گروه فرهنگ و هنر مشرق- همیشه جایزه گرفتن از کن و اسکار اتفاق مهمی در ایران جلوه داده شدهو جوایزی که معمولاً روی مسیر تولیدات سال‌های آتی سینمای ایران تأثیر مستقیم داشته است. «فروشنده» فرهادی در جشنواره کن و حاشیه‌های بعد از آن باعث شده است تا مسئله‌ی سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی در سینمای ایران دوباره تبدیل به یکی از بحث‌های اصلی فعالین سینمایی شود. در این میان آنچه که بیشتر از سایر موارد جلب توجه می‌کند، موضوع حضور ویژه سرمایه فرانسوی در سینمای ایران و در ادامه حمایت فرانسوی‌ها از این آثار در جشنواره خود است.
در بخشی از این گزارش آمده است: «شاید کمتر کسی بداند که حضور سرمایه‌گذار خارجی در فیلم‌های ایرانی برگزیده کن اصلاً اتفاق جدیدی نیست. چنانکه در طول تمام ادوار جشنواره‌ی کن، از میان ده فیلم ایرانی که در بخش مسابقه‌ی اصلی این جشنواره پذیرفته شده‌اند، 9 فیلم تولید مشترک ایران با کشورهای اروپایی و بیش از همه، تولید مشترک با خود فرانسه بوده‌اند. به عنوان نمونه، جالب است بدانید که «زیر درختان زیتون» به کارگردانی «عباس کیارستمی» به عنوان اولین فیلم ایرانی که در بخش مسابقه‌ی جشنواره‌ی کن حضور داشته است و پس از آن «طعم گیلاس» از همین کارگردان، به عنوان تنها فیلم ایرانی برنده‌ی نخل طلا، هر دو با حمایت کمپانی فرانسوی 2000 CiBy ساخته شده‌اند» به همین بهانه تصمیم گرفتیم تا در گزارشی جامع به بررسی و معرفی تمام آثار سینمای ایران که در سال‌های بعد از انقلاب با حضور سرمایه فرانسوی تولید شده‌اند بپردازیم تا بتوانیم نقش پررنگ سرمایه های خارجی را تا حدودی آشکارتر کنیم:
فصل پنجم (1375)
«فصل پنجم» اولین فیلم تولید مشترک ایران و فرانسه بعد از انقلاب است که براساس طرح اولیه‌ای از بهرام بیضایی و به نویسندگی و کارگردان رفیع پیتز ساخته شد. «رفیع پیتز» که خود را اولین کارگردان ایرانی مقیم خارج می‌داند که پس از انقلاب اسلامی در ایران فیلم ساخته است، پس از حضور در ایران توانست با جلب حمایت همزمان بنیاد سینمایی فارابی و کمپانی «پواسون ولان» فرانسه که فیلم کوتاه «سلندر» را نیز برای او تهیه کرده بود، فیلم سینمایی «فصل پنجم» را بسازد.
داستان فیلم در یکی از روستاهای ایران می‌گذرد و شرح دعوای پیش آمده میان دو طایفه به نام کمال‌وندی و جمال‌وندی است که در جریان ازدواج یکی از پسران طایفه کمال‌وندی با دختر طایفه دیگر، مسئله‌ای پیش می‌آید که سرآغاز درگیری میان این دو طایفه می‌شود. این فیلم نیز همانند بسیاری از آثار ایرانی جشنواره پسند فضایی روستایی دارد و اساساً وجود همین فضا باعث شد تا در اروپا و به ویژه فرانسه مورد توجه قرار گیرد تا جایی که «فصل پنجم» جایزه‌ی بهترین فیلم از دیدگاه تماشاگران در جشنواره‌ی «بلفورت» فرانسه و سه جایزه اصلی از دوره هجدهم جشنواره‌ی فرانسوی «آمین» را نصیب خود کرد.
زمستان است (1384)
یکی دیگر از آثار رفیع پیتز که بر اساس داستان سفر محمود دولت آبادی ساخته شده است و همچون آثار دیگر او با نمایش یک فضای تیره و تار و فقیر براساس ویژگی‌های و مشخصه‌های سینمای جشنواره‌ای تولید شده است. داستان این فیلم ماجرای خانواده‌ای است که از فقر و تنگدستی رنج می‌برند، به همین دلیل مرد خانواده برای تأمین معاش، راهی سفر به خارج از کشور می‌شود. در همین زمان که دیگر خبری از مرد نمی‌شود کارگر جوانی که به تازگی برای کار وارد این منطقه شده است، پایش به زندگی آنها باز می‌شود.
این کارگر که «مرحب» نام دارد، پس از دیدن چند باره زن، دل به او می‌بازد و سپس با او ازدواج می‌کند. اما مرحب نیز که کار خود را از دست می‌دهد، ناچار، به سفر می‌رود و داستان ادامه می‌یابد ... «زمستان است» نیز با حمایت توأمان سازمان تبلیغات اسلامی و کمپانی فرانسوی Celluloid Dreams ساخته شد و البته به علت تیرگی فضا مورد انتقادات زیادی واقع شد؛ هر چند که مانند بسیاری از فیلم‌های جشنواره‌ای ایران در جشنواره‌ی برلین مورد توجه قرار گرفت.
گبه (1375)
«گبه» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی محسن مخملباف است که به عنوان محصول مشترک ایران و فرانسه شناخته می‌شود و داستان آن در ارتباط با دختری ایل نشین به نام گبه است که عاشق مردی شده اما پدرش مانع ازدواج آنها می‌شود و دختر تصمیم می‌گیرد که با سوار از محل زندگی ایل بگریزد.
نکته جالب در رابطه با این فیلم آن است که با وجود داستان به ظاهر ایرانی آن و حضور خلیل درودچی و خلیل محمودی به عنوان تهیه کنندگان این فیلم، با مراجعه به صفحه «IMDB» می‌توان در کنار نام سازمان صنایع دستی ایران به عنوان تهیه کننده، نام کمپانی فرانسوی مشهور MK2 را هم مشاهده کرد. این کمپانی به عنوان تهیه کننده‌ی فیلم‌های کارگردانان بزرگی همچون «کلود شابرول»، «کیشلوفسکی»، «آلن رنه»، «برادران تاویانی» و ... شناخته می‌شود.
