به گزارش مشرق، تمدید قانون تحریم‌های ایران یا قانون ایسا(Iran Sanctions Act) از سوی کنگره ایالات متحده را شاید بتوان جدی‌ترین محک توافق هسته‌ای از زمان اجرای آن دانست
مجلس نمایندگان آمریکا در اواسط اکتبر 2016، این طرح را با 419 رأی موافق در برابر یک رأی مخالف تصویب کرد و مجلس سنا نیز در اول دسامبر با 99 رأی مثبت و یک رأی ممتنع آن را تأیید نمود؛ قانونی که در نهایت، با اجتناب باراک اوباما از وتوی آن، عملاً تا 10 سال دیگر تمدید شد.
تمدید تحریم‌ها نقض صریح برجام است
مجلس سنای امریکا در تاریخ 11 آذر 1395، طرح تمدید 10 سالۀ تحریم‌ها علیه ایران(ایسا) را به‌اتفاق آراء تصویب کرد. به دنبال این امر، مقامات کشورمان این اقدام امریکا را نقض صریح برجام دانستند.
قانون ایسا که برای نخستین بار و تحت عنوان "قانون تحریم‌های ایران و لیبی" در سال 1996 در دوران ریاست‌جمهوری بیل کلینتون تصویب شد و قرار بود در انتهای ماه دسامبر 2016 منقضی گردد، بخش انرژی ایران را به طور سیستماتیک هدف قرار داده و به ویژه سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی به میزان بیش از 20 میلیون دلار را منع می‌کند.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، پیش‌تر در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اعلام کرد: عدم اجرای قانون ایسا جزء توافقات مذاکره بود ولذا از این رو، تصویب آن نقض برجام اعلام شد.
واکنش ایران به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا
پس از تمدید قانون مذکور، حسن روحانی رییس جمهور کشورمان، از محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و سرپرست تیم مذاکرات هسته‌ای ایران خواست تا موارد نقض توافقنامه هسته‌ای و راه‌های مقابله با آن را از طریق مجاری حقوقی مشخص - یعنی کمیسیون مشترک برجام - پیگیری کند.
وی همچنین علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران را موظف کرده تا اقدامات لازم برای طراحی و تجهیز "پیشران" هسته‌ای - که در حوزه حمل و نقل دریایی به کار می‌رود - را آغاز کند.
درخواست ظریف از موگرینی برای تشکیل کمیسیون مشترک برجام
به دنبال این دستور، محمدجواد ظریف خطاب به فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نامه ای نوشت و در آن، از وی تشکیل کمیسیون مشترک برجام را خواستار شد. ظریف در این نامه، پایبندی کامل ایران به همه تعهدات برجامی خود و نقض برجام از سوی آمریکا با تمدید قانون ایسا را یادآور شد.
ظریف در این نامه، بر «چندجانبه بودن» توافق هسته‌ای و «ماهیت متقابل» تعهدات مندرج در آن تأکید کرد و گفت حفظ تمامیت و انسجام برجام و پایداری آن، مستلزم توجه همه طرف‌های برجام نسبت به تداوم اجرای مفاد آن از سوی همه اعضاست.
او در ادامه، از مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به عنوان مسئول هماهنگی کمیسیون مشترک برجام خواست تا با اطلاع‌رسانی به کلیه طرف‌های برجام، تمهیدات لازم برای برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام و نیز کارگروه تحریم‌های کمیسیون مشترک جهت رسیدگی به اقدام اخیر آمریکا را اتخاذ کند.
به دنبال نامه ای که ظریف خطاب به موگرینی نوشت و درخواستی که مبنی بر برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام از وی کرد، کمیسیون مشترک برجام با مشارکت نمایندگان گروه 5+1 و هلگا اشمیت معاون موگرینی، روز گذشته در وین و در هتل معروف کوبورگ که محل برگزاری مذاکرات هسته‌ای در تابستان سال گذشته بود، برگزار شد.
از سوی ایران، هیأتی به ریاست سید عباس عراقچی معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه و با همراهی مجید تخت روانچی معاون اروپا آمریکای وزارت امور خارجه در این نشست شرکت کردند.
در کمیسیون مشترک چه گذشت؟
سید عباس عراقچی، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزارت امور خارجه و رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام که برای شرکت در ششمین نشست کمیسیون مشترک برجام به وین سفر کرده بود، در گفت‌وگویی به تشریح دستاوردهای مذاکرات در کمیسیون مشترک پرداخت.
