به گزارش مشرق، انقلاب اسلامی یکی از بزرگ ترین رخداد های سیاسی اجتماعی نیمه دوم قرن بیستم به حساب می آید و آثار شگرفی در ابعاد گوناگون برجای گذاشته است. خانم "کلر بریه"  و آقای "پیر بلانشه"  که دو تن از  روزنامه نگاران لیبراسیون فرانسه هستند در کتاب "انقلاب به نام خدا" می نویسند: «این واقعه در طول تاریخ بی نظیر است».

آبراهامیان در کتاب ایران بین دو انقلاب می نویسد : « در واقع در تاریخ معاصر جهان، انقلاب اسلامی پدیده بی همتایی است؛ زیرا نه یک گروه اجتماعی جدید مجهز به احزاب سیاسی و ایدئولوژی های غیر دینی، بلکه روحانیون سنتی مجهز به منبر و مدعی حق الهی در نظارت بر عملکرد همه مقامات غیرروحانی، حتی عالی ترین نهاد متشکل از نمایندگان منتخب ملت را به قدرت رساند." نیکی آر کدی در کتاب ریشه های انقلاب ایران می نویسد : « خانم نیکی آر. کدی: این انقلاب حتی با الگوها و انتظارات کسانی که از اوضاع ایران به خوبی مطلع بودند نیز سازگار نبود. در کجای جهان قبلاً دیده شده بود که رهبر یک مذهب جا افتاده، سردمدار پرشور و پرآوازه یک انقلاب علیه یک حکومت سلطنتی شود، آن هم حاکمی که مدعی حقانیت خود و پیوندش با گذشته ملّی سرزمینش و حقانیت برنامه های اصلاحی خویش بود؟ در کجا قبلاً کسی دیده بود که حکومتی مجهز به میلیاردها دلار تسلیحات نظامی، نیروهای مسلح، پلیس مخفی و آشکار که قاعدتاً همه آنها نیز آماده استفاده بود، این چنین در مواجهه با شورش های متناوب، تظاهرات همگانی و وسیع و اعتصابات از پای درآید؟ "

جان اسپوزیتو درباره انقلاب اسلامی ایران می نویسد :" همانند همه تحولات بزرگ اجتماعی، انقلاب سال 1357 ایران از سال‌ها پیش برنامه‌ریزی شده بود. اثرات این انقلاب در طول تاریخ بر جای خواهد ماند. به بیانی ساده، رژیم محمدرضا شاه پهلوی توسط ائتلاف نیروهای مختلف و تحت رهبری بنیادگرایان شیعه برچیده شد. آیت‌الله روح‌الله خمینی (1368ـ 1281 هـ ش) رهبر اصلی این انقلاب بود. هرچند حوادث خاصی که به اخراج محمدرضا شاه پهلوی از ایران انجامید، طی حدود یک سال پیش از رفتن او از ایران در 26 دی 1357 اتفاق افتاد، شرایط اجتماعی و زیربنایی انقلاب، چندین قرن را در بر می‌گرفت."

بر این اساس، نظریه های متعارف انقلاب از تحلیل انقلاب اسلامی عاجز ماندند و موج چهارم نظریه پردازی همزمان با انقلاب اسلامی و در تحلیل آن تولد یافت. با توجه به اهمیت انقلاب اسلامی که اشارتی بدان رفت، پرسش از آینده انقلاب پرسشی مهم و همزاد وقوع خود انقلاب است. ازجمله اولین تلاش ها کتاب آینده انقلاب اسلامی است که شهید مطهری به این مهم پرداخته است.

پرسش از آینده و چند نکته مهم:

پیش از ورود به بحث، ذکر چند نکته ضروری است:

آینده پژوهی به دنبال طیفی از آینده هاست

پرسش از آینده و به تعبیری، آینده پژوهی به دنبال کشف و شناسایی آینده های ممکن، محتمل و مطلوب است تا از این طریق، فهم ما را نسبت به آینده مجهول توسعه دهد.لذا ما نه به دنبال پیش بینی بلکه به دنبالارائه طیفی از آینده ها هستیم تا با ارائه تصویری روشن تر و جامع تر از آینده از اصل غافلگیری جلوگیری شود. اگر چالشها و نتایج از حاصل از چالش ها مورد توجه قرار نگیرد می تواند به تهدید و بحران و آسیب تبدیل شود.

