به گزارش مشرق، قانونگذار همواره نگاه مثبتی به مقوله حقوق کودک داشته تا جایی که در بحث کودکان و نوجوانان بزهکار در تلاش بوده تا نگاه مجرمانه‌ای به این گروه سنی نداشته باشد.
یکی از اتفاقات خوب قانون جدید آیین دادرسی کیفری نگاه تازه قانونگذار به مجازات‌های مربوط به کودکان است و بحث استفاده از قانون‌های جایگزین و مجازات‌های پلکانی بدون شک می‌تواند اطفال و نوجوانان بزهکار را از ادامه حضور در یک مسیر نادرست باز دارد.
آغاز به کار پلیس کودک در پایتخت
یکی از اقدامات خوبی که در خصوص کودکان و نوجوانان بزهکار صورت گرفت تشکیل پلیس تخصصی کودک بود.
دقیقاً 8 دی ماه سال 94 بود که سردار ساجدی‌نیا، فرمانده انتظامی تهران بزرگ از راه اندازی پلیس اطفال و نوجوانان در پلیس پایتخت برای اولین بار در کشور خبر داد و گفت: بحث راه اندازی پلیس تخصصی در رابطه با کودکان و نوجوانان از مدت ها قبل در فرماندهی انتظامی تهران بزرگ مطرح بود و در این خصوص تحقیقات و کارهای کارشناسی مفصلی انجام شد.
وی افزود: نیروهای به کارگرفته شده از کارشناسان ارشد زن و مرد متخصص در علوم اجتماعی، روانشناسی و نیز مشاوره هستند که به امور اطفال و نوجوانان بزهکار و بزه دیده رسیدگی می کنند.
ساجدی نیا تصریح کرد: تمامی کارکنان این پلیس تخصصی ضابط قضایی هستند و در کلانتری‌ها و پلیس‌های تخصصی پایتخت اقدامات خود را در زمینه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان دنبال خواهند کرد.
17 مرداد امسال هم اولین نشست هم اندیشی پلیس اطفان و نوجوان با حضور معاون وزیر دادگستری، رئیس کانون اصلاح و تربیت استان تهران، نمایندگانی از یونیسف و مرجع ملی کودکان به میزبانی پلیس پیشگیری پایتخت برگزار شد، هرچند که هنوز پس از گذشت یک سال از آغاز فعالیت پلیس کودک، آماری در این زمینه از سوی پلیس ارائه نشده است.
3 جرم نخست کودکان بزهکار
بر اساس آمار، جرائم مربوط به تخلفات راهنمایی و رانندگی اولین و بیشترین جرمی است که توسط گروه سنی موسوم به کودکان و نوجوانان به وقوع پیوسته است.
دومین جرمی که بیشترین فراوانی را در میان پرونده‌های تشکیل شده داشته مربوط به ضرب و جرح عمدی بوده است اما سرقت مستوجب تعزیر کوچک و بزرگ نمی شناسد، چرا که بر اساس اعلام سال گذشته معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قصاییه این عنوان مجرمانه، سومین جرم در کشور بوده است.
این در حالی است که صدمه بدنی غیر عمد(بر اساس تصادف )، شرب خمر، روابط نامشروع و تهدید، ورود و اقامت غیرمجاز، حمل مشروبات الکلی و مواد مخدر به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار داشته است.
نحوه تحقیقات مقدماتی از اطفال و نوجوانان بزهکار
اما آنچه که شاید برای خیلی از افراد سوال باشد، این است که شیوه تحقیق و بازجویی از اطفال و نوجوانان مجرم به چه صورت است؟
آیا شیوه تحقیقات مقدماتی از کودکان و نوجوانان بزهکار هم مانند بزرگسالان است و هر طفل بزهکاری به محض دستگیری به پلیس آگاهی منتقل می‌شود؟
بهمن کشاورز در گفت‌وگو با خبرنگار قضایی خبرگزاری فارس، در خصوص چگونگی تحقیقات مقدماتی در جرایم اطفال و نوجوانان، گفت: بر اساس ماده 285 قانون آیین دادرسی کیفری تحقیقات مقدماتی جرایم افراد 15 تا 18 سال به جز جرایم موضوع مواد 306 و 340 این قانون به صورت مستقیم در دادگاه صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به ماده 306 قانون آیین دادرسی کیفری ماده 306 مربوط به جرایم منافی عفت است که به طور مستقیم پرونده جهت رسیدگی به دادگاه ارجاع می‌شود.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) با اشاره به ماده 340 قانون، گفت: این ماده مشمول مواردی است که مجازات‌های تعزیری درجه 7 و 8 را در بر می‌گیرد.
