در دوران دفاع مقدس، فداکاري الگوهاي ديگري پيدا کرد، نوجوان 13 ساله‌اي شد که به خود نارنجک بست و رفت زير تانک دشمن. مردان جواني که به نيت دفاع از آب و خاک شان به جبهه‌ها رفتند و زناني که پشت جبهه‌ها، جورکش خانواده‌هاي آنان شدند، هر کدام يک درس بلند از ايثار بودند.
چند سالي است که به نظر مي‌رسد آدم‌هاي شهر با هم نامهربان شده‌اند. كمتر کسي در خيابان به کمک خانم سالمندي که به سختي کيسه‌هاي خريد خود را حمل مي‌کند، مي‌شتابد و در مترو و اتوبوس، جايش را به پيرمرد خسته‌اي که پرونده پزشکي اش را در دست گرفته است، مي‌دهد. شما خبر نداريد آن آدم‌هاي مهربان و فداکار، کجا رفته‌اند؟
فارغ از زمان و مکان
خانه فرهنگ ايثار و مقاومت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، مجموعه طرح‌هايي در دست اجرا دارد که اميدوار است با اجرايي شدن آنها بتواند گامي در راه پررنگ کردن فرهنگ ايثار در جامعه بردارد. علاقه مندان مي‌توانند در سايت خانه فرهنگ ايثار به نشانــي www.khaneisar.ir
از اين طرح‌ها باخبر شوند.
يکي از طرح‌هاي خانه فرهنگ و ايثار، مجمع نکوداشت ايثار است که براي اتصال موسسات خيريه به يکديگر، پيش بيني شده است.
به گفته دکتر ايرج گلشني، مدير خانه فرهنگ ايثار و مقاومت، تمامي فعالان خيريه، به مثابه جزاير مستقلي هستند كه بايد از فرهنگ به عنوان پل ارتباطي آنها استفاده کرد. اين مجمع هم اکنون حدود 20 هزار عضو از موسسات خيريه دارد که تا به حال از يکديگر خبر نداشتند.
مصطفي حبيبي ـ دبير مجمع نشان و جايزه ايثار و رسانه مي‌گويد: دکتر ايرج گلشني، مبدع طرح‌هاي ترويج فرهنگ ايثار و فداکاري است. اين طرح‌ها با حمايت دفتر امور ايثارگران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، در سال 1393 آغاز به کار کرد و هدفش آن است که بگويد ايثار، منحصر به زمان و مکان خاصي نيست و در همه دوران، چه دوران جنگ تحميلي و چه دوران غير از جنگ، معنا دارد. ايثار يعني انسانيت و انسانيت چيزي نيست که زمان و مکان خاصي داشته باشد.
وي مي‌افزايد: در همين زمينه، خانه فرهنگ ايثار و مقاومت، طرح کتاب مردمي «ايثار» را کليد زد که تاکنون 2 جلد از آن منتشر شده و مورد حمايت و تقدير وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي هم قرار گرفته و رونمايي‌اش را خود آقاي علي جنتي انجام داده است. اين نشان دهنده اهميتي است که مسئولان فعلي وزارتخانه براي فرهنگ‌سازي در جامعه قائل‌اند. محتواي اين کتاب‌ها، ايثار و فداکاري است که در قالب‌هاي گوناگون مانند داستان، داستانک، طنز، خاطره و دل نوشته، بيان مي‌شود.
نشان و جايزه ايثار و رسانه
به گفته آقاي حبيبي، طرح «نشان و جايزه ايثار و رسانه» يکي ديگر از مجموعه طرح‌هايي است که کليد آن همزمان با برگزاري مجمع نکوداشت ايثار، با تأييد و حمايت دفتر امور ايثارگران و مسئولان معاونت مطبوعاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و از جمله دکتر انتظامي، زده شده است. در اولين گردهمايي آن بعد از نمايشگاه کتاب سال 1393، اهالي رسانه‌ها که قريب 100 رسانه مطرح چاپي و برخط (پايگاه‌هاي خبري) بودند، اعضاي هيأت موسس را انتخاب کردند و جلسات پيگيري به منظور اجرايي شدن طرح مجمع، برگزار شد.
