به گزارش مشرق، 24 مرداد 1392 بود که ظریف به عنوان گزینه پیشنهادی حسن روحانی برای تصدی وزارت امور خارجه در دولت یازدهم توانست با کسب 232 رای موافق، 36 رای مخالف و 13 رای ممتنع از مجموع 281 رای اخذ شده به عنوان یازدهمین وزیر امور خارجه راهی وزارت امور خارجه شود و دو روز بعد یعنی در 26 مرداد ماه کار خود را به عنوان سکاندار دستگاه دیپلماسی در محل وزارت خارجه واقع در میدان مشق سابق آغاز کرد و از آن زمان سه سال می‌گذرد.
جواد منصوری سفیر اسبق ایران در پکن و کارشناس مسائل بین‌الملل، در ارزیابی از عملکرد سه‌ساله دستگاه دیپلماسی با بیان اینکه سیاست خارجی یک دولت تابع عواملی است که این عوامل تعیین کننده هستند، گفت: به عبارت دیگر یک دولت نمی‌تواند به این عوامل که بسیار در سیاست خارجی تعیین کننده و تاثیرگذار هستند، بی توجه باشند.
وی افزود: طبعا برای ارزیابی وضعیت و عملکرد سیاست خارجی دولت یازدهم، حتما باید این عوامل تاثیرگذار را به دقت شماره کرده و بعد در مورد آنها ارزیابی انجام داد.
سفیر اسبق ایران در پکن با ذکر این نکته که در سیاست خارجی یک کشور در مرحله اول شرایط داخلی آن کشور، در مرحله دوم شرایط منطقه‌ای آن کشور و در مرحله سوم شرایط بین‌المللی تعیین کننده است، اظهار داشت: وقتی که ما در داخل کشور مشکلاتی را داریم که این مشکلات جدی است و نمی‌توانیم از این مشکلات صرفنظر کنیم و حتما باید راه‌حلی برای آن بیابیم، طبعا دولت را وادار می‌کند که بخشی از راه‌حل مشکلات موجود را در روابط خارجی ببیند و بخواهد که از آن طریق نسبت به مشکلات داخلی اقدام کند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل اضافه کرد: وقتی که کشور از لحاظ اقتصادی در رکود قرار دارد و از لحاظ اداری دچار ناکارآمدی است و همچنین مسائل جانبی مثل بحران محیط زیست، بحران آب و همچنین مسائل دیگری که دولت را به شدت تحت فشار قرار می‌دهد وجود دارد و انتظارات مردم که پاسخگویی به آنها برای دولت به سادگی مقدور نمی‌باشد نیز هست، طبعا برای روابط خارجی این دولت اضطراری ایجاد می‌کند که برای حل این مشکلات کمک کننده باشد.
منصوری ادامه داد: علاوه بر این دولت هم دیدگاه‌های ویژه‌ای را در ارتباط با مسائل داخلی و خارجی دارد که تعیین کننده بر سیاست خارجی است.
*دیدگاه دولت یازدهم
وی اضافه کرد: دیدگاه دولت یازدهم این است که روابط خارجی ما می‌تواند مستقیما مسائل داخلی ما را حل کند، در حالی که نظر دیگری وجود دارد که ما می‌بایستی اصل را بر حل مسائل از طریق داخل بگذاریم، این تفاوت دیدگاه، دولت را به گرایش هر چه بیشتر به سمت دولت‌هایی که تصور می‌کند می‌توانند کمکی به حل مسائل کنند، افزایش داده و به همین دلیل است که ما در مقابل دو شعار قرار گرفته‌ایم، یک شعار می‌گوید ما می‌توانیم، یعنی می‌توانیم بسیاری از مشکلاتمان را خودمان حل کنیم و شعار دیگری که می‌گوید بدون تکیه به دیگران نمی‌توانیم این مسائل حل کنیم.