نسبت انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی

تحلیل ما از آینده انقلاب اسلامی ایران در نسبت مستقیم با تعریف ما از انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی و رابطه آن دو دارد. بر این اساس دو  فرض را می توان مطرح کرد:

فرض اول: نظام جمهوری اسلامی متکفل تحقق اهداف انقلاب اسلامی است.

فرض دوم: انقلاب اسلامی تمام شده و یک نظام تاسیس شده است و لازم است مانند یک نظام سیاسی متعارف و نه انقلابی عمل کند. در این فرض گروهی هستند که بیان می کنند باید سیاستهای اعلامی، انقلابی باشد اما سیاستهای اعمالی، پراگماتیک و عملگرایانه باشد اما گروهی نیز معتقدند که حتی شعارها نیز نباید انقلابی باشد.

بی شک انقلاب اسلامی دستاورد های خرد و کلانی را داشته است که از جمله مهمترین و شاید مهمترین دستاورد انقلاب اسلامی، تاسیس نظام جمهوری اسلامی است و مهمترین رسالت جمهوری اسلامی نیز بازتولید اهداف انقلاب اسلامی است. نگاهی به اصول قانون اساسی به وضوح حاکی از این امر است. بر پایه این فرض که همان فرض اول است بحث را پیش می بریم.

بر این اساس در ابتدا اشاره ای می کنیم به آنچه که انقلاب اسلامی به دنبال آن بود به عبارتی در ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که انقلاب اسلامی چه بود و به دنبال چه می گشت و در ادامه ضمن بررسی دستاوردها از یک سو و   چالش ها از سوی دیگر سعی نماییم تحلیلی از وضعیت آینده ارائه دهیم.

اهداف کلان انقلاب اسلامی

شعار اساسی ملت ایران را می توان در شعار « نه شرقی ، نه غربی، جمهوری اسلامی » و یا «استقلال، آزادی جمهوری اسلامی » دید. امام راحل (ره) مسأله اساسی را نه تغییر یک رژیم و روی کار آمدن رژیمی دیگر بلکه نشر توحید  در عالم می دانند واین انقلاب را نه برای کشور و نه برای به دست آوردن یک حکومت بلکه برای اسلام می دانند و بر این اساس که انقلاب ایران به دنبال طرح ریزی مدلی جدید مبتنی بر اسلام است بیان می دارند که پشت کردن به فرهنگ دول دنیای امروز و پایه ریزی فرهنگی جدید بر مبنای اسلام و بر خورد قاطع اسلامی با آمریکا و شوری، فشار و سختی و گرسنگی و شهادت به دنبال خواهد داشت.

مقام معظم رهبری نیز انقلاب اسلامی را نه یک حادثه منطقه ای  بلکه یک واقعه تاریخی و آغاز یک عصر جدید و به مثابه «روزی نو» برای ملت های مسلمان می دانند.

 از این رو همچنان که در تعابیر امام راحل (ره)  و جود دارد و  مقام معظم رهبری نیز در این باره به تفصیل سخن گفته اند، خط کلی و چشم انداز از انقلاب اسلامی،  تحقق تمدن نوین اسلامی است.

تلاش برای درانداختن طرحی نو و ایجاد صورت بندی زندگی اجتماعی بر اساس دین مساله ای است که به وضوح آن را در قانون اساسی می توان یافت. به عنوان نمونه در قانون اساسی آمده است:

"تنظیم برنامه اقتصادی کشور به صورتی که شکل ومحتوا وساعات کار چنان باشد که هر فرد علاوه برتلاش شغلی، فرصت و توان کافی برای خود سازی که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی، فرصت و توان کافی برای خود سازی معنوی، سیاسی و اجتماعی و شرکت فعال در اداره ی کشور و افزایشمهارت و ابتکار داشته باشد."

به عبارتی در این منطق، رشد اقتصادی می باید همراه با خودسازی معنوی ، سیاسی و اجتماعی باشد. همچنین بر پی ریزی اقتصاد صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی تاکید می شود که  به منظور ایجاد رفاه از سویی و رفع فقر وبر طرف ساختن هر نوع محرومیت و  کم کردن فاصله طبقاتی تاکید می نماید.

یا در اصل ده قانون اساسی تاکید می گردد که هیچ یک از برنامه ریزیها نباید موجب گردد که نهاد خانواده تضعیف شود و این دقیقا در نقطه مقابل دیدگاهی است که با اصالت دادن به  تولید ناخالص داخلی، خانواده را فرو می پاشاند.

