در سال‌های اخیر مدل شرط‌بندی‌ها تغییر یافته و از قهوه‌خانه‌ها و قمارخانه‌ها به فضای مجازی کشیده شده است؛ فضایی که به خاطر غیرقانونی بودن قمار در ایران، به محلی امن برای سوداگران قمار تبدیل شده است و بساط قمار را در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی برپا کرده‌اند.
هر چند هر روز هشدارهایی را از سوی نهادهای مسئول مانند دستگاه قضا و نیروی انتظامی برای برخورد با گردانندگان سایت‌های شرطبندی می‌شنویم اما بیشتر اقدامات این نهاد به فیلتر سایت‌ها محدود شده که آن هم با یک فیلترشکن خنثی می‌شود و «روز از نو و روزی از نو»
با توجه به اینکه امروزه بخش بزرگی از شرط‌بندی‌های ورزشی بر روی مسابقات فوتبال متمرکز است، به سراغ علی‌اکبر محمدزاده کسی که روزگاری بر کرسی ریاست کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال تکیه زده بود، رفتیم؛ کسی که روزگاری قاضی دادگستری بوده و اکنون هم وکیل دادگستری و استاد دانشگاه است.
او که ماجرای استعفایش از کمیته اخلاق به خاطر حکمی که برای مهرداد خانبان آنالیزور تیم ملی صادر کرده بود، سال گذشته همین موقع‌ها موضوع داغ رسانه‌های ورزشی بود، درباره شرطبندی در فوتبال می‌گوید: مشکلی که ما در کشور داریم این است که شرطبندی بیشتر در حوزه خارج از اهالی فوتبال انجام می‌شود و کمتر دیده می‌شود که مربیان، بازیکنان و باشگاه‌ها، شرطبندی کنند. آنچه مهم و بیشتر مبتلابه جامعه ماست، این است که خارج از میدان و حوزه فوتبال، این شرط‌بندی‌ها را راه می‌اندازند.
او می‌گوید: عنوان شرطبندی در هیچ یک از قوانین جزایی ما به عنوان جرم ذکر و قلمداد نشده است اما از لحاظ فقهی و حقوقی، شرطبندی مقوله‌ای است که یک طرف آن برد و طرف دیگر آن باخت باشد. وقتی که در این تعریف به خوبی دقت کنیم، می‌بینیم که شرطبندی تحت عنوان کلی «قمار» قرار می‌گیرد.
رئیس سابق کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال می‌گوید وضعیت شمال کشور در بحث شرطبندی و رواج آن اصلاً خوب نیست و بعد از آن، شرطبندی در خوابگاه‌های دانشجویی، طرفداران زیادی دارد.
وقتی از او می‌پرسیم شرطبندی چقدر مبتلابه فوتبال ماست می‌گوید: «این مسئله زیاد است و کم نیست. زمانی هم که در کمیته اخلاق بودم، گزارش‌هایی را در این خصوص داشتیم.» البته تأکید می‌کند که «شرط‌بندی‌ها سهمی در نتایج مسابقات فوتبال در ایران ندارد.»
مشروح این گفت‌وگو به شرح ذیل است؛
** شرطبندی چقدر در فوتبال ما رواج دارد؟
بحث شرطبندی در فوتبال را باید از دو زوایه و نگاه مورد توجه قرار داد؛ نخست اینکه اگر اهالی فوتبال اعم از مدیران، بازیکنان، سرمربیان و ... شرطبندی کنند، مشمول تخلف اخلاق حرفه‌ای و مجازات‌های مندرج در آئین‌نامه اخلاق فدراسیون فوتبال است. بر اساس این آئین‌نامه، هر کسی بر خلاف جوانمردی و فتوت و برخلاف نفس ورزش اقدام کند، مشمول مجازات‌های مقرر در آئین‌نامه می‌شود.