وی گفت: موضوع نقض برجام توسط آمریکا و جبران آن در دستور کار کمیسیون مشترک قرار گرفته است. کارشناسان بحث خوبی داشتند و به جمع‌بندی‌های خوبی رسیدند.
رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام، با اشاره به اینکه قبل از این نشست، کارشناسان ایرانی یک دور مذاکرات دوجانبه با کارشناسان آمریکایی داشته‌اند، خاطرنشان کرد: طبق سازوکار برجام، اگر کشوری نسبت به رفتار کشور دیگر شکایتی داشته باشد، اول باید مذاکرات دوجانبه بین آن دو کشور صورت بگیرد و ما این مذاکرات دوجانبه را داشتیم.
حمایت موگرینی و طرف‌های اروپایی از برجام
اما پیش‌تر، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌ان اظهار داشت: توافق با ایران، توافقی دوجانبه میان آمریکا و ایران نیست. این توافقی چندجانبه است که از راه مذاکره به دست آمده و خود من هم شخصاً مسئولیت مستقیم در آن دارم و هم‌اکنون رئیس کمیسیون مشترکی هستم که بر اجرای آن نظارت دارد تا اجرای این توافق از سوی همه طرف‌ها را تضمین کند. پشتوانه این توافق، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است.
به دنبال این اظهارات، وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا بار دیگر بر حمایت خود از توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی تأکید کردند و ایران نیز از زبان سخنگوی دستگاه دیپلماسی‌اش، از این موضوع استقبال کرد.
اشارات متناقض مقامات آمریکایی در مورد برجام
دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب آمریکا در تبلیغات انتخاباتی خود، پیش از این اعلام کرده بود اولویت نخست کاری‌اش پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، لغو توافق هسته‌ای با ایران خواهد بود.
خبرگزاری فرانسه به نقل از مارک تونر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، خبر داد که توافق اتمی جمهوری اسلامی با گروه 5+1 موسوم به برجام، پیمانی نیست که قانوناً لازم‌الاجرا باشد.
تونر حتی گفته بود درباره «موقعیتی بسیار فرضی» حرف می‌زند و «هر یک» از طرف‌های برجام می‌تواند به آن پشت کند. او همچنین تأکید کرد که اگر ایالات متحده حمایتش را از این توافق دریغ کند، این احتمال هست که ایران، برنامه ساخت سلاح اتمی را آغاز کند. به گفته تونر، «این واقعیت ماجراست».
اما به نقل از تلویزیون الجزیره، جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به تازگی در سخنرانی در «اندیشکده صلح واشنگتن» اظهار داشت: اگر دولت آینده آمریکا توافقنامه هسته‌ای با ایران را نقض کند، دیگر کشورها به آن پایبند باقی خواهند ماند. در این صورت، دیگر کشورهای امضاکننده توافقنامه هسته‌ای، واشنگتن را طرفی خواهند دانست که قابل اعتماد نیست.
جان کری مدعی شد: غیر از خطر رسیدن ایران به سلاح هسته‌ای، ما نگران رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه بودیم.
وزیر امور خارجه آمریکا ضمن تأکید بر ضروری بودن نقش رهبری کشورش در عرصه جهانی، برجام را دستاوردی بزرگ برای دولت اوباما توصیف کرد.
در اینکه تمدید قانون ایسا نقض صریح برجام است، تردیدی نیست چراکه ایران، از همان ابتدای شروع فرایند مذاکرات هسته‌ای، صریحاً این نکته را اعلام کرد که ورودش به عرصه مذاکرات، برای لغو تحریم‌های ظالمانه و نامشروع بوده است و لذا هر اقدامی که به تحریم‌های قبلی جان تازه‌ای ببخشد یا تحریم جدید به حساب آید، نقض صریح برجام خواهد بود. این موضعی است که از سوی بالاترین سطح سیاسی در جمهوری اسلامی ایران یعنی رهبر معظم انقلاب اسلامی هم به آن تصریح شد.
به نظر می رسد مقطع حساس کنونی، دوران مناسبی برای محک جدی برحام است. در حال حاضر، شاید بهترین فرصتی که افکار عمومی جهان بتوانند ادعاهای ریز و درشت مقامات آمریکایی مبنی بر اینکه به برجام و تعهدات برجامی خود پایبند هستند و اقدامی علیه آن انجام نمی‌دهند، رقم خورده باشد.