در قانون اساسی، بر نفی هر گونه ستمگری ، ستمکشی، سلطه گری و سلطه پذیری با هم تاکید می شود و اتکا به آراء عمومی در اداره ی کشور و مشارکت عامه ی مردم در تعیین سرنوشت خویش همراه با اصل ابتناء کلیه قوانین بر دین می باشد.

اینک پس از ذکر این مقدمات و بر این اساس، به برخی از دستاوردها و چالش ها در عرصه های مختلف اقتصادی ، سیاسی، فرهنگی اجتماعی، علم و فناوری می پردازم و در ادامه به مهمترین چالش ها توجه می دهم.

دستاوردها و چالش ها:

الف- عرصه سیاسی:

الف- 1: شکل گیری حکومتی مردمی در مقابل حکومت کودتایی خاندان پهلوی که در اسفند 1299 و 28مرداد 1332 با کودتا روی کار آمدند.

الف-2: تبدیل شدن حکومت شاهنشاهی مورثی به نظام مبتنی بر اراده ی مردم در چارچوب اسلام

الف- 3: استقلال در مقابل وابستگی

در اصل 52 قانون اساسی بر حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عد تعهد در برابر قدرتهای سلطه گر و روابط صلح آمیز متقابل با دول غیرمحارب جمهوری اسلامی تاکید می شود و بیان می دارد که جمهوری اسلامی در عین خودداری کامل از هر گونه دخالت در امور داخلی ملت های دیگر از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می کند.

کارتر درباره ی نظرخواهی های شاه از آمریکا می گوید: «باید بگویم که شاه تسلیم پیشنهادهایی بود که از سفارت ما انشاء می شد"

ریگان در این باره می گوید: "من از رئیس جمهور به خاطر اینکه چیزی را ارزان فروختیم که برای ما یک هم پیمان قدرتمند بود انتقاد کردم یعنی شاه ایران؛ و من کاملاً متقاعد نشدم که او تا این حد از خط مردمش دور بوده باشد یا اینکه آنها چیزی را که رخ داد خواسته باشند. شاه پیشنهاد ما را انجام داده بود و بار سنگین وظیفه ما را برای یک دوره زمانی کامل ادامه داده بود، و من واقعاً فکر می‌کنم این که ما اجازه دادیم تا شاه سقوط کند یک لکه و نقطه تاریک در رکورد ما بود."

سولیوان و پارسونز در کتاب "خاطرات دو سفیر" بیان می دارند که هر 10 یا 15 روز یکبار به دیدار شاه می رفتیم و موارد لازم را متذکر می شدیم.

الف- 4: گردش واقعیقدرت در سایه ی انتخابات آزاد:

از لحاظ کمیت، در رژیمپهلوی تنها یک انتخابات وجود داشت و آنهم انتخابات مجلس شورای ملی بود در حالی که در جمهوری اسلامی 8 نوع انتخابات وجود داشته و دارد: همه پرسی تاسیس نظام ، قانون اساسی، مجلس خبرگان رهبری ، همه پرسی، اصل 59 قانون اساسی، شوراها، مجلس شورای اسلامی، ریاست جمهوری

از سال 1337 تا 1357 تنها 4 انتخابات برگزار شد اما در طول 30 سال نظام جمهوری اسلامی بیش از 30 انتخابات برگزار شده است.

از لحاظ کیفیت برگزاری نیز، انتخابات دوره پهلوی کاملا فرمایشی بود. اما نگاهی به ترکیب 9 دوره مجلس، 11 دوره ریاست جمهوری، 4 دوره خبرگان و 4 دوره شوراها به وضوح حاکی از وجود تمام سلایق و احزاب در این دوره هاست.

الف- 5: آزادی اظهار نظر و بیان:

جیمی کارتر رییس جمهور اسبق امریکا بیان می دارد که در دوران شاه حداقل 25000 زندانی سیاسی در ایران وجود داشت. مارتین آنالز دبیر کل سازمان عفو بین الملل در سال 1354، با اشاره به این که کارنامه هیچ کشوری درزمینه حقوف بشر، سیاه تر از کارنامه ایران نیست، آمار زندانیان سیاسی را بین 25000 تا 100000 نفر اعلام می کند.

این در حالی است که لیگابو نماینده حقوق بشر سازمان ملل در سال 1383 در بازدیدی که از ایران داشت، فهرستی 25 نفری از زندانیان سیاسی در ایران به همراه آورده بود.