وی در خصوص مجازات‌های تعزیری درجه 7، گفت: این گونه مجازات‌ها عبارت است از 91 روز تا 6 ماه حبس یا جزای نقدی بیش از یک تا دو میلیون و شلاق از 11 تا 30 ضربه و محرومیت از حقوق اجتماعی، همچنین مجازات‌های تعزیری درجه 8 سه ماه حبس، جزای نقدی تا یک میلیون تومان و شلاق تا 10 ضربه است.
کشاورز افزود: تحقیقات مقدماتی تمامی جرایم افراد زیر 15 سال به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان صورت می‌گیرد و دادگاه کلیه وظایفی را که ضابطین در خصوص بزرگسالان بر عهده دارند در خصوص افراد زیر 15 سال رأساً انجام می‌دهد.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری (اسکودا) ادامه داد: در جرایم مشهود اطفال و نوجوانان ضابطان باید نسبت به گردآوری آلات، ادوات و دلایل جرم اقدام کنند اما اجازه تحقیقات مقدماتی از صفر یا نوجوان را ندارند و در صورت دستگیری وی، وظیفه دارد کودک و نوجوان را حسب مورد فوراً به دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان تحویل دهد. حتی اگر وقت اداری تمام شده یا یکی از روزهای تعطیل باشد.
وی در پاسخ به این سؤال که در صورت تخلف از سوی ضابطین و ارجاع طفل یا نوجوان به پلیس آگاهی چه برخوردی با ضابط متخلف صورت می‌گیرد، گفت: این تخلف در حکم یک تخلف انتظامی است که قطعاً فرد متخلف توبیخ می‌شود و اگر توأم با نگهداری طفل در محلی غیر از آنچه که قانون مقرر کرده باشد، توقیف غیرقانونی هم مصداق پیدا می‌کند.
کشاورز تصریح کرد: در برخی موارد حسب مورد نباید احتمال شمول تعریف جرایم شدیدتر را هم از نظر دور داشت.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری (اسکودا) ادامه داد: در جریان تحقیقات مقدماتی مرجع قضایی حسب مورد، طفل یا نوجوان موضوع این قانون را به والدین، یا سرپرست قانونی و یا در صورت فقدان یا عدم دسترسی به آنها به هر شخص حقیقی یا حقوقی که مصلحت بداند می‌سپارد.
وی افزود: اشخاص مذکور باید هر گاه حضور طفل یا نوجوان لازم باشد او را به مرجع قضایی معرفی کند. در صورت ضرورت اخذ کفیل یا وثیقه فقط از متهمان بالای 15 سال امکانپذیر است. در صورت عجز از معرفی کفیل دادسرا یا دادگاه می‌توانند قرار نگهداری موقت طفل یا نوجوان را در کانون اصلاح و تربیت صادر کنند که این قرار چیزی در حکم قرار بازداشت موقت است.
قرار نگهداری موقت از کودکان بزهکار در کانون اصلاح و تربیت تحت چه شرایطی صادر می‌شود؟
کشاورز تأکید کرد: صدور قرار بازداشت موقت زمانی امکانپذیر است که جرم چیزی باشد که مجازات قانونی آن سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو و یا جنایت عمدی با ثلث دیه کامل یا بیشتر از آن باشد و یا مورد از جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی با مجازات درجه 5 یا بالاتر باشد.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری (اسکودا) ادامه داد: همچنین زمانی که جرم تعزیری درجه 4 یا بالاتر باشد یا اینکه مصداق مزاحمت و آزار و اذیت بانوان و اطفال، تظاهر و قدرت‌نمایی و ایجاد مزاحمت برای اشخاص به وسیله چاقو یا هر نوع سلاح دیگر باشد.
