سرویس جهان مشرق - علی شهاب تحلیلگر مسائل راهبردی منطقه در مقاله‌ای در پایگاه خبری المیادین نوشت: تقریباً دو هفته پیش باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا بودجه وزارت جنگ این کشور را تصویب کرد که از جمله موارد مندرج در پیش نویس قانون بودجه ، زمینه سازی برای تجهیز گروه‌های مشخص در سوریه به موشک‌های ضدهوایی دوش پرتاب بعد از تحقق برخی شرایط مشخص بود. تبعات این طرح بلافاصله در عرصه میدانی نمود پیدا کرد، اما در عمل این اتفاق نیفتاد.  

این قانون آمریکایی توجه ویژه‌ای در ترکیه را به خود معطوف کرد، چرا که گروه‌های کرد متحد واشنگتن اولین برندگان این تصمیم بودند. مسئولان ترک خشم خود را از این قانون مخفی نکردند. طولی نکشید که اَردوغان و وزرای دولت ترکیه به آنچه که عدم ارائه کمک‌های مطلوب از سوی ائتلاف بین‌المللی به ترکیه در درگیری‌های الباب نام گذاشته بود، اعتراض کرد. در همین رابطه معاون نخست وزیر ترکیه اعلام کرد که بررسی موضوع استفاده نیروهای ناتو و ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا از پایگاه اینجرلیک در برنامه‌های کاری دولت قرار گرفته است.

هفته گذشته بود که هواپیماهای ائتلاف ضد داعش به پرواز بر فراز آسمان الباب پرداختند. این پروازها پس از تلفات و خسارت‌های غیر عادی ارتش ترکیه و گروه‌های موسوم به سپر فرات در این درگیری‌ها صورت گرفت، اما نیروهای ائتلاف هیچ یک از مواضع داعش را در این شهر هدف قرار ندادند. مشخص است که واشنگتن به دنبال این است که بار دیگر متحد ترک خود را مجبور به اطاعت از خود در اوج بحران سوریه کند.

 

با وجود اینکه روسیه نیز برای اولین بار در موشک باران اهدافی در شهر الباب مشارکت کرد، اما این اقدام بیشتر به صورت نمایشی باقی مانده و وارد مرحله مشارکت فعال در این درگیری‌ها نشد. هیئت‌های اعزام‌شده به آنکارا اعلام می‌کنند که اردوغان که دور زدن به سمت مسکو را آغاز کرده بود، بعد از اینکه سلاح‌های عناصر مسلح به روی آنها باز شده است، در سیاست های داخلی خود محاصره است.

باوجود بایکوت رسانه‌ای در داخل ترکیه در زمینه روند درگیری با داعش، پروپاگاندای رسمی این کشور حول نزدیک شدن به پایان درگیری‌ها در شهر الباب کسی را قانع نکرده است ، بلکه تردیدها در رابطه با عملکرد و شایستگی ارتش ترکیه در تقابل با درگیری هایی که قرار بود به عنوان یک تفریح در شمال سوریه باشد را نشان می دهد.

 

 

در این شرایط، مناسبات داخلی اَردوغان تغییر نکرده است. پادشاه ترکیه جدید! همچنان به سیاست تک روی در تصمیم‌گیری‌ها حتی در داخل حزب عدالت و توسعه ادامه می‌دهد. طی چند ماه گذشته ده‌ها نفر از رهبران داخلی حزب اخراج شده و برخی از نمادهای این حزب حصر خانگی شده و هرگونه اظهار نظر آنها بدون اجازه اردوغان ممنوع شده است.

همین سیاست سرکوب در قبال ساختارهای بزرگ جامعه ترکیه نیز دنبال می‌شود، کسانی که تحولات مربوط به رسانه‌های حامی حزب عدالت و توسعه را دنبال می‌کنند، می‌بینند که حجم فشارهای وارد شده برای توصیف‌ کردن مخالفان سیاست‌های اَردوغان به عنوان دشمنان ترکیه تا چه حد افزایش پیدا کرده است.  در این شرایط عملیات امنیتی بی‌سابقه ترور سفیر روسیه و در ادامه تجاوز تروریستی بی‌سابقه در شب آغاز سال نوی میلادی در استانبول مطرح شد. درست است که اَردوغان سعی کرد از این تجاوزات برای پیشبرد رویکردهای نظامی خود در سوریه و دفاع از گزینه‌های خود استفاده کند؛ اما جامعه ترکیه همچنان از خفقان امنیتی و سیاسی رنج می‌برد.

چه تحولاتی ترکیه را به این شرایط رسانده است؟ علت رکود در مناسبات اَردوغان و واشنگتن چیست؟ آیا هنوز همگرایی ترکیه با روسیه تنها یک اقدام تاکتیکی است؟ نشانه‌های حرفه ای گری در حملات اخیر صورت گرفته در ترکیه کدامند؟ آیا ترکیه به عرصه‌ای برای تبادل پیام‌های امنیتی بین سرویس‌های جاسوسی دنیا تحت پوشش داعش تبدیل شده است؟ تمامی این سؤالات یک پاسخ واحد دارد. جریان اخوان‌المسلمین که حزب عدالت و توسعه نمایندگی آن در ترکیه را بر عهده دارد، بار دیگر در محاسبات خود شکست خورده است. اَردوغان می‌تواند اقدامات تاکتیکی برای حمایت از منافع خود در سوریه انجام دهد، اما این اقدامات باید در راستای منافع استراتژیک این کشور باشد، در غیر این صورت به یک تهدید تبدیل خواهد شد.

