آمریکا از تکریت گرفته تا الرمادی و الفلوجه به دنبال وارد کردن معادلات میدانی خود و اجرای پروژه‌های خود به بهانه مبارزه با داعش است. این کشور در مرحله پس از تشکیل نیروهای الحشد الشعبی موفق شده روند درگیری‌ها را به تأخیر انداخته و باعث افزایش کانون‌های تروریستی و ضربه زدن به نیروهای عراقی در برخی مناطق و تضعیف دولت مرکزی بغداد شود، اما با وجود تمامی موفقیت‌ها ، این کشور نتوانسته جلوی موج گسترده بازپس‌گیری اراضی عراق از حاکمیت تروریست‌ها را بگیرد.
امروز موصل را می توان آخرین کانونی دانست که دولت آمریکا می‌تواند با آن ریسک کند. این رویکرد البته این بار در چارچوب خدمت‌رسانی به تروریست‌ها و مبارزه با الحشد الشعبی نیست، بلکه طرحی خطرناک‌تر را دنبال می‌کند، چرا که مرتبط با دیدگاه‌های واشنگتن در رابطه با آینده اقلیت‌های دینی و مردمی در غرب عراق و آرمان‌های این کشور برای تقویت نفوذ خود در شمال و شرق سوریه است تا کاخ سفید بتواند سرنوشت درگیری‌های موجود در سوریه را برای خود مهندسی کند.
از زمان آغاز درگیری‌های مقدماتی برای رسیدن به جنگ موصل مشخص است که تحرکات عملیاتی و رایزنی های آمریکایی‌ها با قدرت در مسیر حصر عناصر داعش در صحرای غربی عراق دنبال می‌شود. به این ترتیب در صورتی که خندق آتشین داعش که به اندازه دو متر در اطراف موصل برای مانع تراشی در تحرکات نیروهای عراقی و جلوگیری از دید هواپیماهای شناسایی حفر شده ، نتواند به اهداف مورد نظر خود برسد و داعش مجبور شود شهر را واگذار کند، در این صورت عناصر داعش به سمت مناطق الرقه و دیرالزور فرار خواهد کرد. در این شرایط آمریکا تلاش خواهد کرد ارتش سوریه را وارد دور تازه ای از درگیری‌های فرسایشی کرده تا شاید به این ترتیب بتواند شرایط سیاسی خود را به دمشق و متحدانش تحمیل کند.
اوضاع عراق نگران کننده‌تر است. آخرین اظهارات مطرح شده از سوی مقامات واشنگتن به نقل از آنتونی بلینکن معاون وزیر خارجه این کشور مطرح شده که تأکید کرد آمریکا اجازه مشارکت نیروهای مردمی برای ورود به موصل بعد از آزادسازی آن را نخواهد داد. وی افزود که یک نیروی قبیله ای متشکل از 15 هزار نفر آموزش دیده و تجهیز می‌شود تا بتواند بعد از روند آزادسازی کنترل این شهر را در دست بگیرد.
این اظهارات نشان می‌دهد که دولت آمریکا در آینده تلاش خواهد کرد جلوی ایجاد عرصه‌ای واحد و جامع ولو به صورت نمادین در استان نینوا را بگیرد و این شهر ها را وارد دور تازه ای از درگیری های طایفه ای کند. به این ترتیب آمریکا می‌تواند تحت پوشش ادغام ساختارها، طرح‌های متناسب خود را به صورت تدریجی در این کشور دنبال کرده و در نهایت آرمان های طارق الهاشمی و اثیل النجیفی در برپایی حاکمیت سنی در بخش هایی از عراق را پیش ببرد.
در این چارچوب طرح ارائه شده به کنگره از سوی نمایندگان جمهوری خواه و دموکرات در اوایل سپتامبر گذشته، یک طرح عادی نیست. درست است که این طرح در کوتاه مدت راهی به اجرا نخواهد داشت، اما طرحی خواهد بود که آمریکا هر زمان که دلش بخواهد می‌تواند بار دیگر آن را مطرح کند تا مانند طرح قدیمی جو بایدن مبنی بر تجزیه عراق به سه کشور سنی و شیعه و کردنشین که به صورت دوره‌ای مورد اشاره قرار گیرد.