** یعنی جرم محسوب نمی‌شود؟
در کمیته اخلاق به عنوان تخلف به این موضوع نگاه می‌کنیم. کار کمیته اخلاق، رسیدگی به تخلف است و نمیتواند به جرم رسیدگی کند. رسیدگی به جرم طبق قانون اساسی و قوانین عادی، در صلاحیت قوه‌قضائیه و مراجع قضایی است.
البته قوه‌قضائیه می‌تواند به یک جرمی رسیدگی کند و پس از آن، کمیته اخلاق نیز در حیطه وظایف خود به عنوان تخلف به آن موضوع رسیدگی کرده و محرومیت‌هایی را مانند محرومیت از فعالیت‌های فوتبالی را صادر کند.
بنابراین اگر اهالی فوتبال مانند مربیان، بازیکنان، مالکان باشگاه‌ها و به طور کلی عوامل مجموعه فوتبال به شرطبندی ورود کنند، مشمول قوانین و آئین‌نامه کمیته اخلاق می‌شود و مرتکبین به آنچه که در آئین‌نامه کمیته اخلاق پیش بینی شده، محکوم می‌شوند.
مشکلی که ما در کشور داریم این است که شرطبندی بیشتر در حوزه خارج از اهالی فوتبال انجام می‌شود و کمتر دیده می‌شود که مربیان، بازیکنان و باشگاه‌ها، شرطبندی کنند. آنچه مهم و بیشتر مبتلابه جامعه ماست، این است که خارج از میدان و حوزه فوتبال، این شرط‌بندی‌ها را راه می‌اندازند.
این شرط‌بندی‌ها در برخی کشورهای دیگر نیز هم تخلف محسوب می‌شود و هم به فوتبال آسیب زده است؛ هرچند در برخی موارد، شرطبندی صورت گرفته و افرادی هم منافع زیادی کسب کردند. مانند دیدار دو تیم لیورپول و میلان در سال 2005 در چارچوب مسابقات لیگ قهرمانان اروپا که شرطبندی عجیب و غریب صورت گرفت و میلیون دلار، عاید چند نفر شد. در برخی کشورها خارج از حوزه فوتبال، قوانین و مقرراتی را وضع کرده‌اند و با حفظ آن قوانین و مقررات، مردم شرطبندی می‌کنند اما در داخل بدنه فوتبال خیلی کم است زیرا آسیب می‌زند.
سئوالی که وجود دارد این است که اگر مردم و افراد حقوقی و حقیقی بخواهند در حوزه فوتبال شرطبندی و شرکت‌هایی را برای این کار راه‌اندازی کنند، آیا می‌توانند مجوز قانونی بگیرند یا خیر و اصلاً جرم است یا خیر؟
عنوان شرطبندی در هیچ یک از قوانین جزایی ما به عنوان جرم ذکر و قلمداد نشده است اما از لحاظ فقهی و حقوقی، شرطبندی مقوله‌ای است که یک طرف آن برد و طرف دیگر آن باخت باشد. وقتی که در این تعریف به خوبی دقت کنیم، می‌بینیم که شرطبندی تحت عنوان کلی «قمار» قرار می‌گیرد. یعنی از جهت زبان حقوقی و فقهی یکی از مصادیق و عناوین جرم قمار است که در ماده 705 قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات، به آن اشاره شده است.
قانونگذار در ماده 705 قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات گفته است که «قمار بازی با هر وسیله ای ممنوع و مرتکبین آن به یک تا شش ماه حبس و یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شوند و در صورت تجاهر به قمار بازی به هر دو مجازات محکوم می‌گردند .» با نگاهی به این ماده متوجه می‌شویم که دادگاه‌های ما نمی‌توانند کسی را به جرم شرطبندی یا قماربازی به هر دو مجازات حبس یا شلاق محکوم کنند و باید یکی از این دو مجازات را در نظر بگیرند مگر اینکه فردی علناً اطلاعیه بدهد و آشکارا به قمار بپردازد.