 

تاکنون حتی در اوج مناقشات سیاسی موجود بین آمریکا و ترکیه، هیچ جایگزینی برای اَردوغان در واشنگتن مشخص نشده است، مؤسسات نظامی آمریکا محاسبات خاص خود را دارند که حتی رئیس جمهوری مانند دونالد ترامپ نمی‌تواند آنها را دور بزند، چه برسد به اینکه ترامپ شخصاً به دنبال مبارزه با داعش با همراهی و پول متحدان آمریکا است.

با این ‌وجود اَردوغان از برنامه کاری این دولت اوباما و دیدگاه‌های ترامپ دور شده است و هزینه این موضوع را می‌پردازد.

المیادین همچنین در مقاله دیگری در رابطه با تلاش‌های روسیه در ترسیم نقشه راه حل بحران سوریه می‌نویسد که مسکو از دوست و دشمن برای تعیین رویکردها و مناطق نفوذ خود استفاده می‌کند. سه مورد از این طرف‌ها همچنان بر روی میز قرار دارد. روسیه و ایران و ترکیه که درگیر اوضاع داخلی و منطقه‌ای خود شده است.

 

روسیه تلاش‌ها برای رسیدن به راه‌حل بحران سوریه را  با استفاده از خلأ آمریکا در دوره انتقال قدرت بین دو دولت در این کشور دنبال می‌کند. این خلأ حتی بر متحدان آمریکا و حامیان و مخالفان سوریه نیز سایه انداخته است که تصمیم گرفتند اقدامات خود را متوقف کنند تا ببینند چه موقعی دود سفید از دودکش واشنگتن خارج می شود. دود سفید در اینجا به معنی توافق بر سر استراتژی جدید آمریکا در سوریه است. موضوع استراتژیک که در محافل متحدان آمریکا مطرح است و آرزویی که آنها دارند، این است که در گوش یکی از معاونان تند رو و ضدایرانی ترامپ زمزمه کنند که صرف پذیرش بقای بشار اسد در رأس قدرت به معنی پایان درگیری‌ها به نفع ایران است.

سوریه امروز به دولت عرصه تقسیم نفوذ تبدیل شده است، روسیه سهمی در این کشور دارد و ایران و ترکیه نیز سهمی. این‌ها، طرف های تأثیرگذار بر عرصه میدانی هستند که البته میزان تأثیرگذاری آنها متفاوت است. برخی گروه‌های دیگر نیز وجود دارند که طی سال‌های گذشته قدرت تأثیرگذاری خود را از طریق سلاح و پول وارداتی از مرزها افزایش می‌دادند ، اما امروز در پی بسته شدن مرزهای اردن و تغییر شرایط در مرزهای ترکیه کمترین قدرت تأثیرگذاری را دارند. این موضوع نشان از آن دارد که ترکیه می‌تواند قدرت بیشتری در خاک سوریه داشته باشد، اما این قدرت مرتبط به تفاهم این کشور با روسیه است.

 

 
ترکیه اطرافیان خود را قانع کرده است که قادر به رسیدن به توافق مقبول با روسیه به ‌ویژه بعد از توسعه ناگهانی مناسبات بین دو طرف در نتیجه کودتای شکست‌خورده بر ضد رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در نیمه جولای گذشته است، گویا این کودتا به منزله دارویی بود که تمامی سموم موجود در روابط دو طرف را بی اثر کرد.

یک منبع عالی رتبه امنیتی منطقه‌ای در این رابطه می‌گوید که اردوغان زندگی خود را مدیون ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه است. این مسئول امنیتی می‌افزاید که در روز کودتا در ترکیه اگر روس ها 10 دقیقه تأخیر داشتند، اردوغان الان از دنیا رفته بود. این روس ها بودند که کودتا را به اطلاع دولت ترکیه رساندند و به اردوغان خبر دادند که تلاش‌هایی طی دقایق آینده برای کشتن وی در دست انجام است.

واقعیت این است که ماهیت شخصی مصوبات و تصمیمات رئیس‌جمهور ترکیه نقش اساسی و گسترده در تغییر ناگهانی موقعیت و مواضع این کشور ایفا می‌کند. از زمان کودتا تاکنون تصمیم اَردوغان بر این بود که با روسیه همکاری کرده و برگه‌های مناسبی را برای قدردانی از این اقدام روسیه در اختیارش قرار دهد تا شاید بتواند در روند حل بحران سوریه نیز نقش‌آفرینی کند. با این وجود مواضع وی نسبت به بشار اسد تغییر نکرده است ، این موضوع نیز به علت خصوصیت های شخصی وی است. وی البته مأموریت نشان دادن عقب‌نشینی تدریجی این کشور از شرط برکناری بشار اسد از قدرت را  به عهده نخست وزیر و وزیر خارجه و دیگر وزرای این کشور گذاشته است.  