منصوری گفت: دولت یازدهم بیشتر به نظر دوم تمایل دارد و این مسئله را بارها در نظراتشان مطرح کردند. می‌گویند حل مسائل داخلی کشور بدون همکاری خارجی مقدور نیست، در حالی که ریشه بسیاری از مشکلات داخلی کشور مربوط به داخل است.
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: نکته دیگری که در مرحله دوم برای دولت تعیین کننده است، وضعیت منطقه است. وضعیت منطقه به گونه‌ای است که دولت‌های بزرگ در ایجاد این وضعیت نقش مستقیم دارند و حل این وضعیت می‌تواند در اختیار آنها باشد. این نظری است که دولت یازدهم دارد و در حالی که نظر دیگری وجود دارد و آن اینکه ما باید حل مسائل منطقه را در خود منطقه و با اتکا به نیروهای خود منطقه جستجو کنیم.
وی یادآور شد: اتفاقا همین تفاوت دیدگاه باعث دخالت بیشتر قدرت‌های بزرگ در وضعیت منطقه شده، زیرا تصورشان این است که به این ترتیب می‌توانند امتیازات، منافع بیشتر نفوذ و حضور عمیق‌تری در حوزه‌های منطقه داشته باشند.
منصوری ادامه داد: این جمله‌ای که رئیس جمهور بارها گفتند ما باید در تعامل با دیگران مسائلمان را حل کنیم و یا اینکه ما باید کدخدا را ببینیم تا مسائلمان را حل کنیم و یا اینکه ما در مذاکرات با دیگران و از طریق برد - برد باید مسائلمان را حل کنیم، با آنچه که امام (ره) در محورهای سیاست خارجی خودشان تبیین می‌کردند، یک تفاوت اصولی دارد. ایشان اساسا ایمان به خدا، توکل و اتکاء به خدا و نیروی پایان ناپذیر ایمان و وحدت مردمی را اساس اقتدار می‌دانستند.
سفیر اسبق ایران در چین گفت: دولت یازدهم این ذهنیت را دارد که در صورت انعطاف و یا گذشت و یا سازش و یا عقب‌نشینی از مواضع، می‌توانیم برای حفظ موجودیت خودمان و حفظ منافع‌مان و حل مشکلاتمان، متکی به همکاری با دیگران باشیم.
* آیا آمریکا اساسا اعتقادی به همکاری با ما دارد؟
وی یادآور شد: اما یک اشتباه بزرگ مرتکب شدند و اینکه دیگران چه کسانی هستند؟ آیا آمریکا اساسا اعتقادی به حل مشکلات ما دارد؟ اساسا اعتقادی به همکاری با ما دارد؟ اساسا موجودیت ما را به معنای واقعی تایید می‌کند و به رسمیت می‌شناسد؟ آیا آمریکا حاضر است جمهوری اسلامی ایران را در موضع برابر از لحاظ شأن، حقوق، امتیازات و منافع به رسمیت بشناسد؟
منصوری با بیان اینکه آنچه در 37 سال گذشته دیدیم خلاف این بوده است، خاطرنشان کرد: ولی دولت یازدهم معتقد است دولت آمریکا حاضر است با ما در موضع برابر برخورد کند، ولی ما شاهدیم معمولا دولت آمریکا به منافع، حیثیت، هویت، ارزش‌ها و امنیت ما هیچ توجه و بهایی نمی‌دهد. ما دلایل زیادی داریم و حتی در شش ماه گذشته عملکرد دولت آمریکا بیشتر تاییدکننده این نظر بود که دولت آمریکا قابل تعامل به معنای واقعی که بتوانیم براساس آن تعامل، به تعهدات و آینده قرارداد اعتماد کنیم، وجود ندارد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: امروز شاهدیم که حتی رئیس جمهور کشور که با اصرار فراوان بحث اثبات این نظر را داشت که می‌شود با آمریکا کار کرد، صحبت از بدعهدی، نقض عهد و ناامیدی نسبت به اینکه بتوانیم با آمریکا کار کنیم، می‌کند.