البته با توجه به ماهیتی که از آمریکا و مقامات این کشور بر اساس تجربه مکرر سال های اخیر سراغ داریم، بعید است که طرف آمریکایی بخواهد از مواضع خصمانه اش در برابر ایران دست بردارد و به طور مثال، از آنچه در مورد تمدید قانون ایسا مرتکب شده، عقب نشینی کند.
آمریکا بارها ثابت کرده که به تعهداتی که در قبال دولت های دیگر پذیرفته پایبند نیست. در حال حاضر، برجام، سندی الزام‌آور برای همه طرف‌های مذاکرات هسته‌ای است اما گویا آمریکا نمی‌خواهد به تعهداتی که در قبال این سند تعهدآور پذیرفته، متعهد باشد.
از سوی دیگر، پیش بینی سازوکار کمیسیون مشترک برجام، در وهله اول، اقدام مناسبی است زیرا به هر حال، باید مرجعی برای حل اخلاف بین دولت های مذاکره کننده در برجام وجود داشته باشد اما اینکه این مرجع و سازوکار، تا چه میزان، قابلیت برخورد با موارد نقض برجام از جمله تمدید قانون ایسا را دارد، موضوع دیگری است که جای بحث دارد.
یک سوال مهم این است که آیا در مقطع حساس کنونی، ارجاع موراد نقض برجام به این کمیسیون ازجمله آنچه در مورد تمدید قانون ایسا در آمریکا شاهد آن بودیم، اقدام مناسبی است؟ آیا این کمیسیون می تواند بر اساس آنچه برای آن مقرر شده است، از نقض برجام جلوگیری کند؟ آیا قدرت اجرایی این کمیسیون، تا حدی هست که بتواند با طرف ناقض برجام، برخورد مناسب داشته باشد؟ این‌ها سوالاتی هستند که باید به پاسخ آن‌ها دست یافت.
شاید در آینده‌ای نزدیک، بتوان با مشاهده رویه‌ای که کمیسیون مشترک برجام اتخاذ می‌کند، به پاسخ روشن‌تری در قبال سوالات بالا دست یافت.
جالب اینکه، اعضای کابینه اوباما، چه در آخرین نشست‌های خبری و چه در نامه‌های خداحافظی‌شان، به ترامپ توصیه می‌کنند که از یک سو، برجام را نقض نکند اما از سوی دیگر، فشار تحریم را بیشتر کند و در عمل هم به او نشان داده‌اند که چگونه می‌شود حرف زد و تعهد داد اما فقط "ادای" اجرا کردن آن را درآورد.
مجلس نمایندگان آمریکا در اواسط اکتبر 2016، این طرح را با 419 رأی موافق در برابر یک رأی مخالف تصویب کرد و مجلس سنا نیز در اول دسامبر با 99 رأی مثبت و یک رأی ممتنع آن را تأیید نمود؛ قانونی که در نهایت، با اجتناب باراک اوباما از وتوی آن، عملاً تا 10 سال دیگر تمدید شد.
تمدید تحریم‌ها نقض صریح برجام است
مجلس سنای امریکا در تاریخ 11 آذر 1395، طرح تمدید 10 سالۀ تحریم‌ها علیه ایران(ایسا) را به‌اتفاق آراء تصویب کرد. به دنبال این امر، مقامات کشورمان این اقدام امریکا را نقض صریح برجام دانستند.
قانون ایسا که برای نخستین بار و تحت عنوان "قانون تحریم‌های ایران و لیبی" در سال 1996 در دوران ریاست‌جمهوری بیل کلینتون تصویب شد و قرار بود در انتهای ماه دسامبر 2016 منقضی گردد، بخش انرژی ایران را به طور سیستماتیک هدف قرار داده و به ویژه سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی به میزان بیش از 20 میلیون دلار را منع می‌کند.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، پیش‌تر در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اعلام کرد: عدم اجرای قانون ایسا جزء توافقات مذاکره بود ولذا از این رو، تصویب آن نقض برجام اعلام شد.
واکنش ایران به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا
پس از تمدید قانون مذکور، حسن روحانی رییس جمهور کشورمان، از محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و سرپرست تیم مذاکرات هسته‌ای ایران خواست تا موارد نقض توافقنامه هسته‌ای و راه‌های مقابله با آن را از طریق مجاری حقوقی مشخص - یعنی کمیسیون مشترک برجام - پیگیری کند.
وی همچنین علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران را موظف کرده تا اقدامات لازم برای طراحی و تجهیز "پیشران" هسته‌ای - که در حوزه حمل و نقل دریایی به کار می‌رود - را آغاز کند.