دبير مجمع نشان و جايزه ايثار و رسانه مي‌گويد: از جمله اهداف اين مجمع، ايجاد تمرکز کانوني براي ترويج فرهنگ فداکاري، استفاده از ابزار قدرتمند رسانه براي فرهنگ‌سازي در جامعه و همگرايي اهالي مطبوعات است، براي اولين بار تشکل‌هاي مطبوعاتي که هزاران نفر را نمايندگي مي‌کنند، دور هم گرد هم آمده‌اند و به اتفاق به اين نتيجه رسيده‌اند که فرهنگ ايثار، نياز و لازمه جامعه امروز ماست.
وي مي‌افزايد: سال 1393 تا 2ماه پيش، نشست‌هايي به منظور غني‌تر شدن مراسم نشان و جايزه ايثار و رسانه برگزار کرديم تا رسانه‌ها در کنار ساير فعاليت‌هايشان، به بيان درس‌هاي زندگي مانند ايثار و فداکاري هم بپردازند.
ايثار و اصالت وجودي
ايثار و فداکاري از دامنه شروع مي‌شود و به قله مي‌رسد. مصطفي حبيبي با بيان اين موضوع مي‌گويد: هر اتفاقي، حتي احترام به بزرگترها، مهر مادري، آتش نشاني، محيط باني
و زحمات کشاورزي که براي تأمين مايحتاج جامعه تلاش مي‌کند، مي‌تواند مصداق فداکاري باشد، اما قله‌اش، شهادت و جانبازي و از جان گذشتگي است.
دبير مجمع نشان و جايزه ايثار و رسانه تأکيد مي‌کند: ايثار محدوديت ندارد، امري است ماوراي اخلاق و به مثابه انسانيت. هرگاه از هياهوهاي زندگي دور شويم، به اصالت وجودي خود نزديک‌تر و از ديدن مصداق‌هاي ايثار خوشحال مي‌شويم. قوانين مدني به تنهايي براي سعادت جامعه کافي نيست و بايد در کنار آنها، ارزش‌هاي معنوي را توسعه بدهيم.
وي مي‌افزايد: طرح نشان و جايزه ايثار و رسانه، 2 ماه است که با نظر معاونت مطبوعاتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و مشاور ايثارگران اين وزارتخانه، به مرحله اجرايي رسيده است و به محض اين که اعضاي کميته داوران آن مشخص شوند، درباره‌اش اطلاع‌رساني خواهيم كرد. مطابق اين طرح قرار است که خبرنگاران، تمامي مطالبشان را که با موضوع ايثار و فداکاري در بازه زماني 15 فروردين 1394 تا 30 آذر ماه 1395 در نشريات چاپي و برخط منتشر شده است، براي دبيرخانه ارسال کنند و پس از بررسي آنها توسط اعضاي کميته ارزيابي، به برگزيدگان نهايي در 2حوزه «رسانه برتر» و صاحب اثر برتر در 2 عنوان جهاد و شهادت و ايثار اجتماعي، با طبقات مشخص شده در ايام الله فجر جوايزي اهدا شود.
دوستان خبرنگار براي شرکت در اين طرح بايد در سايت ثبت نام کنند، سپس مي‌توانند تا سقف 5 مطلب را به همان جا بفرستند و کد رهگيري آنها را بگيرند.
آقاي حبيبي تأکيد مي‌کند: بحث ويژه سازي مطرح نيست و مي‌خواهيم رقابت سالمي شکل بگيرد. اين کار به دست خود خبرنگاران مطبوعات و بدون هيچ گونه تأثيرپذيري دولتي شکل مي‌گيرد؛ به عبارت ديگر کاري است با اهالي مطبوعات و براي اهالي مطبوعات.