وی تصریح کرد: در برخی موارد دیگر هم مثل سرقت، کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، خیانت در امانت، جعل یا استفاده از سند مجعول قرار بازداشت موقت صادر می‌شود اما در صورتی که متهم یک فقره سابقه محکومیت قطعی در خصوص ارتکاب به این جرایم را داشته باشد.
کشاورز تأکید کرد: در عین حال باز هم صدور قرار بازداشت موقت (در اینجا نگهداری در کانون اصلاح و تربیت) به شرطی ممکن است که آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و دلایل جرم یا تبانی با متهمان، شهود یا مطلعان شود و یا سبب شود شهود از دادن گواهی خودداری کند. همچنین زمانی که بیم فرار یا مخفی شدن متهم وجود داشته باشد و یا اینکه آزاد بودن او مخل نظم عمومی یا به خطر افتادن جان شاکی، شاهد یا خانواده آنها و یا حتی خود متهم شود.
موردی نداشتیم که تحقیقات مقدماتی از کودک یا نوجوان مجرم در پلیس آگاهی انجام شود
محسن افتخاری، رئیس دادگاه کیفری یک استان تهران هم در این زمینه گفت: قاعدتاً تمامی جرائم مربوط به اطفال و نوجوانان در دادگاه یا دادسرای مربوط به اطفال مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
وی افزود: تا آنجایی که ذهنم یاری می‌کند موردی نداشتیم که تحقیقات مقدماتی از کودک یا نوجوان مجرم در پلیس آگاهی انجام شود، مگر اینکه در جرائم مشهود پلیس کودک یا نوجوان متخلف را دستگیر و اقدام به تشکیل پرونده کند که در این صورت ممکن است پس از کسب تکلیف از مقام قضایی، دستور داده شود که فرد یک شب بازداشت باشد و روز بعد به دادگاه یا دادسرا ارجاع داده شود.
رئیس دادگاه کیفری یک استان تهران در خصوص محل نگهداری کودکان مجرم در زمان بازداشت موقت گفت: معمولاّ در کانون اصلاح و تربیت نگداری می‌شوند، در صورتی که پلیس تخلفی انجام دهد مثلاً بازداشت غیرقانونی کند، قطعاً برخورد لازم صورت می‌گیرد.
یکی از اتفاقات خوب قانون جدید آیین دادرسی کیفری نگاه تازه قانونگذار به مجازات‌های مربوط به کودکان است و بحث استفاده از قانون‌های جایگزین و مجازات‌های پلکانی بدون شک می‌تواند اطفال و نوجوانان بزهکار را از ادامه حضور در یک مسیر نادرست باز دارد.
آغاز به کار پلیس کودک در پایتخت
یکی از اقدامات خوبی که در خصوص کودکان و نوجوانان بزهکار صورت گرفت تشکیل پلیس تخصصی کودک بود.
دقیقاً 8 دی ماه سال 94 بود که سردار ساجدی‌نیا، فرمانده انتظامی تهران بزرگ از راه اندازی پلیس اطفال و نوجوانان در پلیس پایتخت برای اولین بار در کشور خبر داد و گفت: بحث راه اندازی پلیس تخصصی در رابطه با کودکان و نوجوانان از مدت ها قبل در فرماندهی انتظامی تهران بزرگ مطرح بود و در این خصوص تحقیقات و کارهای کارشناسی مفصلی انجام شد.
وی افزود: نیروهای به کارگرفته شده از کارشناسان ارشد زن و مرد متخصص در علوم اجتماعی، روانشناسی و نیز مشاوره هستند که به امور اطفال و نوجوانان بزهکار و بزه دیده رسیدگی می کنند.
ساجدی نیا تصریح کرد: تمامی کارکنان این پلیس تخصصی ضابط قضایی هستند و در کلانتری‌ها و پلیس‌های تخصصی پایتخت اقدامات خود را در زمینه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان دنبال خواهند کرد.
17 مرداد امسال هم اولین نشست هم اندیشی پلیس اطفان و نوجوان با حضور معاون وزیر دادگستری، رئیس کانون اصلاح و تربیت استان تهران، نمایندگانی از یونیسف و مرجع ملی کودکان به میزبانی پلیس پیشگیری پایتخت برگزار شد، هرچند که هنوز پس از گذشت یک سال از آغاز فعالیت پلیس کودک، آماری در این زمینه از سوی پلیس ارائه نشده است.
