به گزارش مشرق، «میشل عون» رئیس جمهوری لبنان در اولین سفر خارجی خود پس از تصاحب قدرت در این کشور، به عربستان سفر کرد. «میشل عون» پیشتر در بیان اهداف سفر خود به ریاض اعلام کرده بود که این سفر در راستای تقویت روابط میان دو کشور و توسعه آن در تمامی جوانب، صورت می پذیرد. وی همچنین تأکید کرده بود: «دوره‌ای جدید از طریق تفاهم همگان برای نجات لبنان از هر مداخله خارجی یا مداخله لبنان در امور دیگران آغاز شده است.»
این در حالی است که حدود یک ماه و نیم گذشته نیز «خالد فیصل» امیر مکه در صدر هیأتی بلندپایه به بیروت، پایتخت لبنان سفر کرده بود. وی و هیأت همراهش با مقامات لبنانی از جمله «میشل عون» رئیس‌جمهور لبنان و همچنین «سعد الحریری» نخست‌وزیر این کشور، دیدار کردند. خالد فیصل پس از این دیدار در سخنانی تاکید کرد: «2 پیام از جانب ملک سلمان به میشل عون تحویل دادم؛ پیام اول تبریک به وی برای ریاست جمهوری لبنان و پیام دوم نیز دعوت رسمی از میشل عون برای سفر به عربستان». وی در پایان تصریح کرد: «میشل عون قول داد پس از تشکیل دولت لبنان این دعوت را اجابت کند.»
رئیس‌جمهوری لبنان در حالی به عنوان اولین سفر خارجی خود به عربستان سفر کرد، که مقامات این کشور طی سالهای گذشته تمامی تلاش خود برای عدم روی کار آمدن وی را به کار بستند. مقامات سعودی به دلیل دشمنی دیرینه خود با محور مقاومت از هیچ تلاشی برای شکست نامزد مورد حمایت حزب الله لبنان یعنی میشل عون، در انتخابات ریاست جهوری این کشور دریغ نکردند. با این حال، پس از آنکه پارلمان لبنان رأی به ریاست جمهوری عون داد، مقامات ریاض چاره‌ای جز تبریک‌گویی ندیدند و همانگونه که پیشتر گفته شد، حتی او را به ریاض نیز دعوت کردند. با این مقدمه نوشتار پیش رو در نظر دارد مطالبات و خواسته‌های طرفین از تدارک سفر اخیر را بررسی نماید.
1- خواسته‌ها و دلایل عربستان از تدارک سفر اخیر
بحران ریاست جمهوری در لبنان پس از دو و نیم سال اختلاف نظر و عمل بازیگران داخلی و منطقه‌ای سرانجام حل شد. چارچوب این راه حل انتخاب «میشل عون» چهره‌ی نزدیک به محور مقاومت به ریاست جمهوری لبنان بود که با نخست‌وزیری «سعد حریری» چهره‌ی نزدیک به عربستان همراه شد. با این وجود انتخاب میشل عون به سمت ریاست جمهوری پس از دو نیم سال بحران و اختلاف نظر، این تصویر را ایجاد کرد که عربستان صحنه‌ی لبنان را به ایران واگذار کرده و در این عرصه شکست خورده است. اما آل سعود با تدارک سفر اخیر میشل عون به ریاض به‌نوعی به دنبال خدشه‌دار کردن این تصویر و به نمایش گذاشتن اهتمام و تصمیم خود، برای حضور و رقابت با ایران در لبنان است.(1) سفر دو هیأت بلندپایه سعودی به بیروت، متشکل از «خالد الفیصل» امیر مکه و «ثامر السبهان» وزیر مشاور ریاض در امور خلیج‌فارس که اندکی قبل‌تر از این سفر و همزمان با انتخاب میشل عون و بلافاصله بعد از سفر ظریف به لبنان اجرایی شد، دلیلی است که تحلیل و ارزیابی مذکور را اعتبار بخشیده و حساسیت و اهمیت لبنان برای عربستان را به نمایش می‌گذارد.
مسألهی دیگر که امکان دارد عربستان دنبال کرده باشد مذاکره با رئیس‌جمهور برای عدم ایفای نقش و اعلام مواضع به نفع ایران و همچنین مطرح کردن راهکارهایی برای تضعیف حزب‌الله در لبنان است. عربستان در شرایط اقتصادی و سیاسی نابسامان کنونی لبنان با طرح احتمال از سرگیری کمک مالی که وعده داده شده بود به دنبال تطمیع میشل عون است تا رئیس‌جمهور را از اتخاذ مواضع اعلامی و سیاست اعمالی جانب‌دارانه از محور مقاومت منصرف کند. به نظر می‌رسد محور اصلی گفتگوهای سفر اخیر، درباره‌ی نقش حزب‌الله و ایران بوده باشد.