** آیا قانون برای شرط‌بندی‌های اینترنتی و آنلاین هم پیش‌بینی‌هایی دارد؟
در مواد بعدی آمده است که « هر کس قمارخانه دایر کند یا مردم را برای قمار به آنجا دعوت نماید به شش ماه تا دو سال حبس و یا از سه میلیون تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود .» باید توجه داشت که قانون زمانی تصویب شده که قماربازی منصرف به یک مکان و جای فیزیکی بوده است. به عنوان مثال باید یک دفتر، شرکت یا مجموعه‌ای باشد و افراد بروند آنجا و قماربازی کنند؛ مانند کازینوها.
حالا باید ببینیم که با این تعریف آیا شرط‌بندی‌های اینترنتی که در فضای مجازی و خارج از مکان فیزیکی صورت می‌گیرد، مشمول مواد 705 تا 710 قانون مجازات اسلامی می‌شود یا خیر؟. حقوقدانان معتقدند که قانون نسبت به جرم باید صراحت داشته باشد و اگر شک و شبهه‌ای وجود داشته باشد، اصل بر برائت متهم است.
اما در این مسئله به شخصه معتقدم که با تفسیر موسع از مواد قانونی، شرط بندی در فضاهای مجازی هم مواد 705 تا 710 قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات می‌شود و می‌توان تحت عنوان قمار و قماربازی مورد تعقیب و پیگرد قرار داد و مجازات‌هایی را در نظر گرفت.
بنابراین اصل بر این است که قمار حرام است مگر جایی که در فقه تخصیص خورده باشد. بزرگان دین ما در سه مورد تخصیص زدند و گفته‌اند قمار حرام است مگر در شنا، تیراندازی و اسب سواری. این تخصیص‌ها هم فلسه‌های خاص خود را دارد زیرا این ورزش‌ها از ورزش‌های سوق‌الجیشی و استراتژیک است و موجب می‌شود مردم به انجام این ورزش‌ها، تشویق شوند.
** با توجه به سوابق کاری‌تان در کمیته اخلاق فدراسیون فوتبال، وضعیت این رشته ورزشی در بحث شرطبندی چطور است؟
وضعیت شمال کشور همان‌طور که در اخبار و سایت‌ها نیز آمده، وضعیت خوبی نیست و شرطبندی در کشور ما بیشتر از همین مناطق شمال کشور به سایر مناطق تسری یافت. اینکه آیا این موضوع در مناطق شمالی کشور سبقه فرهنگی دارد یا افرادی این موضوع را در آن مناطق حمایت کردند، نمی‌دانم.
علاوه بر مناطق شمال کشور، در خوابگاه‌های دانشجویی، شرطبندی بسیار دیده می‌شود و نمیتوان گفت وجود ندارد. قطعاً وظیفه مسئولان در داخل و خارج از فدراسیون فوتبال است که نسبت به این مسئله حساس باشند زیرا یک نوع ناهنجاری محسوب می‌شود و بیشتر هم از بیکاری نشأت می‌گیرد.
** بحث شرطبندی چقدر مبتلابه فوتبال ماست؟
این مسئله زیاد است و کم نیست و زمانی هم که در کمیته اخلاق بودم، گزارش‌هایی را در این خصوص داشتیم. اگر در خود ارکان فوتبال شرطبندی وجود داشته باشد، برای خود فوتبال فساد ایجاد می‌کند. وقتی یک شرکتی که مربوط به بدنه و مجموعه فوتبال است، شرطبندی راه بیاندازد، به تدریج باب تبانی با باشگاه‌ها ایجاد می‌شود و این شرط‌بندی‌ها می‌تواند نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم در بازی‌ها داشته باشد. شرطبندی در خارج از ارکان فوتبال نیز فشارهای روانی بر روی بازیکنان و مربیان ایجاد می‌کند. قطعاً اگر شرطبندی رسمی باشد و میلیون‌ها نفر به پیروزی یک تیم رأی بدهند، تاثیر روحی و روانی بر روی بازیکنان خواهد داشت.
