رحیم) صفوی | حسن باقری | ||
| عمومی | سال تولد | 1333 | 1334 | 1332 | 1331 | 1334 |
| محل تولد | مسجد سلیمان | اهواز | دزفول | اصفهان | تهران | |
| وضعیت سربازی | - | - | + | + | + | |
| طبقه اجتماعی خانوادگی | فقیر | متوسط | فقیر | مرفه | فقیر | |
| پیش از انقلاب | آموزش چریکی | + | + | + | + | - |
| تحصیلات | دانشجو | لیسانس کشاورزی | دیپلم | لیسانس زمین شناسی | دیپلم | |
| سابقه مبارزه | + | + | + | + | - | |
| عضویت در گروههای مبارز | 5سال (57-52) | 4سال (57-53) | 9سال (57-49) | - | - | |
| سابقه زندان | 2ماه (سال52) | - | 16-18ماه (50و55) | - | - | |
| حضور در عملیاتهای چریکی | 3عملیات | 2عملیات | 6عملیات | - | - | |
| پس از انقلاب | مسئولیت و فرماندهی پیش از جنگ | اطلاعات سپاه (16ماه) | فرمانده سپاه خوزستان (16ماه) | جانشین و مسئول اطلاعات عملیات سپاه دزفول (16ماه) | مسئول عملیات سپاه اصفهان (16ماه) | - |
| مقابله مسلحانه با گروههای ضدانقلاب | + | + | + | + | - | |
| نقش فعال در مقابله با تحرکات مرزی | + | + | + | - | - | |
| تجربه طراحی عملیات محدود | - | + | + | + | + | |
| تجربه مقابله اطلاعاتی با دشمن | سطح راهبردی و عملیاتی | سطح عملیاتی و تاکتیکی | سطح عملیاتی و تاکتیکی | سطح عملیاتی و تاکتیکی | سطح عملیاتی و تاکتیکی | |
| فرماندهی مستقیم یگان در جنگ منظم با عراق | از آغاز جنگ تا مرداد59 | از آغاز جنگ تا اسفند59 | از آغاز جنگ تا اسفند59 (5ماه) در سطح تاکتیکی | از آغاز جنگ تا اسفند59 (5ماه) در سطح تاکتیکی | - | |
| فرماندهی قرارگاه عملیاتی در سال دوم جنگ | فرمانده سپاه و قرارگاه کربلا | قائم مقام سپاه | در عملیاتهای طریق‌القدس و بیت‌المقدس | در عملیات فتح‌المبین | در عملیاتهای فتح‌المبین، بیت‌المقدس، رمضان و محرم | |
| مسئولیت‌های مهم پس از جنگ |
فرمانده سپاه، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام |
فرمانده نیروی دریایی ارتش و سپاه، وزیر دفاع، رئیس مرکز راهبردی دفاعی، دبیر شورای عالی امنیت ملی |
معاون اطلاعات و عملیات ستاد کل نیروهای مسلح، جانشین رئیس ستاد کل، فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء(ص) |
فرمانده سپاه، دستیار و مشاور عالی فرمانده کل قوا |
- |
|
این تصویر، در آخرین ماه‌های پیش از اعطای درجه به کادر سپاه پاسداران در مراسم اعطای نشان فتح به آنها برداشته شده است و روی شانه های سرداران، نشان های نمادینی دیده می شوند که مدتی کوتاه پس از پایان جنگ، به همراه لباس‌های تشریفات استفاده می‌شد.
جانشینی ستاد عملیات جنوب، فرماندهی قرارگاه فتح در عملیات بیت‌المقدس، مسئول عملیات قرارگاه مرکزی سپاه، معاونت اطلاعات و عملیات ستاد کل نیروهای مسلح، جانشینی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، معاونت امور دفاعی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی و فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء(ص) از جمله مسئولیت‌های رشید در سال‌های دفاع مقدس و پس از آن تا امروز است.
کوهنوردی در دزفول
او که بعد از جنگ تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد و در سال 87 نیز مدرک دکتری خود را از دانشگاه تربیت مدرس گرفت، علاوه بر شم بالا در فرماندهی و مدیریت عالی‌ترین سطوح نیروهای مسلح، تاریخ‌نگار و تجربه‌نگار جنگ نیز هست و بواسطه حضور در تمامی جلسات مهم تصمیم‌گیری، از اکثر قریب به اتفاق این جلسات نیز یادداشت برداری کرده و مهمترین مشخصه وی را علاوه بر اطلاعات دقیق، باید صداقت در بیان وقایع و مسائل و البته پاسخگویی در مباحث اساسی و چالشگرانه دانست.
ازجمله آثار وی در این حوزه، مقالات و گفتگوهای تفصیلی و صریح با فرماندهان عالیرتبه سپاه در دفاع مقدس ازجمله سرلشکر محسن رضایی، دریابان علی شمخانی و ... است که طی آن در قالب تاریخ شفاهی و با کمک محمد درودیان (محقق و پژوهشگر دفاع مقدس)، به بیان دقیق و بررسی وقایع سال‌های مختلف جنگ پرداخته شده است.
به همراه سرلشکر جعفری و سردار پاکپور در جریان رزمایش نیروی زمینی سپاه
این سردار 63 ساله که به واسطه نقش‌آفرینی در عملیاتهای بزرگ زمان جنگ مفتخر به دریافت نشان «فتح» از دستان فرمانده معظم کل قوا شده است، به گفته سرلشکر قاسم سلیمانی، کشف کننده بسیاری از فرماندهانی است که امروز در نیروهای مسلح مسئولیت‌های سنگینی برعهده دارند.
دریافت حکم فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم از دست حجت‌الاسلام محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری
** پی‌نوشت‌ها:
1- خبرگزاری فارس، 8 تیر 95
2- اکبر هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ص 502
3- همان، ص 504
4- مجله نگین ایران
5- محمد درودیان، حلقه تفکر راهبردی – عملیاتی سپاه چگونه شکل گرفت؟