ایستگاه متروک (1380)
علیرضا رئیسیان در سال 80 با استفاده از فیلمنا‌مه‌ای که کامبوزیا پرتوی آن را نوشته بود، فیلم سینمایی «ایستگاه متروک» را ساخت. داستان این فیلم در ارتباط با زوجی به نام مهتاب و محمود است که سال‌ها از ازدواج‌شان گذشته است ولی هنوز صاحب فرزند نشده‌اند. آنها به قصد زیارت راهی مشهد می‌شوند ولی در مسیر به خاطر ایجاد مشکلی به سوی روستایی کشیده می‌شوند که ساکنان آن کودکان و زن‌ها هستند و تنها یک مرد در آنجا حضور دارد! آنها از وضع بد اهالی روستا دچار بهت و حیرت می‌َشوند، اما به مرور با ساکنان روستا ارتباط برقرار می‌کنند ... این فیلم جز آثاری است که از سوی بنیاد فرانسوی «Cinema Found Sud» حمایت مالی شده است و در نهایت هم توانست در جشنواره بین المللی فیلم مونترال جایزه بهترین بازیگر زن را به دست آورد.
«ایستگاه متروک» با وجود وقوع داستان در یک فضای روستایی و همچنین ریتم کند وقایع؛ هم به لحاظ داستانی و هم به لحاظ فرمی شباهت‌های بسیار زیادی به آثار کیارستمی دارد به همین خاطر مورد توجه جشنواره‌های خارجی قرار گرفت.
ابجد (1381)
«ابجد» فیلمی به تهیه کنندگی، نویسندگی و کارگردانی ابوالفضل جلیلی است که داستان زندگی نوجوانی به نام «امکان» را روایت می‌کند که در فضای متعصب و سنتی یک شهرستان علیه محدودیت‌ها و قید و بندهای مذهبی تلاش می‌کند. او موذن یک مسجد است، به مکتب خانه می‌رود و در ایام غیر رمضان هم روزه می‌گیرد، اما به تدریج تغییر روش می‌دهد و برخلاف تمایل خانواده‌اش به نقاشی، خطاطی، موسیقی، عکاسی و سینما روی می‌آورد.
در عین حال او عاشق دختری یهودی می‌شود که پدرش صاحب یک سینماست و «امکان» پوسترهای سر در آن را برایش طراحی می‌کند. این فیلم محصول مشترک شبکه دو سیما و دو کمپانی «Novem Production» و «Cinema arteFrance» است که با وجود استقبال از آن در خارج از کشور در ایران توقیف شد و هیچ گاه فرصت نمایش نیافت.
علاوه بر آن این فیلم از سوی بنیاد فرانسوی «Cinema Found Sud» نیز حمایت مالی شده است و نکته جالب در ارتباط با آن، اعتراف کارگردان این فیلم به دریافت سفارش از فرانسه برای ساخت آن بوده است. جلیلی سال 92 در میانه نقد و بررسی فیلم «گذشته» گفت: «من هم فیلم «ابجد» را به سفارش فرانسه ساختم و نگاتیو آن هم دست فرانسه است و با وجود اینکه بازیگران ایرانی بودند و فیلم هم در ایران فیملبرداری شده اما به آنها حق می‌دهم که آن را به عنوان فیلم فرانسوی به هر جایی بفرستند»
خواب خاک (1382)
«خواب خاک» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی سپیده فارسی کارگردان ایرانی مقیم فرانسه است. این فیلم که تهیه کنندگی آن را کیانوش عیاری بر عهده دارد، حز آثاری است که ازسوی بنیاد فرانسوی «Cinema Found Sud» حمایت مالی شده است و در آن بازیگرانی چون رویا نونهالی، حسین محجوب و مهدی مرعشی ایفای نقش کردهاند. داستان این فیلم در مرزی میان واقعیت و خیال روایت می شود و مانند اکثر فیلم‌های جشنواره‌ای که با سرمایه گذاری خارجی ساخته شده‌اند، بیشتر بخش‌های آن، خارج از فضای شهری ایران و در بیابان و کویرهای اطراف یزد می‌گذرد.
کافه ترانزیت (1383)
«کافه ترانزیت» یکی از موارد خاص این فهرست است که از همان ابتدا حضور سرمایه‌گذاری خارجی در آن توسط عوامل سازنده فیلم اعلام شد. دو کمپانی «Silkorad Production و Granite Rock Films» سرمایه‌گذاران اصلی این اثر سینمایی هستند هر چند که سرمایه‌گذارانی از کشورهای ترکیه و مجارستان نیز در ساخت این اثر حضور داشتند. این فیلم که کارگردانی و نویسندگی آن بر عهده کامبوزیار پرتوی بوده پس ازتولید در داخل کشور مورد توجه قرار گرفت و توانست در بیست و سومین دوره جشنواره فجر دو سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر نقش اول زن را از آن خود کند.
ظاهر داستان این فیلم شبیه به بسیاری از داستان‌های مرسوم سینمای ایران در سال‌های گذشته است که بر جدال زن ایرانی با جامعه‌ی سنتی و مرد سالار بر سر استقلال تأکید دارد ولی نکته جالب آن مربوط به کامبوزیا پرتوی کارگردان و نویسنده این فیلم است که همواره حضوری فعال در جشنواره‌های خارجی دارد. او با همین فیلم توانست لوح تقدیر و جایزه آزادی جشنواره فیلم اورشلیم که همه ساله در اسرائیل برگزار می‌شود را به دست آورد!