درخواست ظریف از موگرینی برای تشکیل کمیسیون مشترک برجام
به دنبال این دستور، محمدجواد ظریف خطاب به فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نامه ای نوشت و در آن، از وی تشکیل کمیسیون مشترک برجام را خواستار شد. ظریف در این نامه، پایبندی کامل ایران به همه تعهدات برجامی خود و نقض برجام از سوی آمریکا با تمدید قانون ایسا را یادآور شد.
ظریف در این نامه، بر «چندجانبه بودن» توافق هسته‌ای و «ماهیت متقابل» تعهدات مندرج در آن تأکید کرد و گفت حفظ تمامیت و انسجام برجام و پایداری آن، مستلزم توجه همه طرف‌های برجام نسبت به تداوم اجرای مفاد آن از سوی همه اعضاست.
او در ادامه، از مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به عنوان مسئول هماهنگی کمیسیون مشترک برجام خواست تا با اطلاع‌رسانی به کلیه طرف‌های برجام، تمهیدات لازم برای برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام و نیز کارگروه تحریم‌های کمیسیون مشترک جهت رسیدگی به اقدام اخیر آمریکا را اتخاذ کند.
به دنبال نامه ای که ظریف خطاب به موگرینی نوشت و درخواستی که مبنی بر برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام از وی کرد، کمیسیون مشترک برجام با مشارکت نمایندگان گروه 5+1 و هلگا اشمیت معاون موگرینی، روز گذشته در وین و در هتل معروف کوبورگ که محل برگزاری مذاکرات هسته‌ای در تابستان سال گذشته بود، برگزار شد.
از سوی ایران، هیأتی به ریاست سید عباس عراقچی معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه و با همراهی مجید تخت روانچی معاون اروپا آمریکای وزارت امور خارجه در این نشست شرکت کردند.
در کمیسیون مشترک چه گذشت؟
سید عباس عراقچی، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزارت امور خارجه و رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام که برای شرکت در ششمین نشست کمیسیون مشترک برجام به وین سفر کرده بود، در گفت‌وگویی به تشریح دستاوردهای مذاکرات در کمیسیون مشترک پرداخت.
وی گفت: موضوع نقض برجام توسط آمریکا و جبران آن در دستور کار کمیسیون مشترک قرار گرفته است. کارشناسان بحث خوبی داشتند و به جمع‌بندی‌های خوبی رسیدند.
رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام، با اشاره به اینکه قبل از این نشست، کارشناسان ایرانی یک دور مذاکرات دوجانبه با کارشناسان آمریکایی داشته‌اند، خاطرنشان کرد: طبق سازوکار برجام، اگر کشوری نسبت به رفتار کشور دیگر شکایتی داشته باشد، اول باید مذاکرات دوجانبه بین آن دو کشور صورت بگیرد و ما این مذاکرات دوجانبه را داشتیم.
حمایت موگرینی و طرف‌های اروپایی از برجام
اما پیش‌تر، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی، در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌ان اظهار داشت: توافق با ایران، توافقی دوجانبه میان آمریکا و ایران نیست. این توافقی چندجانبه است که از راه مذاکره به دست آمده و خود من هم شخصاً مسئولیت مستقیم در آن دارم و هم‌اکنون رئیس کمیسیون مشترکی هستم که بر اجرای آن نظارت دارد تا اجرای این توافق از سوی همه طرف‌ها را تضمین کند. پشتوانه این توافق، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است.
به دنبال این اظهارات، وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا بار دیگر بر حمایت خود از توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی تأکید کردند و ایران نیز از زبان سخنگوی دستگاه دیپلماسی‌اش، از این موضوع استقبال کرد.
اشارات متناقض مقامات آمریکایی در مورد برجام
دونالد ترامپ رئیس جمهور منتخب آمریکا در تبلیغات انتخاباتی خود، پیش از این اعلام کرده بود اولویت نخست کاری‌اش پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، لغو توافق هسته‌ای با ایران خواهد بود.
خبرگزاری فرانسه به نقل از مارک تونر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، خبر داد که توافق اتمی جمهوری اسلامی با گروه 5+1 موسوم به برجام، پیمانی نیست که قانوناً لازم‌الاجرا باشد.
تونر حتی گفته بود درباره «موقعیتی بسیار فرضی» حرف می‌زند و «هر یک» از طرف‌های برجام می‌تواند به آن پشت کند. او همچنین تأکید کرد که اگر ایالات متحده حمایتش را از این توافق دریغ کند، این احتمال هست که ایران، برنامه ساخت سلاح اتمی را آغاز کند. به گفته تونر، «این واقعیت ماجراست».