طرح جدید که به آن اشاره شد، خواستار تبدیل سهل نینوا به استانی مستقل و غیر متنازع است. آمریکا برای رسیدن به این راهکار از حق سریانی ها و آشوری ها و کلدانی ها و ایزدی ها و دیگر اقلیت ها صحبت می کند تا بتواند سایر عرب ها و اهل تسنن را نیز در زمینه تعیین سرنوشت به آن ملحق کند. این طرح ، طرحی قدیمی است که ریشه‌های آن به سال 2004 باز می‌گردد که موضوع تشکیل رژیمی مسیحی در منطقه سهل نینوا مطرح شد. حامیان این طرح برگزاری نشست عمومی آشوری ها و جنبش دموکراتیک آشوری‌ها و مجلس مردمی کلدانی‌ها و سریانی ها را فرصتی مناسب می‌دانند تا بتواند حاکمیت خودمختار به آنها در منطقه سهل نینوا بدهند.
پروژه جدید آمریکایی نظریات حمایت از مواضع این کشور تحت عنوان حمایت از اقلیت‌ها و جبران خسارت‌های آنها را از بین نمی برد و در همین چارچوب خواستار مشارکت آنها در زیرسازی‌های سیاسی و اداری می‌شود. اما به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین مناطقی که به دنبال اجرای این طرح است ، منطقه اربیل پایتخت اقلیم کردستان عراق است که همچنان بر روی همه پرسی مسیحیان در سهل نینوا در زمینه پیوستن به این اقلیم و جدا شدن از اراضی عراق حساب باز کرده است.
علاوه بر اینها اربیل با شوق فراوان به دنبال پروژه ای است که سهل نینوا را به یک استان تبدیل کند. به این ترتیب استان نینوا به 8 استان تقسیم می‌شود. ارزیابی تیم کردستان عراق از پروژه مذکور دارای وجوه متعددی است.
سنجار که در گذشته مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق وعده آزادسازی آن به دست نیروهای پیش مرگ با حمایت آمریکا را داده بود، بر اساس این طرح به یک استان تبدیل شده و به اقلیم کردستان ملحق می‌شود. همچنین دو بخش شمالی و قیروان نیز به همراه مناطق القحطانی یک استان مستقل می‌شود. ربیعه و زمار نیز بعد از جدا شدن از منطقه تلعفر به یک استان تبدیل می شود. وانة نیز بعد از جدایی ازموصل یک استان جداگانه می شود و به این ترتیب زمینه‌های پیوستن استان اول به کردستان مهیا می شود.
دومین رویکرد را می‌توان در منطقه مخمور مشاهده کرد که قرار است بر اساس این طرح به همراه سه منطقه اطراف خود (الكوير، فايدة، القراج) به یک استان تبدیل شود. این استان نیز آمادگی پیوستن به کردستان عراق را دارد. وجه سوم را می توان در استان هفتم یعنی موصل دانست که از مناطقی نظیر بعشيقة، المحلبية، القيارة، الشورة، حمام العليل جدا خواهد شد. به این ترتیب بخش های گسترده ای از منطقه حمیدات استان کردستان ملحق می‌شود. این اتفاق از طریق پیوستن سمت چپ مسیر تلعفر به موصل به استان کردستان صورت می‌گیرد.
تحریک مسیحیان از سوی کردها
تحریک مسیحیان از سوی کردها
در همین رابطه اربیل برای پیوستن سهل نینوا به خاک خود به دنبال تحریک مسیحیان از طریق رسانه‌های جمعی کُرد بر آمده و مدعی می‌شود که این حق می‌تواند امتیازات و عناصر قدرتی را در مورد تشکیل فدرالیته مسیحی برای این نیروها ایجاد کند. اقلیم کردستان همچنین در تبلیغات خود سهل نینوا را جزو امتداد تاریخی و جغرافیایی کردستان عراق و بخشی از مناطق مورد تنازع قدیمی با بغداد دانسته و مدعی می‌شود که بیشتر ساکنان این مناطق غیر عرب هستند.