اسدالله علم در خاطرات خود می گوید اکنون که انقلاب سفید به مردم امکان داده تا به کلیه اهداف خود دست یابند دیگر چیزی برای گفتن یا ابراز عقیده ندارند و پرویز راجی در مصاحبه با تایمز در سال 1355 می گوید: " چون شاه در حال حاضر مشغول فعالیت است تا ایران را از وضع قرون وسطایی خارج کند لذا نمی توان به مردم اجازه آزادی فعالیت های سیاسی را داد. "

الف- 6: تدوین قانون اساسی مدرن و کارآمد

چالشها

اما درکنار این دستاوردهای مهم و کلان، چالشهایی وجود دارد که به اهم آن اشاره می کنم:

1. عدالت سیاسی: فرایند سازمانی به جای فرایند شخصی و ویژگی های اکتسابی و در نتیجه شایسته سالاری به جای ویژگی های انتسابی.به نظر میرسد علی رغم موفقیتها در این زمینه اما یکیازچالشهای اساسی در این زمینه مساله شایسته سالاری و به گزینی است که به جهت شخصی بودن انتخابها و نیز تاثیر بیش از حد رابطه ها در گزینش ها در این زمینه دچار چالش هستیم.
2. چالش استقلال و آزادی و امنیت و آزادی.
3.  چالش دموکراسی غربی و مردم سالاری دینی.
4. چالش در توزیع اختیارات فی مابین قوا: نظام سیاسی ایران نظام نیمه ریاستی و نیمه پارلمانی است و قوه قضاییه نیز علی رغم استقلال آنچنان که باید از جایگاه درخوری برخوردار نیست. همین امر موجب شده که تعارضات مهمی در عمل دیده شود.
5. دنیاگرایی و زیاده طلبی مسئولان

امام(ره): هیچ چیزی به زشتی دنیا گرایی مسئولان نیست.

ب- عرصه اقتصاد:

دستاوردها:

ب- 1: عمران روستایی

روند مهاجرت روستائیان به شهرها از سال 1357 تنها نیم درصد رشد داشته است.

ب-2: کشاورزی

و این در حالی است که ایران در اقلیمی خشک و نیمه خشک قرار گرفته است.

ب- ج: صنعت و معدن

ایران، با همکاری اوکراین در حال ساخت هواپیمای مسافربری استکه تا کنون سه فروند آن در ناوگان هوایی مورد استفاده قرار گرفته است. در سال 2004 مقام دوم منطقه در تولیدات پتروشیمی را به دست آورد.

سمند سورن با 98 درصد تولید داخل به 40 کشور دنیا از جمله ایتالیا، بلغارستان و لهستان، روسیه، چین، ترکیه، مصر و ..... صادر می شود.

ب-د: حمل و نقل

ب-ه: بهداشت و درمان

لازم به ذکر است این توفیقات علی رغم محدودیت هایی فراوانی به دست آمده است:

الف-  جنگ تحمیلی و تحمیل 1000 میلیارد دلار خسارت مستقیم

ب- افزایش سطح توقعات و مصرف

ج- تحریمها

د- کاهش تولید و فروش نفت

چالشها:

1. اقتصاد وابسته به نفت و تأثیرات و نوسانات ناشی از آن
2. فساد اقتصادی
3. تورم و بحران اشتغال
4. طراحی مدل اقتصادی مبتنی بر نگاه دینی که هم به رشد منجرشود  و هم مخل فرهنگ نباشد. (تقابل اقتصاد و فرهنگ)
5. تقابل رشد و عدالت
6. نابرابری های طبقاتی
7. چالش خود کفایی و استفاده از تولیدات جهانی.
8. دوگانه رابطه با آمریکا و حل مسائل اقتصادی(استقلال و رشد اقتصادی)

ج- عرصه علمی – فناوری :

از لحاظ تولید علمی، ایران با 16 درصد از تولید علمی در رتبه 11 قرار دارد و  مجموع 9 هزار و 486 تولید علمی ایران دارای 4859 ارجاع بوده است.سرعت رشد علمی در ایران، 11 برابر متوسط رشد جهانی  است.

چالشها:

الف- عدم ارتباط مناسب صنعت و دانشگاه

ب- تحول بنیادین در علوم انسانی به عنوان نرم افزار اداره کشور

ج- مهاجرت نخبگان: در سال 2000 کشورمان از لحاظ تعداد مهاجران تحصیل کرده، جزو ده کشور اول دنیا بوده است.

