هم اینک عراقی ها پس از نبرد با داعش در مناطق مختلف، روحیه بالایی به دست آورده اند و اعتماد به نفس به ارتش این کشور بازگشته است. جدای از اینکه عملیات موصل تا کی به داراز بیانجامد، بحث آینده موصل و عراق پس از نابودی داعش در این کشور است.
هر چند که راه درازی تا نابودی همه عوامل شکل دهنده داعش وجود دارد؛ زیرا اولا باید داعش در موصل و مناطق باقیمانده صلاح الدین، الحویجه کرکوک و استان الانبار از بین برود و از سوی دیگر باید هسته های پنهان این گروهک شناسایی و منهدم شوند و در آخر هم بسترهایی که داعش در مدت اشغال در مناطق ایجاد کرده استف نابود گردد.
بر کسی پوشیده نیست که داعش کودکان و نوجوانانی را آموزش و شستشوی مغزی داده است که خود به مثابه بمب هایی خطرناک هستند و می توانند ترویج دهنده افکار تکفیری ها باشند.
اما همانطور که گفته شود بحث اصلی مربوط به وجود وضعیت موصل پس از آزاد سازی داعش است. در حال حاضر شکست داعش سبب شده است که کشمکش ها پنهان بماند اما کیست که نداند پس از پایان حضور داعش چه وضعیتی در موصل و به طور کلی عراق به وجود خواهد آمد.
در این مدت بر اساس اخبار رسانه ها در کرکوک تغییراتی در بافت جمعیتی ایجاد شده است و این نگرانی درباره مناطقی که تحت کنترل نیروهای کُرد عراقی قرار دارند همچنان وجود دارد. به نوشته برخی رسانه ها، حکومت اقلیم کردستان به بهانه جنگ با داعش به توسعه قلمرو این اقلیم ادامه می دهد.
اداره عراق پس از آزاد سازی از داعش به مثابه آزمونی واقعی برای رهبران گروههای سیاسی مختلف در این کشور است به ویژه که طی سالهای گذشته همواره جنگ فرسایشی از نظر سیاسی وجود داشته است و برخی به دنبال تضعیف دولت عراق بوده اند.
آزاد سازی عراق از داعش باید نقطه عطفی بر تغییرات ویژه و اصلاح ساختارها و تقویت در بدنه دولت باشد. در واقع تسلط داعش بر بخش های زیادی در عراق در نتیجه بحرانهای سیاسی و اجتماعی و مشکلات حل نشده بود و سیاستمداران عراقی باید از تجربه تلخ درس گرفته باشند.
بروز و ظهور داعش در عراق و هزینه های کلان مبارزه با آن تبعات سنگینی بر این کشور داشته و هم اینکه سرزمین بین النهرین با چالش های مهمی روبرو است. باید تدابیر ویژه ای برای حل مشکلات سیاسی ایجاد شود به ویژه که انتخابات شوراهای استانی در سال ۲۰۱۷ و انتخابات پارلمان در سال ۲۰۱۸ در پیش است. باید نقشه راهی برای مناطق غربی و آزاد شده از لوث داعش در زمینه سیاسی وجود داشته باشد.
عراقی ها انتظار دارند که عراق پس از داعش بر اساس ملی گرایایی و شهروندی باشد. باید اصل همدلی و اتحاد مورد توجه قرار گیرد و سیستم سهمیه بندی حذف گردد تا مشکلات جدیدی رخ ننماید. به طور کلی باید استراتژی محکمی ایجاد شود تا بر اساس آن روند اوضاع به پیش برود.
اگر بخواهیم اوضاع موصل را مورد توجه قرار دهیم، بزرگترین شهر سنی نشین است که بیشتر ساکنان آن را اعراب تشکیل می دهند. از بغداد دور است و به اربیل نزدیک. نوع اختلاف فرهنگی و تمدنی میان ساکنان شهر موصل و حومه آن وجود دارد و این کار را پس از آزاد سازی آن سخت می کند.
گامهای دیپلماسی و سیاسی باید همزمان با عملیات در جبهه نظامی به پیش برود و دیپلماسی عراق باید بسیار پویا باشد تا بتواند در برابر بازی های خطرناک ترکیه و نیز نقش ائتلاف بین المللی ضد داعش به خوبی عمل کند.آزاد سازی موصل، حمایت معنوی قابل توجهی برای ارتش عراق و بازگشت اعتماد به آن است و دولت باید مانور گسترده ای درباره پیروزی های نظامیان خود در آخرین نبرد مستقیم با داعش بدهد. نبرد با هسته های داعش پس از پایان موفقیت آمیز عملیات موصل نیز نکته ای است که نباید فراموش شود.