کتابخانه مهرباني
يکي ديگر از برنامه‌هاي خانه فرهنگ ايثار و مقاومت، طرح کتابخانه مهرباني است. در اين طرح مردم با شماره تلفن‌هاي 09014923128و77608875 تماس مي‌گيرند و نشاني خود را در اختيار مرکز قرار مي‌دهند، خودرو به درب منزلشان مراجعه مي‌کند و کتاب‌هايي را که آنها لازم ندارند، تحويل مي‌گيرد. کتاب‌ها در مرکز دسته بندي و به مناطق محرومي که از سوي نهادهاي مرتبط مانند سازمان بهزيستي، کميته امداد امام خميني و نهاد کتابخانه‌ها شناسايي شده‌اند، ارسال مي‌شود.
سجاد جابري ـ مسئول کتابخانه مهرباني، مي‌گويد: فعاليت اين بخش، از سال 1392 در نمايشگاه‌هاي تحت نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، يعني نمايشگاه‌هاي کتاب، مطبوعات و قرآن، در حد يک غرفه آغاز شد. اوايل فقط قرآن و کتاب‌هاي مذهبي را جمع آوري مي‌کرديم، اما در حال حاضر، همه نوع کتاب، مانند کتاب‌هاي علمي ـ آموزشي و رمان را نيز مي‌پذيريم.
او مي‌افزايد: مردم از اين طرح استقبال خوبي کرده‌اند و روزانه تماس‌هاي زيادي در اين مورد داريم. چند حامي مالي هم به ما مراجعه کرده‌اند و قصد داريم با تبليغات بيشتر، به جايي برسيم که علاوه بر تهران، از طريق نمايندگي‌هاي استاني وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، در شهرهاي ديگر هم فعاليت کنيم. البته در هر صورت نماينده‌اي از طرف ما به استان‌ها مي‌رود و کتاب‌ها را براي دسته بندي و ارسال، ارزيابي مي‌کند.
آقاي جابري با اشاره به اين که شرکت در طرح کتابخانه مهرباني يک کار خير است، مي‌گويد: مردم مي‌توانند کتاب‌هاي اضافي شان را به ديگران هديه بدهند، مثلا کسي که در آزمون دانشگاه‌ها قبول مي‌شود و ديگر نيازي به کتاب‌هاي کنکور خود ندارد، مي‌تواند آنها را به دانش آموزان مناطق محروم هديه كند. اتفاقا اين کتاب‌ها متقاضيان بسياري دارند، به طوري که در نمايشگاه کتاب، وقتي کسي کتاب‌هاي کنکورش را براي اهدا مي‌آورد، در همان جا براي آنها متقاضي پيدا مي‌شد.
نقطه ثقل جامعه بشري
دکتر ايرج گلشني ـ مدير خانه فرهنگ ايثار و مقاومت، با بيان اين که ايثار، مقوله‌اي فطري و انساني است و در قدم اول، ارتباط مستقيمي به دين و مذهب ندارد، مي‌گويد: ايثارگري از ديرباز در نهاد بشر بوده است و از اينرو موضوعي فرامرزي است. هرجا انسان باشد، ايثار هم وجود دارد. ايثار، نقطه ثقل جامعه بشري است و لزوما در جوامع مذهبي شکل نمي‌گيرد. اتفاقا مي‌توانم به صراحت بگويم جامعه ايران که جامعه‌اي مذهبي به شمار مي‌آيد، نسبت به بسياري از جوامع ديگر، متاسفانه فاصله بيشتري با ايثار دارد و مقصر آن هم من و امثال من هستيم که بايد مروج فرهنگ ايثار باشيم، اما در اين خصوص درست عمل نکرده‌ايم.
او مي‌افزايد: کسي شايسته ترويج اين فرهنگ است که ابتدا خودش را بشناسد، انسانيت را درک کند، از تعصب دور بماند و مهرباني در وجودش ريشه داشته باشد. چشم اسفنديارِ فرهنگ ايثار در کشور ما، تعصب و انحصار طلبي و خاص انديشي ـ به معناي محصور کردن تعريف ايثار در تاريخ و جغرافياي خاص و اختصاص آن به گروهي خاص ـ است. وقتي با شعاع بزرگ به قضيه نگاه کنيد، مي‌توانيد طراح و نوآور باشيد و ظرفيت جهان شمولي ايثار را درک کنيد و کارهايي انجام بدهيد که براي همه انسان‌ها خوب باشد. ايثار در 5 قاره جهان وجود دارد، براي همين ما طرح ايثار و صلح جهاني را مطرح کرده‌ايم. رسانه و اهالي رسانه اهل ايثارند، پس طرح ايثار و رسانه را مطرح ساخته‌ايم و به همين ترتيب طرح ايثار و اقتصاد انساني و ساير طرح‌ها انتخاب شده است.