این رسانه ها به کمک های پیشمرگه کردها از ساکنان منطقه از سال 2003 تاکنون و همچنین حضور عناصر مسیحی در فرماندهی حزب دموکراتیک کردستان و مجالس استان‌ها و شورای اداری اقلیم کردستان اشاره کرده و می‌افزایند که در صورت پیوستن به اقلیم کردستان ، آنها می‌توانند به وزنه ای در این منطقه تبدیل شده و مشارکت خود را صدها برابر کنند و حق تعیین سرنوشت اقلیم را داشته باشند.
پروژه تقسیم استان نینوا علاوه بر استان های اول و دوم و هفتم که نام برده شد و کردستان عراق به صورت مستقیم از آنها منتفع می شود، 5 استان دیگر را نیز شامل می شود که عبارتند از: استان سوم: سهل نينوى که اربیل در پی الحاق آن به خاک خود است. این استان شامل مناطق الحمدانية و تلكيف و الشيخان و ناحيه بعشيقة می‌شود.
استان چهارم القيارة است که از مناطق القيارة (بزرگ‌ترین ناحیه استان نینوا ) و دو بخش الشورة و حمام العليل تشکیل می‌شود. استان پنجم تلعفر است که شامل مناطق تلعفر و ناحيه العيّاضية و المحلبية می‌شود. ششمین استان الحضر است که بخش‌های الحضر والبعاج را در بر می‌گیرد. استان هشتم نیز در نتیجه تجزیه موصل به دو منطقه (راست و چپ ) حاصل می‌شود.
مزدوران داخلی، حامی طرح تجزیه
البته حامیان طرح تجزیه نینوا به 8 استان نتوانستند آن را در پارلمان به تصویب رساند و مجلس نمایندگان عراق در 26 سپتامبر گذشته به باقی ماندن استان مذکور در شرایط کنونی به آن رأی دادند. آنها تأکید کردند که ایجاد هر نوع تغییری در این منطقه مغایر با قانون اساسی و باطل است.
البته این به معنای پایان کار طرح تجزیه‌طلبانه فوق نبود، چند روز از رأی منفی پارلمان به طرح مذکور نگذشته بود که اسامه النجیفی رئیس لیست متحدون مجموع دیدارهایی را با برخی سفیران عرب در عراق آغاز کرد که اولین این دیدارها با اشرف الخصاونه سفیر اردن انجام شد. وی در این دیدار موضوع برپایی اقلیم مستقل در استان نینوا را مورد اشاره قرار داد و گفت که ایجاد اقلیمی در منطقه نینوا شامل چند استان می‌تواند اقلیت‌ها ویژگی‌های خاص خودشان را بدهند و اهالی آنها را نسبت آینده مطمئن کند. وی مدعی شد که این طرح در چارچوب تجزیه عراق نیست.
اثیل النجیفی استاندار سابق نینوا و فرمانده نیروهای بسیج ملی نیز در 9 سپتامبر گذشته اعلام کرده بود که به دنبال طرحی است که بر اساس آن منطقه نینوا به شش تا هشت استان تقسیم می‌شود.
این در حالی است که این دو نفر در مارس گذشته با پیش‌نویس طرح شورای وزیران مبنی بر تبدیل کردن منطقه طوزخورماتو و فلوجه و سهل نینوا و تلعفر به استان‌های مستقل مخالفت کرده بودند. این بدان معنی است که حل‌وفصل شکاف ایجاد شده از طریق داعش و ظلمی که اقلیت‌ها با آن مواجه شده اند، تنها یک سرپوش برای اجرای پروژه‌های مشکوک بر روی ویرانه‌های این گروه تروریستی است.
اثیل النجیفی در اظهارات خود در این رابطه گفته است که ترکیه معتقد است که اتفاقاتی که در اینجا رخ می‌دهد به صورت گسترده بر امنیت ملی آن تأثیرگذار است و این غیرعاقلانه است که آنکارا اجازه تهدید امنیت ملی خود را بدهد. وی عقب‌نشینی نیروهای ترکیه از اردوگاه زلیکان معروف به اردوگاه بعشیقه را بعید دانست.
این بدان معنا است آنکارا همچنان به دنبال پشتیبان قوی در موصل است تا برای تثبیت اشغالگری خود در این اردوگاه بر روی آنها حساب کرده و مطالبات خود را در مرحله پس از داعش بر روی میز مسئولان عراق قرار دهد.