3 جرم نخست کودکان بزهکار
بر اساس آمار، جرائم مربوط به تخلفات راهنمایی و رانندگی اولین و بیشترین جرمی است که توسط گروه سنی موسوم به کودکان و نوجوانان به وقوع پیوسته است.
دومین جرمی که بیشترین فراوانی را در میان پرونده‌های تشکیل شده داشته مربوط به ضرب و جرح عمدی بوده است اما سرقت مستوجب تعزیر کوچک و بزرگ نمی شناسد، چرا که بر اساس اعلام سال گذشته معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قصاییه این عنوان مجرمانه، سومین جرم در کشور بوده است.
این در حالی است که صدمه بدنی غیر عمد(بر اساس تصادف )، شرب خمر، روابط نامشروع و تهدید، ورود و اقامت غیرمجاز، حمل مشروبات الکلی و مواد مخدر به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار داشته است.
نحوه تحقیقات مقدماتی از اطفال و نوجوانان بزهکار
اما آنچه که شاید برای خیلی از افراد سوال باشد، این است که شیوه تحقیق و بازجویی از اطفال و نوجوانان مجرم به چه صورت است؟
آیا شیوه تحقیقات مقدماتی از کودکان و نوجوانان بزهکار هم مانند بزرگسالان است و هر طفل بزهکاری به محض دستگیری به پلیس آگاهی منتقل می‌شود؟
بهمن کشاورز در گفت‌وگو با خبرنگار قضایی خبرگزاری فارس، در خصوص چگونگی تحقیقات مقدماتی در جرایم اطفال و نوجوانان، گفت: بر اساس ماده 285 قانون آیین دادرسی کیفری تحقیقات مقدماتی جرایم افراد 15 تا 18 سال به جز جرایم موضوع مواد 306 و 340 این قانون به صورت مستقیم در دادگاه صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به ماده 306 قانون آیین دادرسی کیفری ماده 306 مربوط به جرایم منافی عفت است که به طور مستقیم پرونده جهت رسیدگی به دادگاه ارجاع می‌شود.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) با اشاره به ماده 340 قانون، گفت: این ماده مشمول مواردی است که مجازات‌های تعزیری درجه 7 و 8 را در بر می‌گیرد.
وی در خصوص مجازات‌های تعزیری درجه 7، گفت: این گونه مجازات‌ها عبارت است از 91 روز تا 6 ماه حبس یا جزای نقدی بیش از یک تا دو میلیون و شلاق از 11 تا 30 ضربه و محرومیت از حقوق اجتماعی، همچنین مجازات‌های تعزیری درجه 8 سه ماه حبس، جزای نقدی تا یک میلیون تومان و شلاق تا 10 ضربه است.
کشاورز افزود: تحقیقات مقدماتی تمامی جرایم افراد زیر 15 سال به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان صورت می‌گیرد و دادگاه کلیه وظایفی را که ضابطین در خصوص بزرگسالان بر عهده دارند در خصوص افراد زیر 15 سال رأساً انجام می‌دهد.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری (اسکودا) ادامه داد: در جرایم مشهود اطفال و نوجوانان ضابطان باید نسبت به گردآوری آلات، ادوات و دلایل جرم اقدام کنند اما اجازه تحقیقات مقدماتی از صفر یا نوجوان را ندارند و در صورت دستگیری وی، وظیفه دارد کودک و نوجوان را حسب مورد فوراً به دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان تحویل دهد. حتی اگر وقت اداری تمام شده یا یکی از روزهای تعطیل باشد.
وی در پاسخ به این سؤال که در صورت تخلف از سوی ضابطین و ارجاع طفل یا نوجوان به پلیس آگاهی چه برخوردی با ضابط متخلف صورت می‌گیرد، گفت: این تخلف در حکم یک تخلف انتظامی است که قطعاً فرد متخلف توبیخ می‌شود و اگر توأم با نگهداری طفل در محلی غیر از آنچه که قانون مقرر کرده باشد، توقیف غیرقانونی هم مصداق پیدا می‌کند.