** آیا در طول دو سالی که در کمیته اخلاق حضور داشتید، مورد یا گزارشی داشتید که به خاطر شرطبندی، بر روی نتیجه بازی تبانی کنند؟
خیر. خوشبختانه شرطبندی در ایران به دلیل اینکه به تبع فقه و حقوق‌مان مشروعیت ندارد، لذا آمار و ارقام واقعی را هم کسی نمیتواند استخراج کند که در فلان شرطبندی چه تعداد شرکت کردند زیرا به صورت زیرزمینی اداره می‌شود و به شکل شفاف نیست و عدم شفافیت آن زیاد نمیتواند در نتیجه یک مسابقه فوتبال دخیل باشد.
خیلی از ایرانی‌ها در شرط‌بندی‌های مسابقات خارجی شرکت می‌کنند و این هم از عدم دقت مردم ماست و پایین بودن سطح فرهنگی است. فقه ما چرا شرطبندی را حرام کرده؟ قطعاً این کار بر اساس فلسفه و حکمت است. خداوند متعال و پیامبر گرامی اسلام و اهل بیت علیهم السلام، وقتی یک چیزی را حلال اعلام می‌کنند به خاطر مصلحت داشتن آن چیز است و حرام بودن یک چیز هم به خاطر داشتن مفسده است.
قمار هم اینگونه است؛ بیشتر افرادی که قماربازی می‌کنند، بازنده هستند اما همواره به خاطر جبران باخت‌های قبلی، ادامه می‌دهند تا شاید پیروز شوند اما این اتفاق نمی‌افتد. چند وقت پیش کانادا بودم که یک کازینوی بسیار بزرگ در شهر مونترال وجود داشت و از سوی یکی از کشورها به شهردار مونترال بخشیده شده بود. وقتی سئوال کردم گفتند 90 درصد کسانی که وارد کازینو می‌شوند بازنده هستند. اگر قرار باشد در قمار همه برنده شود، چه نفعی برای کسانی که ابزار و آلات قمار را فراهم می‌کنند، دارد؟
** راه علاج در چیست؟
باید بحث فرهنگی و آکادمیک با مردم کرد. با شلاق و مجازات نمیتوان مردم را کنترل کرد. اولین چیزی که به مردم هوشیاری می‌دهد، مباحث فرهنگی و آکادمیک است. نمونه موفق این موضوع هم بستن کمربند ایمنی است. هر چند جریمه و مجازات موجب می‌شود مردم مراقبت کنند اما وقتی مسئله‌ای با روح و روان مردم عجین نباشد، نمی‌پذیرند. باید ارگان‌های دینی، فرهنگی و مذهبی روی این موضوع کار کنند و نسبت به مسائلی مثل شرطبندی هوشیاری بدهند.
معتقدم کسانی که به سمت شرطبندی و قمار می‌روند، وضعیت فرهنگی و مالی قوی نداشتند و ندارند. مانند خالکوبی. آیا شما استاد دانشگاه یا وزیر دیده‌اید که خالکوبی کند؟ ولی زندانیان و خلافکاران و اراذل و اوباش خالکوبی می‌کنند.
** از صحبت‌های شما می‌توان این طور نتیجه گرفت که فوتبال ما از نظر نتیجه متأثر از تبانی‌های ناشی از شرط‌بندی‌ها نیست.
نمی‌شود این را با قاطعیت گفت اما تا جایی که من با فوتبال آشنا هستم، معتقدم شرطبندی سهمی در نتایج مسابقات فوتبال در ایران ندارد. البته هیچ امری محال نیست و می‌تواند وجود هم داشته باشد اما از دید ما پنهان باشد. آنچه الان نشان می‌دهد این است که شرطبندی موضوعیت و محلی از اعراب در نتایج فوتبال ما ندارد.