نیلوفر(1385)
ماجراهای این فیلم یکی از عجیب‌ترین مواردی است که در این فهرست مورد بررسی قرار می‌دهیم. نویسنده و کارگردان این فیلم یک زن دورگه‌ی فرانسوی-لبنانی، به نام ژابین سمایل است که ساکن آمریکاست و این فیلم اولین و آخرین تجربه کارگردانی او تا به امروز به شمار می‌رود. تهیه کنندگی این فیلم به طور مشترک توسط فرشته طائرپور، ژان برهات، رشید بوشارب انجام شد و در آن بازیگرارن نام آشنایی از سینمای ایران همچون شهاب حسینی، رویا نونهالی، فاطمه معمتمد آریا، هنگامه قاضیانی و امیر آقایی ایفای نقش کردهاند. اما نکته جالب توجه در ارتباط با این فیلم علاوه بر داستان قبح شکن آن که مربوط به ازدواج اجباری یک دختر خردسال با رئیس قبیله در ازای دادن یک زمین به پدرش است، حضور فرشته طائرپور در قامت تهیه کننده این فیلم است. طائرپور که سال‌ها پیش عهده‌دار ریاست هیأت مدیره خانه سینما بود و همواره به عنوان یکی از مدیران سینمایی کشور شناخته می‌شود، با حمایت کمپانی فرانسوی«B Productions3» اقدام به ساخت فیلم سینمایی «نیلوفر» کرد؛ فیلمی که هیچ گاه مجوز اکران در ایران را نیافت، هر چند درجشنواره‌هایی چون کن، برلین و مونترال حضوری فعال داشت.
لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند(1383)
«لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند» سومین ساخته بهمن قبادی است. این فیلم نخستین فیلمی بود که پس از اشغال عراق توسط آمریکا، در عراق ساخته شد و بعد از آن به عنوان نماینده‌ی سینمای ایران برای اسکار 2004 انتخاب شد. «لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند» که دستانش به زندگی گروهی از مردم کرد در مرز ترکیه و ایران می‌پردازد، با کمک کردستان عراق و کمپانی فرانسوی «Bac Films» ساخته شد و در 73 جشنواره بین المللی در سراسر جهان حضور پیدا کرد.
نیوه‌مانگ (1385)
«نیوه‌مانگ» اثر بعدی بهمن قبادی است. فیلمی در ارتباط با مردم کردستان که محصول مشترک چهار کشور ایران (قبادی)، اتریش، عراق و فرانسه (دو کمپانی Silkorad Production و New Crowned Hope ) است و زبان آن همانند غالب آثار این کارگردان کردی است. داستان این فیلم که به صورت غیرمجاز و بدون مجوزهای قانونی تولید شد، تماماً در کردستان روایت می‌شود و به شرح حال نوازنده پیری به نام «مامو» می‌پردازد که تصمیم دارد همراه با فرزندانش برای اجرای کنسرت راهی عراق شود. این فیلم که هیچ گاه مجوز اکران را در ایران پیدا نکرد، پس از پشت سرگذاشتن تورهای جشنواره کردیش به صورت دی‌وی‌دی روانه‌ی بازار غیر رسمی فیلم در ایران شد.
ازدواج موقت (نزدیک‌تر از آشنا) (1388)
ازدواج موقت یکی از تولیدات مشترک مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و فرانسه (کمپانی Cinema Found Sud) و آلمان در دوران ریاست محمد آفریده در این مرکز است. فیلمی که نام ابتدایی آن «نزدیک‌تر از آشنا» بود و نویسندگی و کارگردانی آن به یک دورگه‌ی ایرانی الاصل و مقیم فرانسه به نام «رضا سرکانیان» سپرده شده بود. داستان این فیلم در ارتباط با عروس جوان یک خانواده سنتی است که همسرش می‌میرد و برادر کوچکتر خانواده درصدد ارتباط با عروس بیوه قرار می‌گیرد که در این میان، بحث ازدواج موقت پیش می‌آید ... با وجود آن که قرار بود این فیلم به عنوان یکی از فیلم‌های اول در بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کند ناگهان تهیه کننده فیلم ازاین کار انصراف داد و قرار شد که نخستین نمایش این فیلم در جشنواره‌ی کن باشد.
یک خانواده محترم(1390)
«یک خانواده محترم» سرشناس‌ترین فیلم این فهرست است که البته واسطه شهرت آن نه افتخارات و یا قوت تکنیکی سازندگان آن بلکه بیشتر به واسطه توهین‌های بی‌سابقه‌ی این فیلم به رزمندگان دفاع مقدس، خانواده‌های شهدا و شخص امام خمینی(ره) است! این فیلم یکی دیگر از فهرست بلند بالای فیلم‌های مسئله‌دار و پرحاشیه‌ی دوران مدیریت محمد آفریده در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است که با تهیه کنندگی شخص او و به عنوان محصول مشترک سیما فیلم و کمپانی فرانسوی « JBA Production» با نام اولیه «خرمشهر» تولید شد ولی اولین نمایش آن در جشنواره کن با واکنش منفی طیف‌های مختلف سینمایی روبرو شد تا آنجا که بسیاری از حاضرین ایرانی در کن آن سال، نسبت به محتوای ضد ارزش این فیلم انتقاد کردند. در نهایت، انتقادات به جایی رسید که در یک اقدام بی‌سابقه و برای اولین بار در طول دوران مدیریت «عزت الله ضرغامی»، رئیس رسانه‌ی ملی به دلیل مشارکت در تولید این فیلم به مجلس احضار شد و توضیحاتی را پیرامون آن ارائه کرد. چندی بعد هم «حسن اسلامی مهر» رئیس با سابقه‌ی سیما فیلم، در اثر شدت انتقادات رسانه‌ای، از کار برکنار گردید.
بابا عزیز(شاهزاده‌ای که روحش را سگالید)(1382)
«بابا عزیز» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی محمدناصر خمیر کارگردان تونسی تبار است که به عنوان محصول مشترک ایران، فرانسه، تونس، آلمان و انگلیس در سال 82 ساخته شد. تهیه کنندگی این فیلم به طور مشترک بر عهده علیرضا شجاع نوری چهره نام آشنای سینمای ایران در جذب سرمایه‌های خارجی و سریال اوریول تهیه کننده فرانسوی است که در بیست و سومین جشنواره فیلم فجر سیمرغ بهترین فیلم معناگرا را گرفت.