یکی از مواردی که جدای از عملیات نظامی و پیروزی ها از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، به آوارگان مربوط می شود. رسیدگی به وضعیت آوارگان در ممانعت از تبعات منفی که پس از عملیات موصل بروز خواهد کرد، موثر است.
از سویی آموزش پلیس محلی و امنیت شهر در کاهش تنش در مناطق آزاد شده موثر و نقش سازمان ملل در حمایت از عراق در بحث آوارگان نیز مهم و محوری است. هر چند کسب اعتماد ساکنان موصل دشوار است اما محال نیست. همانطور که گفته شد در طول مدت اشغال، داعش تاثیراتی بر روی ساکنان گذاشته است. به نظر می رسد که اگر شورای استانی مورد توجه قرار نگیرد و به اداره نظامی روی آورده شود، نتیجه بهتری به دست می آید.
بحث دیگر درباره موصل، اقدامات ضد داعش پس از آزاد سازی نینوا از لوث تکفیری هاست. عملیات عراقی ها ممکن است که به پاکسازی نینوا از داعش منتهی شود اما خطر به طور کلی از بین نمی رود زیرا تروریستها از موصل به سوریه می گریزند و با توجه به اوضاع سوریه، پر واضح است که امکان بازگشت داعشی ها به عراق وجود دارد و از همین رو باید تدابیری برای عدم بازگشت داعش اندیشیده شود به ویژه که نینوا قبل از اشغال داعش نیز همانند برخی از مناطق الانبار از کنترل دولت عراق خارج شده بودند.تکفیری ها درمدت اشغال مناطق مختلف، میراث شومی برجای گذاشته اند و افرادی با تفکرات افراطی تربیت کرده اند که مقابله با آنها بسیار دشوار است. این نسل به اهداف و اصول داعش سخت پایبندند و جایگزینی به مراتب خشن تر و قسی القلب تر از داعش خواهد بود. این نسل داعشی به انفجارها و بمب گذاری در شهرهای عراق روی خواهند آورد و خواهند کوشید که در مناطقی که دولت در آنجا اقتدار کمتری دارد، مستقر شوند.
پس از آزاد سازی موصل؛ بحث سیطره دولت مرکزی بر شهر موصل، تقویت نهادهای اطلاعاتی و امنیتی برای جنگ بازدارنده با داعش، خروج نیروهای کُرد از مناطقی که در جریان عملیات آزاد سازی موصل در آن مستقر می شوند، انتخاب فرمانده هان نظامی لایق و کاردان و برخی عوامل دیگر از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
در طول مدت حضور داعش، برخی با آنها همکاری کرده اند و شیوه تعامل با این افراد نیز هوشیاری خاصی را می طلبد تا زمینه برای ظهور افکار افراطی و انتقام جویانه فراهم نشود.
عراق پتانسیل های زیادی برای سازندگی و ترمیم بافت اجتماعی و سیاسی دارد به ویژه که این کشور با بحران های متعددی همانند کاهش قیمت نفت، جنگ ضد تروریسم، مشکلات مربوط به داخل پارلمان و تظاهرات کنندگان و ورود آنها به منطقه سبز روبرو بوده است. پایان پرونده داعش فرصتی طلایی برای همه طرفهای عراقی برای بازنگری در برخی ساختارهاست.
به نظر می رسد که آمریکایی ها بیهوده چند هزار نظامی را در عراق به بهانه مستشار وارد نکرده اند. واشنگتن به دنبال اداره جنگ برای ترسیم سیاست های خاص خود در عراق است به ویژه که در این میان افرادی مانند آثیل النجیفی و رافع العیساوی به عنوان عوامل ترکیه و آمریکا در صدد ایجاد اقلیم در الانبار و نینوا مشابه اقلیم کردستان عراق هستند.
آمریکایی ها در حال مهندسی کردن اوضاع در شمال سوریه و عراق هستند و بعید نیست که شرایط را به گونه ای پیش ببرند که در داخل موصل گروه خاصی را وارد کنند که در راستای تجزیه عراق و تضعیف دولت مرکزی این کشور باشد.
این در حالی است که قبلا نیز بحث گارد ملی عراق مطرح شده بود و بعید نیست که نیروهای وابسته به النجیفی و عشایر وابسته به آن در موصل حاکم شوند و دست دولت مرکزی از شمال عراق کوتاه شود. دولت مرکزی با سیاست های توسعه طلبانه سرسپردگان ترکیه و نیز تمایل کردهای عراق برای به دست آوردن قلمرو بیشتر روبرو است و از این رو دولت مرکزی باید مراقب طرح های تجزیه طلبانه آمریکایی ها و عوامل داخلی آن در شمال عراق باشد.
از سویی از طمع ورزی های ترکیه در شمال عراق نیز نباید غافل شد که به دنبال گرفتن سهمی در آشفته بازار کنونی است.