در همین رابطه نعمان کرطولموش معاون نخست وزیر ترکیه از طریق روزنامه حریت این کشور نوشت که کشورش در کنار بشار اسد نخواهد بود، اما آنکارا باید اشتباهات قبلی‌اش را اصلاح کند. وی تصریح کرد که تصمیم به برکناری بشار اسد باید از طریق کسانی اتخاذ شود که دور میز مذاکرات قرار دارند، ترکیه ضامن اجرای هر تصمیمی در این چارچوب خواهد بود و درست نیست که ترکیه بخواهد رأی خود را تحمیل کند.  

 

بنابراین ترکیه دیدگاه خود را به مذاکره‌ کنندگان تحمیل نخواهد کرد، اما از طریق تأثیراتی که بر آنها دارد، تلاش خود را در این رابطه برای بهبود شرایط گفتگو انجام خواهد داد. این چیزی است که ایرانی‌ها به آن اعتقاد دارند و دست کم تاکنون نسبت به پیشبرد روند مسائل به سمت حل و فصل دائمی بحران مطمئن نیستند.

 

از دیدگاه تهران شرایط پیچیده‌تر از آن چیزی است که امروز به نظر می‌رسد، به ‌ویژه که یکی از طرف‌های اصلی در معادلات یعنی واشنگتن، از عرصه دور است. دولت ایران ماهیتی با نگرانی‌های بسیار دارد، این دولت از ناشناخته‌ها نگران است و اعتماد زیادی به مسائلی که در برابرش گفته می‌شود، ندارد. با این وجود به علت این که در قلب مذاکرات در رابطه با سوریه قرار دارد، برگه‌های خود را مخفی نگه می‌دارد تا بتواند در زمان‌های سخت آینده از آنها استفاده کند.

از چند هفته پیش نیز متحدان میدانی سوریه از جمله ایران به دنبال مانع‌تراشی در مسیر توقف خونریزی در حلب بودند، این در حالی بود که اگر می‌خواستند کاری انجام دهند ، چیزی نمی‌توانست مانع آنها شود. توافق صورت گرفته در ابتدا توجهی به مشکل اهالی فوعه و کفریا که از مدت‌ها پیش در محاصره قرار دارند نکرده بود، لذا آنها نمی‌توانستند مردم این مناطق را به حال خود رها کنند و آنها تحت فشار و محاصره و شلیک روزانه خمپاره ها باقی بمانند.

 

بنا بر اعلام یک منبع حاضر در اتاق عملیات نیروهای متحد سوریه، اجرای توافق به صورت شتابزده باعث می‌شد که عناصر مسلح امکان خارج کردن سلاح‌های پیشرفته خود به علاوه 30 اسیر از نظامیان حامی دولت سوریه را داشته باشند. بنا به ضرب‌المثل مشهور ایرانی "گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی" آنها می‌خواستند فرصت فراهم آوردن دقیق توافق را بدهند.

جنگ ادامه پیدا کرد، البته توپخانه ‌ها نسبتاً ساکت شده بود. دولت‌های مؤثر در عرصه میدانی گرچه تیراندازی‌هایی نسبت به همدیگر داشتند ، اما می‌دانستند که پیچیدگی محیط درگیری‌ها باعث ایجاد ارتباطات مصلحتی حتی بین دشمنان می‌شود. به‌ویژه این که نکته قطعی در این جا بود که پایان جنگ سوریه مانند تمامی جنگ‌های بزرگ دیگر بدون ایجاد تغییرات ریشه‌ای در جغرافیای منطقه و قدرت‌های مسلط جهانی نخواهد بود.

شاید بدون در نظر گرفتن شرایط ایران و روسیه، این عوامل، ورود ترکیه به سوریه را تفسیر کند، شاید همین موضوع بیانگر طرح و برنامه‌های ایران باشد که در حالی که دنیا از سازش در سوریه صحبت می‌کرد، نیروهای خود را در این کشور افزایش داد. در همین راستا روسیه همچنان به توسعه مناسبات خود با ترکیه بر اساس مذاکرات آستانه به جای مذاکرات ژنو اصرار دارد.

بلند پروازی‌های کردها، ایران و ترکیه را نگران می‌کند، در حالی که روسیه از کردها حمایت می‌کند. از سوی دیگر تهران مانعی در هم‌گرایی روسیه و ترکیه نمی‌بیند. متحدان آمریکا در منطقه نیز منتظر رسیدن دونالد ترامپ به کاخ سفید هستند. آنها به دنبال ایجاد خط امداد جدید برای گروه‌های معارض مسلح در سوریه اند. این کشورها در عین حال پیام‌هایی را به روسیه می‌دهند مبنی بر اینکه آمادگی تسلیم شدن در برابر حضور بشار اسد در سوریه به شرط خروج ایران از این بازی را دارند.