موضوع دیگری که احتمال دارد عربستان با میشل عون در میان گذاشته باشد، مهیا بودن و تنگ نشدن عرصه برای کنشگری ریاض در لبنان است. انتخاب میشل عون به عنوان گزینه حزب‌الله برای ریاست جمهوری لبنان، عربستان را نگران کرده و این کشور درصدد است از طریقِ دیگر جریان‌های سیاسی تحت حمایت، نفوذ خود در لبنان را بازیابی کند. عربستان می‌کوشد از رهگذر نزدیک کردن دو طایفه اهل سنت و مسیحیت لبنان به یکدیگر، به مقصود مذکور نائل آمده و قدرت‌یابی ایران در بیروت را با مشکل مواجه ساخته و با حفظ جایگاه خود، از مسیری دیگر به موازنه‌سازی مبادرت ورزد. به عبارتی ترمیم نقش عربستان در لبنان مسألهی مهم و پر اهمیتی است که ریاض به دنبال محقق کردن آن است. نقشی که در چند سال اخیر تضعیف شده است. این ضعف حتی در میان نیروهای حامی و پیرو خود مانند جریان سعد حریری و المستقبل نیز مشهود بوده است. به طوری که در این راستا عربستان ضمن کم توجهی و کاهش روابط با سعد حریری، علیه او و شرکت پیمانکاری‌اش در عربستان حکم قضایی صادر کرده است. در این میان منابع آگاه نیز گزارش داده‌اند «محمد بن سلمان» وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان نسبت به مصادره شرکت «سعودی اوجیه» سعد حریری تمایل و رضایت نشان داده است.(2) لذا آنچه در شرایط فعلی برای ریاض حائز اهمیت است احیا و ترمیم نقش و جایگاه خود در بیروت است تا از عرصه رقابت با ایران در لبنان عقب نماند.
موضوع دیگری که امکان دارد در سفر اخیر مورد مذاکره طرفین قرار گرفته باشد، مطالبه از لبنان برای ایفای نقش در محور و خط عربستان در منطقه است.(3) به طور مثال عربستان مایل است لبنان در اتحادیه عرب اگر جانب محور ارتجاع را نگه نمی‌دارد جانب محور مقاومت را نیز نگیرد و موضع خنثی و بی طرف از خود به نمایش بگذارد. به طور مثال در جریان تروریستی نامیدن حزب‌الله لبنان که در اتحادیه عرب کلید خورد لبنان با عنایت به جایگاه حزب‌الله در مبارزه با رژیم صهیونیستی با تروریستی نامیدن حزب‌الله به مخالفت پرداخت. یا در موضوع سوریه به دنبال تحت‌الشعاع قرار گرفتن امنیت لبنان در پی ناامن و بی‌ثبات شدن بیش از حد سوریه، این کشور مستقیم و غیر مستقیم از دولت دمشق حمایت کرده است که این موضوع در شرایط دوقطبی منطقه مورد پذیرش عربستان نیست. لبنان در همین راستا حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد را نیز محکوم نکرد.
مسأله بعدی می‌تواند واسطه‌گری میشل عون میان حزب‌الله و عربستان باشد. اختلافات شدید حزب‌الله با عربستان و موضع صریح این جنبش مبنی بر اینکه عربستان پرورش‌دهنده تروریسم است و در کشورهای مختلف اسلامی از جمله یمن دست به جنایت جنگی می‌زند به مزاق سعودی‌ها خوش نمی‌آید. لذا ریاض تلاش می‌کند از نزدیکی میشل عون به حزب‌الله استفاده کرده و آتش انتقادات حزب‌الله نسبت به عربستان را کاهش دهد.
2- خواسته‌ها و دلایل لبنان از تدارک سفر اخیر
در حالی که انتظار می‌رفت دمشق یا تهران مقصد اول سفر میشل عون در اولین دیدار خارجی باشد او ریاض را به عنوان مقصد اول سفر خود انتخاب کرد. به نوشته روزنامه عربی «رای الیوم» دمشق و تهران اولین پایتخت‌هایی بودند که انتخاب میشل عون به سمت ریاست جمهوری را به وی تبریک گفتند. بنابراین محتمل بود ژنرال عون در اولین سفر خارجی خود کشورهای محور مقاومت را به عنوان میزبان انتخاب کند اما با این وجود رئیس‌جمهور لبنان ترجیح داد به عربستان سفر کرده و با مقامات این کشور دیدار کند. در مورد دلایل انتخاب مزبور عوامل مختلف و متعددی دخیل هستند که در ذیل به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود.