محاسبات ترکیه در توطئه تجزیه نینوا
شاید همین موضوع است که باعث شده رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه لحن گفتمان خود را بالا ببرد. وی در اظهاراتی تأکید کرد که اجازه روی کار آمدن حاکمیت فرقه ای در موصل را نخواهد داد ، چرا که هدف از اقدامات در این شهر تنها پاک‌سازی آن از داعش است. وی ادامه داد که این شهر بعد از آزادسازی تنها باید در دست اهالی سنی عرب و ترکمان و اهل تسنن کرد باقی بماند و الحشد الشعبی نباید وارد موصل شود. اردوغان در این رابطه می‌افزاید: ما تمامی تلاش‌های خود را در عملیات آزادسازی موصل بکار خواهیم بست و باید در روند حل و فصل مسایل این شهر حضور داشته باشیم. ما نباید تنها به نظارت اکتفا کنیم.
چشم طمع تاریخی ترکیه به شهر موصل بر کسی پوشیده نیست، اما چیزی که در این مرحله به این طمع‌ورزی‌ها اضافه می‌شود ، هدف آنکارا برای از بین بردن عناصر حزب کارگران کردستان (شاخه ترکیه ) در منطقه سنجار و باقی ماندن در نزدیکی تلعفر است ، به این ترتیب این کشور می تواند به اهالی سنی ترکمان کمک رسانده و سد محکمی جلوی ارتباط حیاتی بین کردهای سوریه و کردهای منطقه نینوا ایجاد کند.
براساس آنچه که گفته شد ترکیه بر روی پشتیبانی از نیروهای سنی بسیج ملی«الحشد الوطني» و نیروهای پیشمرگ حساب باز کرده است. اما این محاسبات ممکن است با محاسبات میدانی جور در نیاید. چرا که برخورد بین حزب دموکراتیک کردستان به رهبری مسعود بارزانی و اتحادیه ملی کردستان به رهبری جلال طالبانی بعید به نظر نمی‌رسد.
بارزانی تمامی تخم‌مرغ‌های خود را در سبد اردوغان قرار داده و مناسبات ویژه‌ای را با ترکیه در چارچوب ائتلاف فرامرزی ایجاد کرده است. این در حالی است که مواضع بارزانی در قبال حضور ترکیه در منطقه موصل هنوز به صورت کامل مشخص نشده است، این حزب توافقی را با دولت بغداد در رابطه با مقدمات مشارکت نیروهای پیشمرگ در آزادسازی شهر موصل در ازای توافق بر سر تقسیم نفت کرکوک به امضا رسانده است.
در میان تمامی این تحولات بسیج نیروهای مردمی همچنان وتو کردن حضور خود در هر یک از مواضع ملی عراق را رد می کند. فرماندهان این نیروها و شخصیت‌های مطرح آن تأکید می‌کنند که عناصر این گروه باید در درگیری‌های موصل حضور داشته باشند. آنها رد این حضور یا حضور نیروهای خارجی در آزادسازی این شهر را نمی‌پذیرند. این در حالی است که برخی تریبون ها نسبت به سیاست‌های تجزیه‌طلبانه و طمع‌ورزی‌های آمریکا و ترکیه در عراق هشدار داده‌اند.
این هشدارها هنگامی افزایش پیدا کرده است که آنکارا اصرار می‌کند که باید جلوی حضور شیعیان در روند آزادسازی موصل گرفته شود و این آزاد سازی تنها از طریق نیروهای تحت امر ترکیه در اردوگاه بعشیقه آزاد شود. این موضوع را مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه مطرح کرده است. سرور بارزانی مشاور شورای امنیت منطقه دیروز تأکید کرد که مناطق که در حال حاضر تحت کنترل نیروهای پیشمرگ قرار دارد، با خون این نیروها آزاد شده و پیشمرگه از آن ها عقب نشینی نخواهند کرد.
در سایه این تحولات به نظر نمی‌رسد که مقابله با پروژه‌های تجزیه‌طلبانه ای که در کشور دنبال می شود، ساده باشد. به این ترتیب احتمالا غرب عراق در آینده آبستن تحولات خطرناک خواهد بود که پیامدهای آن ممکن است سایر مناطق این کشور را نیز تحت تأثیر قرار دهد.