اما به نقل از تلویزیون الجزیره، جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به تازگی در سخنرانی در «اندیشکده صلح واشنگتن» اظهار داشت: اگر دولت آینده آمریکا توافقنامه هسته‌ای با ایران را نقض کند، دیگر کشورها به آن پایبند باقی خواهند ماند. در این صورت، دیگر کشورهای امضاکننده توافقنامه هسته‌ای، واشنگتن را طرفی خواهند دانست که قابل اعتماد نیست.
جان کری مدعی شد: غیر از خطر رسیدن ایران به سلاح هسته‌ای، ما نگران رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه بودیم.
وزیر امور خارجه آمریکا ضمن تأکید بر ضروری بودن نقش رهبری کشورش در عرصه جهانی، برجام را دستاوردی بزرگ برای دولت اوباما توصیف کرد.
در اینکه تمدید قانون ایسا نقض صریح برجام است، تردیدی نیست چراکه ایران، از همان ابتدای شروع فرایند مذاکرات هسته‌ای، صریحاً این نکته را اعلام کرد که ورودش به عرصه مذاکرات، برای لغو تحریم‌های ظالمانه و نامشروع بوده است و لذا هر اقدامی که به تحریم‌های قبلی جان تازه‌ای ببخشد یا تحریم جدید به حساب آید، نقض صریح برجام خواهد بود. این موضعی است که از سوی بالاترین سطح سیاسی در جمهوری اسلامی ایران یعنی رهبر معظم انقلاب اسلامی هم به آن تصریح شد.
به نظر می رسد مقطع حساس کنونی، دوران مناسبی برای محک جدی برحام است. در حال حاضر، شاید بهترین فرصتی که افکار عمومی جهان بتوانند ادعاهای ریز و درشت مقامات آمریکایی مبنی بر اینکه به برجام و تعهدات برجامی خود پایبند هستند و اقدامی علیه آن انجام نمی‌دهند، رقم خورده باشد.
البته با توجه به ماهیتی که از آمریکا و مقامات این کشور بر اساس تجربه مکرر سال های اخیر سراغ داریم، بعید است که طرف آمریکایی بخواهد از مواضع خصمانه اش در برابر ایران دست بردارد و به طور مثال، از آنچه در مورد تمدید قانون ایسا مرتکب شده، عقب نشینی کند.
آمریکا بارها ثابت کرده که به تعهداتی که در قبال دولت های دیگر پذیرفته پایبند نیست. در حال حاضر، برجام، سندی الزام‌آور برای همه طرف‌های مذاکرات هسته‌ای است اما گویا آمریکا نمی‌خواهد به تعهداتی که در قبال این سند تعهدآور پذیرفته، متعهد باشد.
از سوی دیگر، پیش بینی سازوکار کمیسیون مشترک برجام، در وهله اول، اقدام مناسبی است زیرا به هر حال، باید مرجعی برای حل اخلاف بین دولت های مذاکره کننده در برجام وجود داشته باشد اما اینکه این مرجع و سازوکار، تا چه میزان، قابلیت برخورد با موارد نقض برجام از جمله تمدید قانون ایسا را دارد، موضوع دیگری است که جای بحث دارد.
یک سوال مهم این است که آیا در مقطع حساس کنونی، ارجاع موراد نقض برجام به این کمیسیون ازجمله آنچه در مورد تمدید قانون ایسا در آمریکا شاهد آن بودیم، اقدام مناسبی است؟ آیا این کمیسیون می تواند بر اساس آنچه برای آن مقرر شده است، از نقض برجام جلوگیری کند؟ آیا قدرت اجرایی این کمیسیون، تا حدی هست که بتواند با طرف ناقض برجام، برخورد مناسب داشته باشد؟ این‌ها سوالاتی هستند که باید به پاسخ آن‌ها دست یافت.
شاید در آینده‌ای نزدیک، بتوان با مشاهده رویه‌ای که کمیسیون مشترک برجام اتخاذ می‌کند، به پاسخ روشن‌تری در قبال سوالات بالا دست یافت.
جالب اینکه، اعضای کابینه اوباما، چه در آخرین نشست‌های خبری و چه در نامه‌های خداحافظی‌شان، به ترامپ توصیه می‌کنند که از یک سو، برجام را نقض نکند اما از سوی دیگر، فشار تحریم را بیشتر کند و در عمل هم به او نشان داده‌اند که چگونه می‌شود حرف زد و تعهد داد اما فقط "ادای" اجرا کردن آن را درآورد.