د- عرصه فرهنگی:

د- 1- ایرانی با فرهنگ ایرانی اسلامی

در دوره پهلوی با حذف بخش مهمی از هویت در هم تنیده ایرانیان یعنی اسلام صرفا بر ایرانیت تاکید می شد که به تعبیر برخی اندیشمندان مانند جلال آل احمد این امر صرفا برای درهم شکستن مقاومت ایرانیان و غرب زده و مصرف گرا کردن آنان بود.

د-2- نگاه فرصت محور به قومیتها

در مجلس هفتم قانونی به تصویب رسید که کلیه اتباع ذکور لباس متحد الشکل بپوشند.

د-3: تلاش برای تعمیق معنویت در مقابل ترویج سیستماتیک فساد و فحشاء

تأسیس مراکز فحشاء، فیلمهای سینمایی فاسد.مقایسه دیسکوها و کازینوها با کتابخانه ها به راحتی جهت گیری حکومت پهلوی را نشان می دهد.، تهیه و چاپ کتب درسی دبستانی به دست بنیادی انگلیس و امریکایی واگذار شد.

پارسونز سفیر انگلیس در خصوص جشن هنر شیراز می گوید من به خاطر دارم که این موضوع را با پادشاه در میان گذاشتم و به او گفتم اگر چنین نمایشی به طور مثال در انگلستان اجرا می شد کارگردان و هنر پیشگان آن جان سالم به در نمی بردند. شاه خندید.

دانشکده هنرهای زیبا در سال 1343 طی بخشنامه ای حق الزحمه مدلهای زنده و حتی عریان برای رشته های نقاشی و مجسمه سازی را اعلام کرد:

1. مدل چهره (مرد) هر ساعت 100 ریال
2. مدل چهره (زن) هر ساعت 100 ریال
3. مدل زن تمام تنه با لباس هر ساعت 150 ریال
4. مدل لخت (مرد) هر ساعت 200 تا 300ریال
5. مدل لخت (زن) هر ساعت 250 تا 400 ریال

1. خودباوری در مقابل خود باختگی در برابر غرب:

تقی زاده معتقد بود که برای ترقی باید از فرق سر تا نوک پا فرنگی شد و ایرانی باید ظاهرا، باطنا، جسما و روحا فرنگی مآب شود و بس. رزم آرا معتقد بود که ایرانی حتی نمی تواند لولهنگ بسازد. در حالی که بعد از انقلاب اسلامی موج خودباوری نه تنها در ایران بلکه در جهان اسلام به راه افتاده است و انقلاب اسلامی نقش اساسی در دین یافتگی دنیای جدید دارد.

چالش ها:

1. سکولاریسم
2. اینترنت، شبکه های اجتماعی
3. مسأله قومیت
4. گسترش روحیه مصرف گرائی و دنیا خواهی
5. مدل مدیریت فرهنگی بومی نداریم و دچار نوعی سرگشتگی در این عرصه هستیم.
6. تزلزل در نظام خانواده و افزایش سن ازدواج و طلاق

ه- عرصه منطقه ای و بین المللی

ه-1 :انقلاب اسلامی، شروع عصر جدید:

آلوین تافلر: خطر جدی این است که جوانان حتی در امریکا به سوی مذهب گرایش پیدا می کنند. اکنون اگر پیام های خمینی را مطالعه کنید خواهید دید که که او قبل از هر کس دیگری، گرایش های فراملی جوانان را درک کرده است و پیام های او مختص یک ملت نیست. خمینی مرد قرن 21 است اگرچه در قرن 20 از دنیا رفت.

نیویورک تایمز: قوی ترین چالش فراروی واشنگتن، یافتن راهی برای توقف روند افزایش قدرت ایران است.

از دیدگاه شبکه تلویزیونی بی.بی.سی نیز: «آنچه در ایران در سال 1979 رخ داد نه تنها برای ایرانیان بلکه برای تمام ادیان جهانی نقطه عطفی بود نقطه عطفی که از بازگشت میلیونها نفر در سراسر دینا به اصول گرایی مذهبی خبر می دهد» به گفته این شبکه «در سراسر جهان پیروان دیگر ادیان مانند مسیحیت یهودیت و هندو نیز به اصول گرایی مذهبی روی آوردند؛ حتی در ترکیه نیز که هفتاد سال قبل با مذهب وارد جنگ شده بود روند بازگشت به اصول اسلامی سرعت گرفته است». 

