از ديگر اسناد مرتبط با اين موضوع مي‌توان به دو سند «آداب، شرايط و چگونگي زيارت‌نامه خواندن و التزام و تعهد جمعي از زيارت‌نامه‌خوان‌ها در رعايت آن‌ها، 1273ق.» و «پرداخت مواجب و مستمري ساليانه به زيارت‌نامه‌خوان زن بر حسب حكم متولي باشي آستان قدس رضوي در دوره صفويه» اشاره كرد.
اعظم نظركرده، كارشناس بخش نمايه‌سازي اسناد سازمان كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي از زيارت نامه‌خواني به عنوان يكي از مشاغل قديمي آستان قدس نام برد و گفت: در گذشته به علت برخوردار نبودن اكثريت مردم از نعمت سواد و همچنين مشكل بودن خواندن زيارت‌نامه به زبان عربي براي زائران، شغلي به نام «زيارت‌نامه‌خوان» در تشكيلات آستان قدس وجود داشت.
وي ادامه داد: از دوره صفويه زيارتنامهخواني جزء مناصب رسمي تشكيلات آستان قدس رضوي و از مشاغل موروثي بوده، به طوري كه از پدر به پسر منتقل شده است. پرداخت مواجب و مستمري زيارت‌نامه‌خوان‌ها نيز از محل عوايد موقوفات آستان قدس رضوي انجام مي‌‌گرفت.
نظركرده با اشاره بر اينكه در دوره افشاريه، نايب‌الزياره نيز به تشكيلات زيارتنامهخواني اضافه شد، افزود: با گسترش تشكيلات آستان قدس در دوره قاجار تعداد و نظام زيارتنامهخواني نيز به صورت منظم‌تري درآمد تا اينكه در دوره پهلوي اين نظام به فرم اداري تبديل شد.
وي بيان كرد: تمامي زيارت‌نامه‌خوان‌ها امتحان لياقت مي‌دادند و سندي دال بر داشتن استعداد اين خدمت تهيه و به اداره توليت تسليم مي‌كردند، يعني اجازه‌نامه رسمي تحصيل مي‌كردند و دستور كار زيارت‌نامه‌خوان‌ها در پشت جواز هر كدام از آن‌ها ذكر مي‌شد.
كارشناس بخش نمايه‌سازي اسناد آستان قدس رضوي اضافه كرد: برخي از واقفان آستان قدس در وقف‌نامه‌هاي خود گذاشتن نايب‌الزياره را نيز شرط كردند تا به جاي آن‌ها زيارت‌نامه بخوانند. اين زيارت‌نامه‌خوان‌ها و نايب‌الزياره‌ها معمولاً افرادي از خاندان سادات رضوي و موسوي بودند كه زير نظر زيارت‌نامه‌خوان‌باشي‌ها با رعايت تعهدات خاصي انجام وظيفه مي‌كردند.
وي ادامه داد: اين افراد در مكان‌هاي مختلف از جمله پنجره فولاد، رواق‌هاي دارالسياده، دارالضيافه، توحيدخانه، مسجدجامع گوهرشاد، صحن‌هاي انقلاب، آزادي و ... حاضر شده و با خواندن زيارت‌نامه، زوار را به فيض زيارت نزديك‌تر مي‌كردند. زائران نيز با دادن مبالغي از اين خدمت قدرداني مي‌كردند.
نظركرده اضافه كرد: زيارت‌نامه‌خوان‌هاي مرد در يكي از ورودي‌هاي حرم مطهر مي‌ايستادند و پي در پي از تازه واردها مي‌پرسيدند كه برايشان زيارت‌نامه بخوانند يا نه؟ در صورت دريافت پاسخ مثبت، همراهشان به راه مي‌افتادند.
وي ادامه داد: اين زيارت‌نامه‌خوان نرسيده به درب دوم طلا مكث مي‌كرد و با صداي بلند و آهنگ مخصوص اذن دخول را كلمه به كلمه مي‌خواند و به آن‌ها هم اشاره مي‌كرد كه تكرار كنند، سپس به راه مي‌افتاد و دوباره در برابر ورودي سوم مي‌ايستاد و به همان ترتيب اذن دخول دوم را هم مي‌خواند و همه با هم وارد حرم مي‌شدند و رو به قبله مي‌ايستادند و بخش‌هايي از زيارت حضرت امام رضا عليه السلام را مي‌خواند و در آخر براي قبول حاجات دعا مي‌كرد.
وي تأكيد كرد: به مرور زمان كه سطح سواد، آگاهي افراد و عموميت يافتن دانش در بين افراد جامعه گسترش يافت، خواندن زيارت‌نامه توسط زيارت‌نامه‌خوان نيز رواج خود را از دست داد.
براساس اعلام آستان قدس رضوي، مجموعهاي از اسناد نفيس و ارزشمند مكتوب و غيرمكتوب در آرشيو مديريت امور اسناد و مطبوعات سازمان كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس، نگهداري مي‌شود كه محققان و دانشجويان علاقه‌مند مي‌توانند طبق ضوابط اين سازمان، با مراجعه به ساختمان بنياد پژوهش‌هاي اسلامي واقع در ضلع شرقي دوربرگردان طبرسي حرم مطهر رضوي، از اين گنجينه كم‌نظير تاريخي استفاده كنند.
منبع: حوزه