این دیپلمات اسبق کشورمان ادامه داد: این نظر که در گذشته به شدت مورد حمله قرار می‌گرفت که ما چرا با آمریکا مذاکره نمی‌کنیم و یا چرا به آمریکا اعتماد نمی‌کنیم، امروز تقریبا برای همه روشن شده است.
منصوری افزود: اگرچه یک نتیجه مثبت و ارزنده‌ای برای ملت ایران داشت، این سیاست خارجی که در سه سال گذشته اجرا شد، همین بود که دشمنان ما به شفافیت و با دقت تمام ابعادی را که قبلا در مورد آن صحبت می‌شد نشان دادند و به این ترتیب بسیاری از تردیدها، ابهامات و خوشبینی‌ها، ساده‌اندیشی‌ها و سطحی نگری‌ها خودشان را نشان دادند.
*وزارت خارجه زحمات زیادی در قضیه هسته‌ای متحمل شد ولی فرصت‌های زیادی را در سطح جهانی از دست داد
وی گفت: در سه سال گذشته وزارت خارجه البته زحمات زیادی را در قضیه هسته‌ای متحمل شد، ولی در عین حال به دلیل اینکه بخش عمده‌ای از نیروی خود را صرف این مذاکرات کرد، فرصت‌های زیادی را در سطح جهانی از دست داد یعنی روابط، مبادلات، مذاکرات و استفاده از فرصت‌های موجود عملا مقدور نشد، چون مدیریت وزارت خارجه مجال پرداختن به روابط با بسیاری از کشورهایی که می‌توانند در درازمدت برای ما منافع مناسبی را داشته باشند، از دست داد.
منصوری با یادآوری این نکته که بعد از برجام تلاش کردند یک مقداری تحرکی در روابط خارجی ایجاد کنند، یادآور شد: ولی هنوز زمان زیادی نیاز است تا این فرصت‌های از دست رفته جبران شود.
وی افزود: امروز با شرق و جنوب شرق آسیا و آمریکای لاتین، فرصت‌های بسیار مناسب و مغتنمی داشتیم که باید برای به دست آوردنش تلاش زیادی شود که احتیاج به زمان دارد.
این کارشناس اضافه کرد: از طرف دیگر اینکه ما در این مدت تجربه‌ای را که بارها تجربه شده بود مجددا تکرار کردیم، ما از ابتدای پیروزی انقلاب بارها نقض عهد و قانون‌شکنی و حتی خیانت‌های آمریکا و تعدادی از کشورهای دیگر را دیده بودیم و هیچ دلیلی بر اینکه این آمریکای امروز متفاوت از آمریکای دیروز است، نداشتیم و آمریکا همان آمریکایی است که از صبح 23 بهمن 57 در تمامی صحنه‌ها علیه ملت ایران کار کرده، ولی در قضیه برجام یک بار دیگر درستی اظهارات کسانی که به دولت آمریکا بی اعتماد بودند و اساسا دولت آمریکا را قابل مذاکره نمی‌دانستند، ثابت شد.
وی گفت: امام در سال 1363 فرمودند ما با همه کشورهای دنیا البته غیر از اسرائیل که داخل آدم نیست می‌خواهیم روابط داشته باشیم، حتی آمریکا، اگر آدم بشود.
* دولت یازدهم در سیاست خارجی تجدیدنظر کند
منصوری پرسید: نمی‌دانم دولت یازدهم چه مدرکی به دست آورده بود که دولت آمریکا آدم شده است. به نظر می‌رسد دولت یازدهم باید در سیاست خارجی تجدیدنظر کند، والا زیان انباشته به حدی می‌رسد که جبران آن بسیار مشکل خواهد بود.