کشاورز تصریح کرد: در برخی موارد حسب مورد نباید احتمال شمول تعریف جرایم شدیدتر را هم از نظر دور داشت.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری (اسکودا) ادامه داد: در جریان تحقیقات مقدماتی مرجع قضایی حسب مورد، طفل یا نوجوان موضوع این قانون را به والدین، یا سرپرست قانونی و یا در صورت فقدان یا عدم دسترسی به آنها به هر شخص حقیقی یا حقوقی که مصلحت بداند می‌سپارد.
وی افزود: اشخاص مذکور باید هر گاه حضور طفل یا نوجوان لازم باشد او را به مرجع قضایی معرفی کند. در صورت ضرورت اخذ کفیل یا وثیقه فقط از متهمان بالای 15 سال امکانپذیر است. در صورت عجز از معرفی کفیل دادسرا یا دادگاه می‌توانند قرار نگهداری موقت طفل یا نوجوان را در کانون اصلاح و تربیت صادر کنند که این قرار چیزی در حکم قرار بازداشت موقت است.
قرار نگهداری موقت از کودکان بزهکار در کانون اصلاح و تربیت تحت چه شرایطی صادر می‌شود؟
کشاورز تأکید کرد: صدور قرار بازداشت موقت زمانی امکانپذیر است که جرم چیزی باشد که مجازات قانونی آن سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو و یا جنایت عمدی با ثلث دیه کامل یا بیشتر از آن باشد و یا مورد از جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی با مجازات درجه 5 یا بالاتر باشد.
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری (اسکودا) ادامه داد: همچنین زمانی که جرم تعزیری درجه 4 یا بالاتر باشد یا اینکه مصداق مزاحمت و آزار و اذیت بانوان و اطفال، تظاهر و قدرت‌نمایی و ایجاد مزاحمت برای اشخاص به وسیله چاقو یا هر نوع سلاح دیگر باشد.
وی تصریح کرد: در برخی موارد دیگر هم مثل سرقت، کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، خیانت در امانت، جعل یا استفاده از سند مجعول قرار بازداشت موقت صادر می‌شود اما در صورتی که متهم یک فقره سابقه محکومیت قطعی در خصوص ارتکاب به این جرایم را داشته باشد.
کشاورز تأکید کرد: در عین حال باز هم صدور قرار بازداشت موقت (در اینجا نگهداری در کانون اصلاح و تربیت) به شرطی ممکن است که آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و دلایل جرم یا تبانی با متهمان، شهود یا مطلعان شود و یا سبب شود شهود از دادن گواهی خودداری کند. همچنین زمانی که بیم فرار یا مخفی شدن متهم وجود داشته باشد و یا اینکه آزاد بودن او مخل نظم عمومی یا به خطر افتادن جان شاکی، شاهد یا خانواده آنها و یا حتی خود متهم شود.
موردی نداشتیم که تحقیقات مقدماتی از کودک یا نوجوان مجرم در پلیس آگاهی انجام شود
محسن افتخاری، رئیس دادگاه کیفری یک استان تهران هم در این زمینه گفت: قاعدتاً تمامی جرائم مربوط به اطفال و نوجوانان در دادگاه یا دادسرای مربوط به اطفال مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
وی افزود: تا آنجایی که ذهنم یاری می‌کند موردی نداشتیم که تحقیقات مقدماتی از کودک یا نوجوان مجرم در پلیس آگاهی انجام شود، مگر اینکه در جرائم مشهود پلیس کودک یا نوجوان متخلف را دستگیر و اقدام به تشکیل پرونده کند که در این صورت ممکن است پس از کسب تکلیف از مقام قضایی، دستور داده شود که فرد یک شب بازداشت باشد و روز بعد به دادگاه یا دادسرا ارجاع داده شود.
رئیس دادگاه کیفری یک استان تهران در خصوص محل نگهداری کودکان مجرم در زمان بازداشت موقت گفت: معمولاّ در کانون اصلاح و تربیت نگداری می‌شوند، در صورتی که پلیس تخلفی انجام دهد مثلاً بازداشت غیرقانونی کند، قطعاً برخورد لازم صورت می‌گیرد.