«بابا عزیز» که در نام خارجی خود با عنوان «باب عزیز، شاهزاده‌ای که روحش را سگالید» معرفی شده است، که بر اساس آنچه در ارتباط با آن منتشر شده، سه کمپانی خارجی Typecast Releasing Bavaria Film، International، Trigon-Film از سرمایه گذاران آن هستند.
برف(1387)
فیلم سینمایی «برف» به کارگردانی آیدا بجیک یکی دیگر از تولیدات مشترک ایران با فرانسه است که سرمایه‌گذارانی از کشورهای بوسنی و هرزه گوین و آلمان نیز در ساخت آن مشارکت داشته‌اند. این فیلم که به عنوان یکی دیگر از ثمرات دوران مدیریتی محمد آفریده در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی شناخته می‌شود، در ابتدا قرار بود به همراه فیلم «نیلوفر» به عنوان یکی از دو نماینده ایران در جشنواره کن حضور داشته باشد ولی پس از حضور در این جشنواره نام ایران از سرمایه‌گذاران این فیلم حذف شد.
اتفاقی که واکنش آفریده را به عنوان یکی از تهیه کنندگان اصلی این فیلم در پی داشت. او در مصاحبه‌ای در رابطه با این موضوع گفت: «ما دوسال پیش در جشنواره سارایوو حضور داشتیم و از میان 10-15 طرح با خواندن طرح برف و سوابق فیلمساز برای ساخت این فیلم اعلام آمادگی کردیم. نشست‌های متعددی با خانم بجیک داشتیم و در این زمینه به قطعیت رسیدیم و پس از انجام صحبت‌های نهایی با او، قرار داد مشارکت امضاء شد. از آنجایی که «برف»، نخستین فیلم بلند کارگردانش بود، برای مشارکت در ساخت آن اقدام کردیم. این فیلم محصول مشترک ایران، فرانسه، آلمان و بوسنی است»
پریدن از ارتفاع کم (1392)
این فیلم از جمله آثاری است که عوامل آن از همان ابتدا به طور رسمی اعلام کردند که قرار است به عنوان محصول مشترک ایران و فرانسه تولید شود. حامد رجبی کارگردان این اثر است و تهیه کنندگی آن را مجید برزگر بر عهده دارد. برزگر نیز از جمله چهره‌های فعال سینمای ایران در سال‌های اخیر است که در زمینه دریافت سرمایه‌های خارجی و تولید آثار مشترک با سیار کشورها ید طولانی دارد. جالب آن است که مجید برزگر تهیه کننده این فیلم پس از کسب جایزه فیبرشی (برگزیده منتقدان) شصت و پنجمین جشنواره برلین در ارتباط با کیفیت فیلم و دلایل عدم حضور آن در جشنواره فجر گفت: «این جایزه دستاورد خوبی برای اولین حضور یک فیلم اولی در جشنواره خارجی بود، اگر چه دوست داشتیم ابتدا این فیلم در جشنواره فجر نمایش داده می‌شد، اما با توجه به پروانه ویدیویی این فیلم و رد تقاضای ما برای تبدیل آن به پروانه سینمایی و اینکه درجه کیفی پایینی به آن دادند، این امکان فراهم نشد»
دو فرشته (1381)
دو فرشته فیلمی به کارگردانی و نوسیندگی محمد حقیقت و تهیه کنندگی محمد احمدی ساخته سال 1381 است و در آن بازیگرانی چون گلشیفته فراهانی و حسن ناهید ایفای نقش کردهاند. فضای داستان این فیلم ماورایی است و داستان آن با ماجرای پدری آغاز می‌شود که بعد از کشتن پسرش به امامزاده‌ای می‌رود و تمامی شب را به راز و نیاز با او می‌گذراند. این فیلم محصول مشترک فرانسه و ایران است که پس از نمایش در «هفته بین المللی منتقدین کن» در سال 2003 توسط کمپانی فرانسوی وایلد بانچ، به 16 کشور فروخته شد.
گذشته (1391)
«گذشته» (به فرانسوی: Le Passe) فیلم درام فرانسوی محصول سال 2013 به کارگردانی اصغر فرهادی است که برای اولین بار در جشنواره فیلم کن 2013 اکران شد. برنیس بژو، طاهر رحیم و علی مصفا از بازیگران این فیلم هستند. «گذشته» تماماً در فرانسه فیلمبرداری شده است و روایتگر داستان چند رابطه با محور اتفاقاتی در «گذشته» است که حلقه وصل این روابط زنی به نام «مارین»می‌باشد. احمد با بازی (علی مصفا)، که شوهر دوم مارین است، به خاطر اختلاف با او به ایران بازگشته و پس از چهار سال به دعوت ماری به فرانسه فراخوانده می‌شود که می‌بیند همسرش نیز با مردی تازه به نام سمیر (طاهر رحیم) آشنا شده است؛ پس ماری و احمد با یک طلاق توافقی-با توجه به نداشتن بچه‌ای مشترک از خود-از هم جدا می‌شوند.
اما مشکل لوسی (دختر بزرگ ماری از همسر اولش) با ازدواج جدید مادرش و اتفاقی که برای سلین-همسر اول سمیر- افتاده است، گذشته‌ای را ایجاد کرده که به راحتی نمی‌توان از آن عبور کرد ... گذشته با سرمایه‌گذاری ایتحادیه اروپا به دلیل «ترویج فرهنگ اروپایی» و همچنین چندین شرکت فرانسوی از جمله France، Canal3 Memento Films Production، France Televisions و +Cinema تولید شده است و به همین خاطر بود که فرانسوی‌ها از آن استقبال کردند دو جایزه کلیسای جهانی جشنواره کن در سال 2013 نصیب آن شد و همچنین بازیگر نقش اصلی آن توانست جایزه بهترین بازیگر جشنواره کن را از آن خود کند.