وی گفت: در همان زمانی که در دولت قبل مقام معظم رهبری اجازه مذاکره با آمریکایی‌ها را دادند به صراحت گفتند من گفتم با آمریکایی‌ها صحبت کنید، ولی مطمئنم به نتیجه نمی‌رسید و مطمئنم اینها کسانی نیستند که بخواهند با شما تعامل کنند.به عبارت دیگر ایشان می‌‌خواستند بگویند اتمام حجتی شود بر دولت و ملت که دشمنان شما کسانی نیستند که اهل منطق و قانون، عدالت و حقوق بشر باشند.
منصوری در ارزیابی از برجام خاطرنشان کرد: به نظر من اولا به این شکل گسترده امیدوار بودن و حل همه مسائل را در گرو مذاکرات هسته‌ای گذاشتن، یک اشتباه بود و امروز برای همه روشن شده است.
وی افزود: نکته دوم که به نظر من از این مهمتر بود، این بود که دولت در گزارشش از این مذاکرات به ملت به نظر من شفافیت نداشت و با صراحت صبحت نکرد، در صورتی که به اعتقاد من دولت باید صریح می‌گفت که ما چاره‌ای جز سازش، پذیرش و از دست دادن یکسری امکانات نداریم، نه اینکه خلاف آنچه را که امضا کردند و خلاف آنچه را که به آنها قول دادند، به مردم بگویند.
این کارشناس مسائل سیاسی افزود: به نظر من کار بسیار اشتباهی بود که دولت یازدهم مرتکب شد، به نظرم باید با صداقت می‌گفتند همانند همان کاری که امام در پذیرش قطعنامه 598 انجام دادند. امام به صراحت گفتند من تا دیروز می‌گفتم تا ادامه جنگ، ولی امروز به این نتیجه رسیدم که نباید جنگ کنیم و مسئولیتش را می‌پذیرم و این جام زهر را می‌خورم. ای کاش دولت ما همین کار را کرده بود.نه اینکه بگوید همه چیز سر جای خودش است و همه چیز خوب است و هیچ چیز را از دست ندادیم و فردای امضای برجام همه تحریم‌ها برداشته می‌شود.
منصوری اضافه کرد: یکی از انتقادات بزرگم به دولت یازدهم این است که از روزی که کار را تحویل می‌گرفت اصلا نباید می‌گفت در گذشته چه بوده است. باید کارش را انجام می‌داد. هر تخلفی در گذشته اتفاق افتاده توسط دستگاه‌های ذیربط رسیدگی می‌شود. الان سه سال است ما یکسره می‌شنویم دولت قبل خیلی تخلف کرد و بدعمل کرده ولی الان چه؟ یکی از اشکالات ما این است هر کسی در کشور می‌آید می‌گوید قبلی‌ها بد عمل کردند. پس تو آمدی چه کار کنی؟ تو آمدی درست کنی. در گذشته سیاست‌های اشتباهی اعمال شده و البته دولت یازدهم هم اشتباهاتی داشته است.
* رابطه با دولت‌ها باید منطبق با منافع ملی باشد
وی در خصوص اینکه گفته می‌شود دولت یازدهم همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد غرب گذاشته، عنوان کرد: اولا یک دولت می‌بایست به طور منطقی روابط متعادل و متناسبی با کشورهای مختلف دنیا داشته باشد، ثانیا اصل را بر استفاده از تمامی امکانات داخلی بگذارد. بنابراین اگر دولت بخواهد برای حل همه مسائل خودش از شرق یا از غرب یا از کشورهای پیشرفته یا غیر پیشرفته استفاده کند، قطعا اشتباه است. به همین دلیل یکی از ضعف‌های بزرگمان وابستگی به نفت است، زیرا برای فروش نفت مجبوریم به یکسری از کشورها متکی باشیم و این برای ما قطعا خسارت‌هایی را به دنبال دارد. همانطوری که آن روزی که دیگران از ایران نفت نمی‌خریدند و چون چین می‌خرید، دولت خودش را موظف می‌دانست روابط بیشتری با چین داشته باشد. امروز صحبت از این است که شاید اروپایی‌ها بیشتر بخرند ما به سمت اروپا می‌رویم، وگرنه فرقی نمی‌کند.