1-2- تلاش برای دریافت کمک مالی از عربستان
به باور برخی از کارشناسان اوضاع اقتصادی لبنان اکنون به بدترین حالت و وضعیت خود از سال 1992 رسیده است. بالا رفتن رقم بدهی عمومی، کاهش درآمدهای لبنان از محل منابع خارجی، هشدار دولت‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس به شهروندان در مورد سفر سیاحتی و توریستی به لبنان، خلأ قدرت و بحران سیاسی و ادامه جنگ در سوریه که در کاهش سطح تجارت لبنان با جهان عرب از طریق خاک سوریه سهم بسزائی داشته از جمله عواملی هستند که وضعیت اقتصادی لبنان را در حالت هشدار و بغرنج قرار داده‌اند.(4) لذا با عنایت به مسائل مذکور «میشل عون» به عنوان رئیس‌جمهوری جدید لبنان دعوت «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی برای سفر به ریاض را اجابت کرده است؛ سفری که بدون شک وضعیت اقتصادی نابسامان لبنان و همچنین پیامدهای اجتماعی و اقتصادی ناگوارِ ناشی از روانه شدن پناهجویان سوری به سمت مرزهای این کشور، در اجابت کردن این دعوت بی تأثیر نبوده‌اند.
اکنون که لبنان به دلیل پشت سر گذاشتن حدود دو سال و نیم بحران خلأ ریاست جمهوری، با بحران اقتصادی رو به رو شده است، عربستان سعودی از جمله کشورهایی محسوب می‌شود که در صورت تمایل، می‌تواند کمک شایانی به بهبود این وضعیت بکند. میشل عون رئیس‌جمهوری جدید لبنان به خوبی به این واقعیت واقف است که اگر دولت این کشور بخواهد حرفی در منطقه برای گفتن داشته باشد، پیش از هر اقدامی می‌بایست وضعیت اقتصادی خود را به سطح مطلوبی برساند. در این میان، توسعه روابط اقتصادی با کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی از اهمیت بسزایی برخوردار است. میشل عون قصد دارد تا از طریق ایجاد مراودات اقتصادی گسترده با عربستان سعودی، ضرباتی را که اقتصاد لبنان طی سالهای گذشته متحمل شده است، اندکی جبران کند. در صورتی که لبنان نتواند تا حدودی جایگاه اقتصادی خود را که طی سالهای گذشته مورد آسیب جدی قرار گرفته، بهبود بخشد، بدون شک نمی‌تواند به خوبی و آنگونه که شایسته است، به بازیابی نقش سیاسی فعال و مؤثر خود در منطقه بپردازد.(5)
در این مسیر حتی برداشتن و لغو هشدار در مورد سفر شهروندان سعودی به لبنان نقش مؤثری درر رونق گردشگری و در نتیجه اقتصاد لبنان خواهد داشت. اگر عربستان این هشدار را لغو کند سایر دولت‌های تابع آل سعود نیز این اقدام را انجام خواهند داد و همین مسأله به احیای اقتصاد لبنان کمک خواهد کرد.
از طرفی 250 هزار لبنانی در عربستان مشغول به کار هستند که ارز را وارد چرخه‌ی اقتصادی لبنان می‌کنند. همزمان با تیره‌گی روابط لبنان و عربستان آل سعود از لبنانی‌های حاضر در عربستان خواسته بود هر چه زودتر خاک این کشور را ترک کنند. اما سفر اخیر و مذاکره بعد از آن می‌تواند این فشار و اولتیماتوم سعودی‌ها را خنثی یا کاهش داده باشد.