جنجال در عروسی (1394)
فیلم سینمایی «جنجال در عروسی» سومین فیلم بلند سینمایی سیدرضا خطیبی است که تهیه کنندگی آن را محمد احمدی بر عهده دارد و در ژانر سینمای کودک و نوجوان ساخته شده است. این فیلم محصول مشترک ایران و فرانسه است که با مشارکت بنیاد سینمایی فارابی تولید شده است و قرار بود نسخه سه بعدی آن در جشنواره سال گذشته حضور پیدا کند ولی به دلایلی این اتفاق صورت نگرفت. نکته جالب در ارتباط با این فیلم حضور محمد احمدی در قامت تهیه کننده آن است. او که بیشتر به عنوان مدیر فیلمبرداری و مجری طرح در سینمای ایران شناخته می‌شود، از سال 81 و با فیلم «دو فرشته» که آن هم از تولیدات مشترک ایران و فرانسه است، فعالیت تهیه کنندگی خود را آغاز کرده است!
چهار فیلم از کیارستمی
عباس کیارستمی هم در تولید آثاری با سرمایه خارجی ید طولانی در سینمای ایران دارد و علاوه بر موارد بالا فیلم‌هایی همچون «باد ما را خواهد برد»، «ده»، «کپی برابر اصل»، «پنج» از ساخته‌های عباس کیارستمی با سرمایه‌گذاری فرانسوی ساخته شده‌اند.
«سکوت» و «سیب»
خانواده مخلمباف به جز فیلم «گبه» که در اواسط دهه هفتاد و در ایران و با سرمایه فرانسوی ساخته شد، پس از مهاجرت نیز ساخت دو فیلم «سکوت» توسط محسن مخلمباف و «سیب» توسط سمیرا مخلمباف را با مشارکت فرانسوی‌ها در کارنامه خود دارند.
فروشنده (1395)
آخرین عنوان این لیست فیلمی است که پس از حضورش در کن بحث سرمایه‌گذاری خارجی در سینمای ایران و تأثیر این سرمایه‌ها در جهت دهی محتوایی فیلم‌ها دوباره داغ شد و به یکی از بحث‌های اصلی سینمای ایران تبدیل شد. «فروشنده» اصغر فرهادی که مانند بسیاری از آثار سینمایی ایران که با سرمایه فرانسوی ساخته شده‌اند توسط در کن دیده شود و به دلیل مشارکت خواهر امیر قطر در ساختنش بسیار جنجالی شد، اما طبعاً تا زمان اکران عمومی فیلم در ایران نمی‌توان در مورد آن بصورت دقیق اظهار نظر کرد.
در بخشی از این گزارش آمده است: «شاید کمتر کسی بداند که حضور سرمایه‌گذار خارجی در فیلم‌های ایرانی برگزیده کن اصلاً اتفاق جدیدی نیست. چنانکه در طول تمام ادوار جشنواره‌ی کن، از میان ده فیلم ایرانی که در بخش مسابقه‌ی اصلی این جشنواره پذیرفته شده‌اند، 9 فیلم تولید مشترک ایران با کشورهای اروپایی و بیش از همه، تولید مشترک با خود فرانسه بوده‌اند. به عنوان نمونه، جالب است بدانید که «زیر درختان زیتون» به کارگردانی «عباس کیارستمی» به عنوان اولین فیلم ایرانی که در بخش مسابقه‌ی جشنواره‌ی کن حضور داشته است و پس از آن «طعم گیلاس» از همین کارگردان، به عنوان تنها فیلم ایرانی برنده‌ی نخل طلا، هر دو با حمایت کمپانی فرانسوی 2000 CiBy ساخته شده‌اند» به همین بهانه تصمیم گرفتیم تا در گزارشی جامع به بررسی و معرفی تمام آثار سینمای ایران که در سال‌های بعد از انقلاب با حضور سرمایه فرانسوی تولید شده‌اند بپردازیم تا بتوانیم نقش پررنگ سرمایه های خارجی را تا حدودی آشکارتر کنیم:
فصل پنجم (1375)
«فصل پنجم» اولین فیلم تولید مشترک ایران و فرانسه بعد از انقلاب است که براساس طرح اولیه‌ای از بهرام بیضایی و به نویسندگی و کارگردان رفیع پیتز ساخته شد. «رفیع پیتز» که خود را اولین کارگردان ایرانی مقیم خارج می‌داند که پس از انقلاب اسلامی در ایران فیلم ساخته است، پس از حضور در ایران توانست با جلب حمایت همزمان بنیاد سینمایی فارابی و کمپانی «پواسون ولان» فرانسه که فیلم کوتاه «سلندر» را نیز برای او تهیه کرده بود، فیلم سینمایی «فصل پنجم» را بسازد.
داستان فیلم در یکی از روستاهای ایران می‌گذرد و شرح دعوای پیش آمده میان دو طایفه به نام کمال‌وندی و جمال‌وندی است که در جریان ازدواج یکی از پسران طایفه کمال‌وندی با دختر طایفه دیگر، مسئله‌ای پیش می‌آید که سرآغاز درگیری میان این دو طایفه می‌شود. این فیلم نیز همانند بسیاری از آثار ایرانی جشنواره پسند فضایی روستایی دارد و اساساً وجود همین فضا باعث شد تا در اروپا و به ویژه فرانسه مورد توجه قرار گیرد تا جایی که «فصل پنجم» جایزه‌ی بهترین فیلم از دیدگاه تماشاگران در جشنواره‌ی «بلفورت» فرانسه و سه جایزه اصلی از دوره هجدهم جشنواره‌ی فرانسوی «آمین» را نصیب خود کرد.
زمستان است (1384)
یکی دیگر از آثار رفیع پیتز که بر اساس داستان سفر محمود دولت آبادی ساخته شده است و همچون آثار دیگر او با نمایش یک فضای تیره و تار و فقیر براساس ویژگی‌های و مشخصه‌های سینمای جشنواره‌ای تولید شده است. داستان این فیلم ماجرای خانواده‌ای است که از فقر و تنگدستی رنج می‌برند، به همین دلیل مرد خانواده برای تأمین معاش، راهی سفر به خارج از کشور می‌شود. در همین زمان که دیگر خبری از مرد نمی‌شود کارگر جوانی که به تازگی برای کار وارد این منطقه شده است، پایش به زندگی آنها باز می‌شود.