منصوری عنوان کرد: رابطه با دولت‌های مختلف باید یک رابطه مستقیم و معنادار با منافع ملی‌شان داشته باشد. شرق و غرب و کوچک و بزرگ نباید خیلی معنایی داشته باشد.
*امروز دولت سعودی دولت این منطقه نیست
وی در خصوص تعامل با کشورهای منطقه و عربستان با بیان اینکه امروز دولت سعودی دولت این منطقه نیست، افزود: دولت سعودی یک دولتی است که به نیابت از منافع غرب در این منطقه عمل می‌کند. کم و بیش در گذشته نیز همین بود، اما امروز تمامی امکاناتش را برای بقای منافع غرب در منطقه به کار گرفته ولذا اتحاد استراتژیک با اسرائیل و آمریکا برای نابودی منطقه جزیی از این سیاست است و در راستای این سیاست، باید کلیه جریان‌هایی که با سلطه غرب بر این منطقه مخالفند، درگیر شوند و در رأس این جریان‌ها جمهوری اسلامی قرار دارد و با توجه به این سیاست، تمامی نیروهای مردمی در یمن، مصر، عراق سوریه و هر جای دیگر منطقه و نیروهایی که با سلطه غرب مخالفند، باید حذف شوند.
به گفته این کارشناس مسائل بین‌الملل امروز تنها جرم بشار اسد این است که زیر بار سلطه اسرائیل و غرب نمی‌رود وگرنه تا چند سال قبل بشار اسد مشکلی نداشت، ولی از زمانی که تصمیم گرفته شد که باید مخالفان سلطه غرب بر منطقه حذف شوند، شعار سرنگونی اسد مطرح شد.
این دیپلمات اسبق کشورمان درباره عملکرد ما در این زمینه با بیان اینکه ما باید برای دفاع از امنیت و موجودیت و منافع ملیمان در منطقه حداکثر تلاش و امکاناتمان را به کار می‌گرفتیم، اظهار داشت: آنچه را که در راستای منافع ملی بوده تا به حال عمل کردیم و به نظر ما دولت سعودی، قطر و تا حدودی ترکیه و بعضی از کشورهای دیگر اشتباه استراتژیک و اساسی را هم در مورد خودشان و هم درباره منطقه مرتکب شدند. چرا که سیاست‌های اعمال شده در چند سال گذشته قطعا به زیان خود آنها بوده است. ما آنچه را که عمل کردیم به دلیل این نبوده که بخواهیم کشوری، سرزمینی و ثروتی و امکاناتی را از دیگران بگیریم و بر خودمان اضافه کنیم.
وی گفت: دفاع ما از ملت فلسطین و از ملت‌های مظلوم منطقه دقیقا به دلیل دفاع از مظلوم و اسلام و مسلمان‌هاست، والا ما به هیچ عنوان ذره‌ای به منافع آنها چشم نداشتیم.
* انتظار می‌رفت دولت در قبال رفتارهای سعودی مقداری صریح‌تر و قاطعتر موضع می‌گرفت
سفیر اسبق ایران در پکن درباره انفعالی برخورد کردن در قبال عربستان با بیان اینکه البته انتظار می‌رفت دولت یازدهم در مقابل رفتارهای دولت سعودی مقداری صریح‌تر و قاطعتر موضع گیری می‌کرد، اظهار داشت: مشاهده کردید که روسیه در مقابل ترکیه برای سقوط یک هواپیما چه کرد یا حتی دولت سعودی در مقابل یک سفارتخانه خودش که دقیقا ماهیت جریان را می‌دانست که چیست چه کرد؟ معمولا دولت‌ها در مقابل اینگونه مسائل نرمش نشان نمی‌دهند.