خلاء پژوهش در حوزه ايثار
مدير خانه فرهنگ ايثار و مقاومت مي‌گويد: ايثار متعلق به جامعه بشري است؛ هديه‌اي الهي و گلي است که آذين بخش سر و روي همه انسان‌هاست. ايثار، راه تنفس جامعه است. اگر شعاع ديدمان را باز کنيم، طرح‌هاي نوآورانه، خود به خود شروع به جوشش مي‌کنند. البته وقتي طوري به قواعد نگاه کنيد که برخي نمي‌پسندند، عليه شما حرف خواهند زد؛ کما اين که درباره من تيتر زده‌اند «تفکرات مدير غربزده»!
اما همين دکتر گلشني که او را غربزده مي‌نامند، در دوران جنگ همسنگراني داشته که در عمليات «نصر 8» به يکي از آنها که صميمي‌ترين دوستش هم بود، قولي داده است. آن دوست صميمي فقط 14 سال داشت و هم از نظر سن و هم از نظر جثه کوچک‌تر از ايرجِ آن روزها بود. شمس الله حيدريان در آغوش دکتر گلشني جان داد و پيش از آن از او قول گرفت که هرگز سلاح ايثار را بر زمين نگذارد.
دکتر گلشني مي‌گويد: بايد باور کنيم شهدا، فرزندان همين آب و خاک‌اند و مربوط به هيچ قشر خاصي نبودند. ما ايثار را از مردم دور کرده‌ايم و به همين دليل طرح آشتي دوباره مردم با ايثار بايد مطرح شود. مردم بايد يک بار ديگر ايثار را بفهمند و آن را به قلب و روح خود راه بدهند. متأسفانه در اين زمينه کارهاي پژوهشي و تدوين راهبرد صحيح نداريم. راهبرد ملي براي ترويج فرهنگ ايثار وجود ندارد و ضعف پژوهشي در همه جا ديده مي‌شود.
او مي‌افزايد: در شوراي عالي ترويج فرهنگ ايثار، پژوهش حتي در سطوح سوم و چهارم هم اتفاق نيفتاده است، زيرا پژوهشگران عالي مقام كمتر به اين حوزه وارد شده‌اند و سوادي در زمينه فرهنگ ايثار نداريم. کشورهايي مانند آمريکا، چين و ژاپن، بزرگ‌ترين سرمايه گذاري‌ها
را در اين حوزه انجام مي‌دهند اما ما فقط ادارات متعدد ساخته‌ايم و کار چنداني انجام نداده‌ايم. براي همين است که فرهنگ ايثار در آن کشورها عميق‌تر است و ما که با وجود آموزه‌هاي اسلامي بايد و عالي‌ترين جلوه‌هاي ايثار را داشته باشيم، ضعيف‌تر هستيم. فرهنگ ايثار، تفسير کاربردي قرآن کريم است، اما آن را عملي نکرده‌ايم. به عنوان مثال مي‌دانيد که کشور ما دچار مشکل کمبود آب است، در حالي که به استناد حماسه عاشورا، آب از مقدسات ماست. ملتي که فرهنگ عاشورايي داشته باشد، نبايد قدر آب را نداند، بلكه بايد با تمامي وجود از آب صيانت کند. ما فقط شعار مي‌دهيم و شعارها را نهادينه نمي‌کنيم تا تبديل به شاکله روح، فکر و عمل‌مان بشود. آيات قرآني راجع به ايثار نيز متاسفانه به دل و دست ما نفوذ نکرده است. آيا فضيلت قرآن جز عمل به آن است؟
بازگشت به گذشته