گبه (1375)
«گبه» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی محسن مخملباف است که به عنوان محصول مشترک ایران و فرانسه شناخته می‌شود و داستان آن در ارتباط با دختری ایل نشین به نام گبه است که عاشق مردی شده اما پدرش مانع ازدواج آنها می‌شود و دختر تصمیم می‌گیرد که با سوار از محل زندگی ایل بگریزد.
ایستگاه متروک (1380)
علیرضا رئیسیان در سال 80 با استفاده از فیلمنا‌مه‌ای که کامبوزیا پرتوی آن را نوشته بود، فیلم سینمایی «ایستگاه متروک» را ساخت. داستان این فیلم در ارتباط با زوجی به نام مهتاب و محمود است که سال‌ها از ازدواج‌شان گذشته است ولی هنوز صاحب فرزند نشده‌اند. آنها به قصد زیارت راهی مشهد می‌شوند ولی در مسیر به خاطر ایجاد مشکلی به سوی روستایی کشیده می‌شوند که ساکنان آن کودکان و زن‌ها هستند و تنها یک مرد در آنجا حضور دارد! آنها از وضع بد اهالی روستا دچار بهت و حیرت می‌َشوند، اما به مرور با ساکنان روستا ارتباط برقرار می‌کنند ... این فیلم جز آثاری است که از سوی بنیاد فرانسوی «Cinema Found Sud» حمایت مالی شده است و در نهایت هم توانست در جشنواره بین المللی فیلم مونترال جایزه بهترین بازیگر زن را به دست آورد.
ابجد (1381)
«ابجد» فیلمی به تهیه کنندگی، نویسندگی و کارگردانی ابوالفضل جلیلی است که داستان زندگی نوجوانی به نام «امکان» را روایت می‌کند که در فضای متعصب و سنتی یک شهرستان علیه محدودیت‌ها و قید و بندهای مذهبی تلاش می‌کند. او موذن یک مسجد است، به مکتب خانه می‌رود و در ایام غیر رمضان هم روزه می‌گیرد، اما به تدریج تغییر روش می‌دهد و برخلاف تمایل خانواده‌اش به نقاشی، خطاطی، موسیقی، عکاسی و سینما روی می‌آورد.
علاوه بر آن این فیلم از سوی بنیاد فرانسوی «Cinema Found Sud» نیز حمایت مالی شده است و نکته جالب در ارتباط با آن، اعتراف کارگردان این فیلم به دریافت سفارش از فرانسه برای ساخت آن بوده است. جلیلی سال 92 در میانه نقد و بررسی فیلم «گذشته» گفت: «من هم فیلم «ابجد» را به سفارش فرانسه ساختم و نگاتیو آن هم دست فرانسه است و با وجود اینکه بازیگران ایرانی بودند و فیلم هم در ایران فیملبرداری شده اما به آنها حق می‌دهم که آن را به عنوان فیلم فرانسوی به هر جایی بفرستند»
خواب خاک (1382)
«خواب خاک» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی سپیده فارسی کارگردان ایرانی مقیم فرانسه است. این فیلم که تهیه کنندگی آن را کیانوش عیاری بر عهده دارد، حز آثاری است که ازسوی بنیاد فرانسوی «Cinema Found Sud» حمایت مالی شده است و در آن بازیگرانی چون رویا نونهالی، حسین محجوب و مهدی مرعشی ایفای نقش کردهاند. داستان این فیلم در مرزی میان واقعیت و خیال روایت می شود و مانند اکثر فیلم‌های جشنواره‌ای که با سرمایه گذاری خارجی ساخته شده‌اند، بیشتر بخش‌های آن، خارج از فضای شهری ایران و در بیابان و کویرهای اطراف یزد می‌گذرد.
کافه ترانزیت (1383)
«کافه ترانزیت» یکی از موارد خاص این فهرست است که از همان ابتدا حضور سرمایه‌گذاری خارجی در آن توسط عوامل سازنده فیلم اعلام شد. دو کمپانی «Silkorad Production و Granite Rock Films» سرمایه‌گذاران اصلی این اثر سینمایی هستند هر چند که سرمایه‌گذارانی از کشورهای ترکیه و مجارستان نیز در ساخت این اثر حضور داشتند. این فیلم که کارگردانی و نویسندگی آن بر عهده کامبوزیار پرتوی بوده پس ازتولید در داخل کشور مورد توجه قرار گرفت و توانست در بیست و سومین دوره جشنواره فجر دو سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر نقش اول زن را از آن خود کند.
نیلوفر(1385)
ماجراهای این فیلم یکی از عجیب‌ترین مواردی است که در این فهرست مورد بررسی قرار می‌دهیم. نویسنده و کارگردان این فیلم یک زن دورگه‌ی فرانسوی-لبنانی، به نام ژابین سمایل است که ساکن آمریکاست و این فیلم اولین و آخرین تجربه کارگردانی او تا به امروز به شمار می‌رود. تهیه کنندگی این فیلم به طور مشترک توسط فرشته طائرپور، ژان برهات، رشید بوشارب انجام شد و در آن بازیگرارن نام آشنایی از سینمای ایران همچون شهاب حسینی، رویا نونهالی، فاطمه معمتمد آریا، هنگامه قاضیانی و امیر آقایی ایفای نقش کردهاند. اما نکته جالب توجه در ارتباط با این فیلم علاوه بر داستان قبح شکن آن که مربوط به ازدواج اجباری یک دختر خردسال با رئیس قبیله در ازای دادن یک زمین به پدرش است، حضور فرشته طائرپور در قامت تهیه کننده این فیلم است. طائرپور که سال‌ها پیش عهده‌دار ریاست هیأت مدیره خانه سینما بود و همواره به عنوان یکی از مدیران سینمایی کشور شناخته می‌شود، با حمایت کمپانی فرانسوی«B Productions3» اقدام به ساخت فیلم سینمایی «نیلوفر» کرد؛ فیلمی که هیچ گاه مجوز اکران در ایران را نیافت، هر چند درجشنواره‌هایی چون کن، برلین و مونترال حضوری فعال داشت.
لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند(1383)
«لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند» سومین ساخته بهمن قبادی است. این فیلم نخستین فیلمی بود که پس از اشغال عراق توسط آمریکا، در عراق ساخته شد و بعد از آن به عنوان نماینده‌ی سینمای ایران برای اسکار 2004 انتخاب شد. «لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند» که دستانش به زندگی گروهی از مردم کرد در مرز ترکیه و ایران می‌پردازد، با کمک کردستان عراق و کمپانی فرانسوی «Bac Films» ساخته شد و در 73 جشنواره بین المللی در سراسر جهان حضور پیدا کرد.
نیوه‌مانگ (1385)
«نیوه‌مانگ» اثر بعدی بهمن قبادی است. فیلمی در ارتباط با مردم کردستان که محصول مشترک چهار کشور ایران (قبادی)، اتریش، عراق و فرانسه (دو کمپانی Silkorad Production و New Crowned Hope ) است و زبان آن همانند غالب آثار این کارگردان کردی است. داستان این فیلم که به صورت غیرمجاز و بدون مجوزهای قانونی تولید شد، تماماً در کردستان روایت می‌شود و به شرح حال نوازنده پیری به نام «مامو» می‌پردازد که تصمیم دارد همراه با فرزندانش برای اجرای کنسرت راهی عراق شود. این فیلم که هیچ گاه مجوز اکران را در ایران پیدا نکرد، پس از پشت سرگذاشتن تورهای جشنواره کردیش به صورت دی‌وی‌دی روانه‌ی بازار غیر رسمی فیلم در ایران شد.
ازدواج موقت (نزدیک‌تر از آشنا) (1388)
ازدواج موقت یکی از تولیدات مشترک مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و فرانسه (کمپانی Cinema Found Sud) و آلمان در دوران ریاست محمد آفریده در این مرکز است. فیلمی که نام ابتدایی آن «نزدیک‌تر از آشنا» بود و نویسندگی و کارگردانی آن به یک دورگه‌ی ایرانی الاصل و مقیم فرانسه به نام «رضا سرکانیان» سپرده شده بود. داستان این فیلم در ارتباط با عروس جوان یک خانواده سنتی است که همسرش می‌میرد و برادر کوچکتر خانواده درصدد ارتباط با عروس بیوه قرار می‌گیرد که در این میان، بحث ازدواج موقت پیش می‌آید ... با وجود آن که قرار بود این فیلم به عنوان یکی از فیلم‌های اول در بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کند ناگهان تهیه کننده فیلم ازاین کار انصراف داد و قرار شد که نخستین نمایش این فیلم در جشنواره‌ی کن باشد.
یک خانواده محترم(1390)
«یک خانواده محترم» سرشناس‌ترین فیلم این فهرست است که البته واسطه شهرت آن نه افتخارات و یا قوت تکنیکی سازندگان آن بلکه بیشتر به واسطه توهین‌های بی‌سابقه‌ی این فیلم به رزمندگان دفاع مقدس، خانواده‌های شهدا و شخص امام خمینی(ره) است! این فیلم یکی دیگر از فهرست بلند بالای فیلم‌های مسئله‌دار و پرحاشیه‌ی دوران مدیریت محمد آفریده در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است که با تهیه کنندگی شخص او و به عنوان محصول مشترک سیما فیلم و کمپانی فرانسوی « JBA Production» با نام اولیه «خرمشهر» تولید شد ولی اولین نمایش آن در جشنواره کن با واکنش منفی طیف‌های مختلف سینمایی روبرو شد تا آنجا که بسیاری از حاضرین ایرانی در کن آن سال، نسبت به محتوای ضد ارزش این فیلم انتقاد کردند. در نهایت، انتقادات به جایی رسید که در یک اقدام بی‌سابقه و برای اولین بار در طول دوران مدیریت «عزت الله ضرغامی»، رئیس رسانه‌ی ملی به دلیل مشارکت در تولید این فیلم به مجلس احضار شد و توضیحاتی را پیرامون آن ارائه کرد. چندی بعد هم «حسن اسلامی مهر» رئیس با سابقه‌ی سیما فیلم، در اثر شدت انتقادات رسانه‌ای، از کار برکنار گردید.
بابا عزیز(شاهزاده‌ای که روحش را سگالید)(1382)
«بابا عزیز» فیلمی به نویسندگی و کارگردانی محمدناصر خمیر کارگردان تونسی تبار است که به عنوان محصول مشترک ایران، فرانسه، تونس، آلمان و انگلیس در سال 82 ساخته شد. تهیه کنندگی این فیلم به طور مشترک بر عهده علیرضا شجاع نوری چهره نام آشنای سینمای ایران در جذب سرمایه‌های خارجی و سریال اوریول تهیه کننده فرانسوی است که در بیست و سومین جشنواره فیلم فجر سیمرغ بهترین فیلم معناگرا را گرفت.
برف(1387)
فیلم سینمایی «برف» به کارگردانی آیدا بجیک یکی دیگر از تولیدات مشترک ایران با فرانسه است که سرمایه‌گذارانی از کشورهای بوسنی و هرزه گوین و آلمان نیز در ساخت آن مشارکت داشته‌اند. این فیلم که به عنوان یکی دیگر از ثمرات دوران مدیریتی محمد آفریده در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی شناخته می‌شود، در ابتدا قرار بود به همراه فیلم «نیلوفر» به عنوان یکی از دو نماینده ایران در جشنواره کن حضور داشته باشد ولی پس از حضور در این جشنواره نام ایران از سرمایه‌گذاران این فیلم حذف شد.