وی با بیان اینکه ما قریب 500 نفر از مردمان در واقعه منا قربانی شدند، عنوان کرد: اگر دولت دیگری بود قطعا موضع گیری خیلی شدیدتر و صریح‌تری می‌کرد، ولی دولت یازدهم ترجیح داد خیلی مماشات کند.
منصوری درباره اینکه آیا نیاز به تغییر ساختار وزارت خارجه وجود دارد؟ گفت: نیاز به تغییر ساختار نیست، نهایت این است که وزارت خارجه باید واقعیت‌های منطقه و مسائل بین‌الملل را عمیقا درک کرده و نظر کارشناسی‌اش را به مسئولان کشور منتقل کند تا اینکه تصمیم گیری‌های واقع‌بینانه انجام شود و این طور نباشد که ما فقط به تصورات و تخیلات خودمان اکتفا کنیم، بدون اینکه ببینم در دنیا چه خبر است و چه تحولاتی اتفاق می‌افتد.
این کارشناس گفت: الان ما اگر واقع بینی در مورد بسیاری از مسائل داشتیم شاید خسارت‌های کمتری می‌دیدیم.
* وزارت خارجه مجری سیاست خارجی
وی درباره اینکه اگر بخواهید عملکرد ظریف را مورد نقد قرار دهید و نمره بدهید؟ گفت: درباره سیاست خارجی یک نکته مهم وجود دارد و اینکه وزارت خارجه دستگاه مجری سیاست خارجی نظام است، لذا اینکه بخواهیم به یک فردی چه وزیر چه غیر وزیر در این دستگاه نمره بدهیم، یک اشتباه است. چون این دستگاه مجری سیاست خارجی است، نه اینکه خودش سیاستگذار باشد.
منصوری ادامه داد: وزارت خارجه در جلسات مختلف نظر کارشناسی خود را می‌دهد، ولی در نهایت مجری تصمیماتی است که در مراکز تصمیم‌گیری اتخاذ می‌شود.
*ظریف کارشناس مسلط به مسائل سیاست خارجی
این دیپلمات اسبق کشورمان ادامه داد: آقای ظریف به عنوان کارشناس مسلط به مسائل سیاست خارجی در این قضایا مجری دولت بوده است. اگر سیاست دولت جور دیگری بود آقای ظریف جور دیگری عمل می‌کرد. اینکه بخواهیم به آقای ظریف نمره بدهیم حرف منطقی در سیاست خارجی نیست و اینکه وزارت خارجه را شخصی بکنیم، اشتباه بزرگی است همچنان که وزارت خارجه نباید چنین کند.
وی گفت: در تمام دنیا پست‌های وزارت خارجه ملی است، حزبی، گروهی، جناحی و شخصی نیست و یک کارشناس وزارت خارجه تا حد وزیر خارجه اصلا موقعیت فردی و حزبی ندارد و سخنگوی یک نظام و کشور و دولت است و این موضوع مهمی است و باید با دقت در این قضایا اظهارنظر کرد.
*تصمیم‌گیرندگان در عرصه خارجی به هیچ کشوری اعتماد مطلق نکنند
سفیر اسبق ایران در چین در پیشنهاد برای بهبود عملکرد دستگاه دیپلماسی اظهار داشت: من اولین توصیه‌ای که دارم این است که مقامات تصمیم گیرنده در روابط خارجی صادقانه و واقع بینانه تصمیم‌گیری کنند و نه براساس سلایق شخصی یا حب و بغض‌های شخصی و نه توهمات و تخیلات و دوم اینکه در اظهارنظرهایشان خیلی دقت کنند و با احتیاط صحبت کنند و سوم اینکه به هیچ عنوان اعتماد مطلق به هیچ کشوری نکنند.