اما چاره چيست؟ دکتر گلشني در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: چشم‌ها را بايد شست، جور ديگر بايد ديد. بايد در فرهنگ ايثار، قانون «نِپ» را ايجاد کنيم، يعني دو قدم به عقب برگرديم و يک قدم جلو بياييم. بايد بازگشت جانانه‌اي به عقب داشته باشيم و طي آن، خطاها را اصلاح کنيم و راه‌مان را دوباره ادامه بدهيم، چرا كه ادامه مسير کنوني غلط است. به هر مسأله‌اي که نگاه کنيم، مي‌بينيم ريشه در نبود ايثار دارد. در بخش اقتصاد شما ببينيد چقدر دورريز غذا و اسراف داريم؟ فرهنگ انساني ايثار مي‌گويد باقي مانده غذايت را دور نريز تا ديگران گرسنه نمانند. در حوزه محيط زيست، بايد ببينيم طبيعت براي ما چقدر ايثار مي‌کند و ما براي آن چه مي‌کنيم؟ اگر کتاب‌هايي را که لازم نداريم، به ديگران ببخشيم و کتاب‌هاي فرسوده را بدهيم تا خمير شود و دوباره مورد استفاده قرار بگيرد، از قطع چند درخت پيشگيري مي‌کنيم. اين يکي از پايه‌هاي طرح «کتابخانه مهرباني» است. اما چند درصد از ما اين کار را انجام مي‌دهيم؟ محيط زيست ايثارگر است و مي‌تواند الگوي ما باشد.
مدير خانه فرهنگ ايثار و مقاومت، مثال‌هاي بسياري براي اين موضوع دارد: حجم مکالمات شخصي در ادارات، منافي انسانيت است. حتي مسأله حجاب و امر به معروف و نهي از منکر، ريشه در ايثار دارد. ايثار از «خود» شروع مي‌شود. ايثار مي‌گويد اگر خانم بدحجابي را ديدي، تو چشمت را پايين بينداز. با نيت پاک، صبوري و حسن خلق با او برخورد کن. متأسفانه ما در امر به معروف و نهي از منکر، دقيقا خلاف اين قاعده عمل مي‌کنيم. جامعه ما نياز به دعوت به مهرباني و انس دارد. مردم با يکديگر غريبه شده اند. بايد همديگر را دوست بداريم. وقتي همديگر را دوست نداشته باشيم، اجراي طرح امر به معروف معناي خشونت و ناراحت كردن مردم را پيدا مي كند.
سياست زدگي
بحث جدي ديگر اين است که فرهنگ ايثار فقط مربوط به دوران جنگ تحميلي و مربوط به جامعه ايران نيست. مدير خانه فرهنگ ايثار و مقاومت با بيان اين موضوع مي‌گويد: وقتي دائم جنگ را مطرح کنيد، ارتباط ذهن جوان امروز را از دهه 60 تا الان قطع كرده‌ايد. ما بخشي از هويت‌مان را در بخشي از تاريخ زنداني کرده‌ايم و اين بزرگ‌ترين اشتباه در مورد نسل‌هاي آينده است.
دکتر گلشني در يکي از سخنراني‌هاي خود با عنوان «جامعه مبتني بر فرهنگ ايثار»، ايرادهاي اين حوزه را برشمرده است. او مي‌گويد: مهم‌ترين مسأله ما اين است که ترويج ايثار بايد منهاي سياست باشد. همان طور که اعتقاد دارم سياست زدگي، دين و انسان را مکدر مي‌کند، مي‌گويم سياست‌زدگي، ايثار را نيز مکدر مي‌سازد. به انسان و انسانيت هميشه بايد اميدوار بود. اگرچه در شرايط فعلي، اميدواري کار دشواري است، اما نااميدي با منش انسان و حماسه منافات دارد. اميدوارم نسل جديد که فهم درستي از ايثار و مقاومت و انسانيت براي خود و جامعه بشري دارد، بتواند اين کار را به انجام برساند.
ارمغان زمان فشمي / روزنامه اطلاعات