2-2- تلاش برای ارائه‌ی چهره‌ای مستقل از لبنان
لبنان همواره محل ایفای نقش‌آفرینی دولت‌های خارجی منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای بوده است. در این چارچوب فرانسه و آمریکا از مسیحیت لبنان و عربستان و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از اهل سنت این کشور حمایت کرده‌اند. در این میان ایران نیز ضمن حمایت از سایر جریان‌های واقع‌نگر و ضد صهیونیست به حمایت از استوانه محور مقاومت و شیعیان همت گماشته است. اما در میان این حمایت‌ها نقش عربستان همواره با تخریب و اخلال در سیاست و اجتماع لبنان همراه بوده است لذا به نظر می‌رسد میشل عون با سفر اخیر ضمن مطالبه از سعودی‌ها برای ادراک موقعیت لبنان در منطقه از آن‌ها خواسته در عرصه لبنان کم‌تر مداخله نمایند.(6) به دیگر سخن اینکه میشل عون به دنبال ارائه تصویری مستقل از لبنان است. با توجه به اینکه او گزینه مطلوب حزب‌الله و جریان 8 مارس و ایران بود تدارک این سفر به‌نوعی کوشش برای زدودن و کاستن جدال‌های منطقه‌ای در لبنان است. خود ژنرال عون هم تلویحاً به این موضوع اشاره کرده است: «دوره‌ای جدید از طریق تفاهم همه برای نجات لبنان از هر مداخله خارجی یا مداخله لبنان در امور دیگران»
جمع‌بندی
«میشل عون» رئیس‌جمهور لبنان با «ملک سلمان پادشاه» عربستان دیدار کرد. شبکه خبری «العربیه» عربستان اعلام کرد که دو طرف مسائل منطقه‌ای و روابط دو جانبه را بررسی کردند. وبگاه خبری «النشره» نیز اعلام کرد که سلمان در جریان این دیدار بر بازگشت گردشگران عرب به لبنان تأکید کرده است. روابط لبنان و عربستان پس از اظهارات «سید حسن نصرالله» مبنی بر جنایت عربستان در یمن و عدم محکومیت این موضوع از سوی مقامات لبنان، رو به تیرگی گذاشت. به طوری که عربستان کمک مالی وعده داده شده به منظور تسلیح ارتش لبنان را قطع کرده و از شهروندان عربستانی درخواست کرد به لبنان مسافرت نکنند. از طرفی بیروت حمله به سفارت عربستان در تهران را محکوم نکرد. همین موضوع تیره‌گی روابط را عمق بیشتری بخشید. با این وجود میشل عون رئیس‌جمهور جدید لبنان اولین مقصد سفر منطقه‌ای خود را ریاض قرار داده است که مطالبات و دلایل طرفین در تدارک این سفر بی تأثیر نبوده‌اند.
دلایل و مطالبات عربستان از سفر اخیر را می‌توان در موارد ذیل دسته‌بندی کرد:
-به نمایش گذاشتن اهتمام و جدیت خود برای رقابت با ایران در لبنان
-مطالبه از میشل عون برای عدم ایفای نقش در محور مقاومت از طریق تطمیع
-تنگ نشدن عرصه به‌منظور کنشگری عربستان در لبنان و احیای موازنه از طریق نزدیک سازی مسیحیت و اهل سنت به یکدیگر
-تلاش برای نزدیک کردن لبنان به اتحادیه عرب و تغییر مواضع این کشور
-تلاش برای واسطه‌گری ژنرال عون بین حزب‌الله و عربستان به‌منظور کاهش آتش انتقادات تند حزب‌الله نسبت به جنایات آل سعود در کشورهای اسلامی
دلایل و مطالبات لبنان از سفر اخیر:
– تلاش برای دریافت کمک مالی از عربستان
-بهبود روابط سیاسی و اقتصادی با عربستان و کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس
– تلاش برای ارائه‌ی چهره‌ای مستقل از لبنان.
منابع:
1-برای مطالعه بیشتر ر.ک: «سفر میشل عون به عربستان»، منتشر شده در اندیشکده راهبردی تبیین، 23 دی 95، بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/16194
2-«حکم دستگاه قضایی عربستان علیه سعد الحریری»، وب‌سایت «العالم»، منتشر شده در 26 آذر 95، بازیابی در پیوند زیر:
http://fa.alalam.ir/news/1898126
3-«رئیس‌جمهور لبنان در سفر عربستان حامل چه پرونده‌هایی است»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در 19دی 95، بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13951019000356
4-«اقتصاد لبنان 2016: ازخوشبینی محتاطانه تا تقویت الگوی بحران زده»، خبرگزاری ایرنا، 7 دی 95، بازیابی در پیوند زیر:
http://www.irna.ir/fa/News/82362936/
5-«اهداف سفر میشل عون به عربستان سعودی»، وب‌سایت «مشرق»، 17 دی 95، بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/675112/
6-برای مطالعه بیشتر ر.ک: «همسویی سمیر جعجع با میشل عون و آینده معادلات داخلی لبنان»، منتشر شده اندیشکده راهبردی تبیین، بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/11592