اتفاقی که واکنش آفریده را به عنوان یکی از تهیه کنندگان اصلی این فیلم در پی داشت. او در مصاحبه‌ای در رابطه با این موضوع گفت: «ما دوسال پیش در جشنواره سارایوو حضور داشتیم و از میان 10-15 طرح با خواندن طرح برف و سوابق فیلمساز برای ساخت این فیلم اعلام آمادگی کردیم. نشست‌های متعددی با خانم بجیک داشتیم و در این زمینه به قطعیت رسیدیم و پس از انجام صحبت‌های نهایی با او، قرار داد مشارکت امضاء شد. از آنجایی که «برف»، نخستین فیلم بلند کارگردانش بود، برای مشارکت در ساخت آن اقدام کردیم. این فیلم محصول مشترک ایران، فرانسه، آلمان و بوسنی است»
پریدن از ارتفاع کم (1392)
این فیلم از جمله آثاری است که عوامل آن از همان ابتدا به طور رسمی اعلام کردند که قرار است به عنوان محصول مشترک ایران و فرانسه تولید شود. حامد رجبی کارگردان این اثر است و تهیه کنندگی آن را مجید برزگر بر عهده دارد. برزگر نیز از جمله چهره‌های فعال سینمای ایران در سال‌های اخیر است که در زمینه دریافت سرمایه‌های خارجی و تولید آثار مشترک با سیار کشورها ید طولانی دارد. جالب آن است که مجید برزگر تهیه کننده این فیلم پس از کسب جایزه فیبرشی (برگزیده منتقدان) شصت و پنجمین جشنواره برلین در ارتباط با کیفیت فیلم و دلایل عدم حضور آن در جشنواره فجر گفت: «این جایزه دستاورد خوبی برای اولین حضور یک فیلم اولی در جشنواره خارجی بود، اگر چه دوست داشتیم ابتدا این فیلم در جشنواره فجر نمایش داده می‌شد، اما با توجه به پروانه ویدیویی این فیلم و رد تقاضای ما برای تبدیل آن به پروانه سینمایی و اینکه درجه کیفی پایینی به آن دادند، این امکان فراهم نشد»
دو فرشته (1381)
دو فرشته فیلمی به کارگردانی و نوسیندگی محمد حقیقت و تهیه کنندگی محمد احمدی ساخته سال 1381 است و در آن بازیگرانی چون گلشیفته فراهانی و حسن ناهید ایفای نقش کردهاند. فضای داستان این فیلم ماورایی است و داستان آن با ماجرای پدری آغاز می‌شود که بعد از کشتن پسرش به امامزاده‌ای می‌رود و تمامی شب را به راز و نیاز با او می‌گذراند. این فیلم محصول مشترک فرانسه و ایران است که پس از نمایش در «هفته بین المللی منتقدین کن» در سال 2003 توسط کمپانی فرانسوی وایلد بانچ، به 16 کشور فروخته شد.
گذشته (1391)
«گذشته» (به فرانسوی: Le Passe) فیلم درام فرانسوی محصول سال 2013 به کارگردانی اصغر فرهادی است که برای اولین بار در جشنواره فیلم کن 2013 اکران شد. برنیس بژو، طاهر رحیم و علی مصفا از بازیگران این فیلم هستند. «گذشته» تماماً در فرانسه فیلمبرداری شده است و روایتگر داستان چند رابطه با محور اتفاقاتی در «گذشته» است که حلقه وصل این روابط زنی به نام «مارین»می‌باشد. احمد با بازی (علی مصفا)، که شوهر دوم مارین است، به خاطر اختلاف با او به ایران بازگشته و پس از چهار سال به دعوت ماری به فرانسه فراخوانده می‌شود که می‌بیند همسرش نیز با مردی تازه به نام سمیر (طاهر رحیم) آشنا شده است؛ پس ماری و احمد با یک طلاق توافقی-با توجه به نداشتن بچه‌ای مشترک از خود-از هم جدا می‌شوند.
جنجال در عروسی (1394)
فیلم سینمایی «جنجال در عروسی» سومین فیلم بلند سینمایی سیدرضا خطیبی است که تهیه کنندگی آن را محمد احمدی بر عهده دارد و در ژانر سینمای کودک و نوجوان ساخته شده است. این فیلم محصول مشترک ایران و فرانسه است که با مشارکت بنیاد سینمایی فارابی تولید شده است و قرار بود نسخه سه بعدی آن در جشنواره سال گذشته حضور پیدا کند ولی به دلایلی این اتفاق صورت نگرفت. نکته جالب در ارتباط با این فیلم حضور محمد احمدی در قامت تهیه کننده آن است. او که بیشتر به عنوان مدیر فیلمبرداری و مجری طرح در سینمای ایران شناخته می‌شود، از سال 81 و با فیلم «دو فرشته» که آن هم از تولیدات مشترک ایران و فرانسه است، فعالیت تهیه کنندگی خود را آغاز کرده است!
چهار فیلم از کیارستمی
عباس کیارستمی هم در تولید آثاری با سرمایه خارجی ید طولانی در سینمای ایران دارد و علاوه بر موارد بالا فیلم‌هایی همچون «باد ما را خواهد برد»، «ده»، «کپی برابر اصل»، «پنج» از ساخته‌های عباس کیارستمی با سرمایه‌گذاری فرانسوی ساخته شده‌اند.
«سکوت» و «سیب»
خانواده مخلمباف به جز فیلم «گبه» که در اواسط دهه هفتاد و در ایران و با سرمایه فرانسوی ساخته شد، پس از مهاجرت نیز ساخت دو فیلم «سکوت» توسط محسن مخلمباف و «سیب» توسط سمیرا مخلمباف را با مشارکت فرانسوی‌ها در کارنامه خود دارند.
فروشنده (1395)
آخرین عنوان این لیست فیلمی است که پس از حضورش در کن بحث سرمایه‌گذاری خارجی در سینمای ایران و تأثیر این سرمایه‌ها در جهت دهی محتوایی فیلم‌ها دوباره داغ شد و به یکی از بحث‌های اصلی سینمای ایران تبدیل شد. «فروشنده» اصغر فرهادی که مانند بسیاری از آثار سینمایی ایران که با سرمایه فرانسوی ساخته شده‌اند توسط در کن دیده شود و به دلیل مشارکت خواهر امیر قطر در ساختنش بسیار جنجالی شد، اما طبعاً تا زمان اکران عمومی فیلم در ایران نمی‌توان در مورد آن بصورت دقیق اظهار نظر کرد.