ه-2: بیداری اسلامی در منطقه

ماروین زونیس در کتاب «شکست شاهانه» می‌نویسد: «او (امام خمینی) توانست پیام رهایی از قید ستم خارجی را به پیام رهایی از انواع ظلم و ستم پیوند دهد... آیت الله خمینی اسلام و خداوند را جایگزین ایالات متحده، به عنوان محبوب اصلی و نهاده شده رژیم ایران کرد». وی تصریح می‌کند: «آثار انقلاب اسلامی، از مرزهای ایران فراتر رفته است. بزرگ‌ترین منبع الهام دهنده برای جنبش‌های سیاسی و اسلامی در خاورمیانه و جهان بوده است".

توماس فریدمن در روزنامه نیویورک تایمز می نویسد: اکنون در خاورمیانه این بمب نیست که امریکا را تهدید می کند بلکه این بیداری، آرمان گرایی و دینی شدن نسل امروز دنیای اسلامی است. بدون شک مهد این تفکر، جمهوری اسلامی ایران است و الگوی آنان جوانان مسلمان ایرانی است.

ه-3: شکست ابهت دو ابرقدرت

جیمی کارتر در جلسه شورای امنیت ملی امریکا به صراحت مطرح می کند:

آبرو و حیثیت ملی ما به خاطر انقلاب اسلامی به خطر افتاده است.

چالشها:

1. افراط گرایی در منطقه (داعش و طالبان)
2. حضور ناتو در اطراف مرزهای ایران
3. ترتیبات امنیتی منطقه خلیج فارس و حضور قدرت های بزرگ
4. مسأله فلسطین
5. وضعیت حقوقی جزایر سه گانه
6. ابهام در وضعیت حقوقی دریای خزر
7. تحریمها
8. اتهام نقض بشر
9. ایران هراسی

تقسیم بندی چالشها:

بر اساس آنچه مطرح شد می توان چالشها را در چند دسته تقسیم کرد:

الف- چالشهای فکری پارادایمی:

بخش مهمی از چالشها که در عرصه اقتصادی، سیاسی، علمی و فناوری و فرهنگی با آن رو به رو هستیم به تعبیر ی ناشی از ماهیت انقلاب اسلامی است که به دنبال طرح ریزی مدل جدیدی از زندگی است که مبتنی بر مختصات بومی است مانند :

چالش توسعه و عدالت

چالش دین و سیاست

چالش رشد اقتصادی و سازندگی اخلاقی

چالش آزادی و هنجارشکنی

چالش احزاب و تلاش برای قدرت

چالش جمهوریت و اسلامیت

ب- چالشهای موقعیتی:

برخی از چالشها ناشی از موقعیت جغرافیایی است ؛ انقلاب اسلامی در ایران رخ داده است در یکی از مهمترین موقعیت های جغرافیای سیاسی جهان، منطقه ای که در مجموع دارای بیشترین ذخائر گاز و نفت جهان است. از طرف شمال و جنوب به دریا راه دارد و در قلب خاورمیانه قرار گرفته است. تنگه هرمز مؤلفه دیگری است که این معادله را پیچیده می کند. به هر حال ایران هم بخواهد موضع بی طرفی بگیرد قدرتهای بزرگ اجازه نمی دهند. مسأله فلسطین، حزب الله لبنان، عراق، سوریه و ناشی از موقعیت این منطقه است و لذا این چالشها اجتناب ناپذیرند.

ج- چالشهای مدیریتی:

برخی از چالش ها ناشی از روندهای مدیریتی است.

د- چالش های وضعیتی:

برخی دیگر از چالش ها ناشی از وضعیت پیچیده فرهنگی، سیاسی تاریخی جامعه ایران است.

ه- چالشهای ساختاری:

برخی دیگر از چالشها ناشی از ساختار است.

و- چالش ناشی از دشمنی

جمهوری اسلامی بر اساس آنچه گفته شد دشمنان زیادی دارد که دشمنی خود را در قالب های سخت و نرم اعمال کرده و می کنند.

 انقلاب اسلامی در چشم انداز آینده:

بلاشک جمهوری اسلامی، دارای فرصت های مهم و هم چالش های اساسی است که لازم است با تشریح آن‌ها، آینده پیش رو تبیین گردد.در نظریه توازن دوکفه ای سازمان به عنوان منبع قدرت،دارای سه ویژگی هست. مهمترین و نخستین ویژگی ، توازن دوکفه‌ای آن است.سازمان فقط در صورتی موفق به کسب اطاعت بیرونی می‌شود که اطاعت درونی را به دست آورده باشد. ثبات و اعتبار و قوت و استحکام بیرونی‌اش منوط به قوت و استحکام اطاعت درونی آن است.این نظریه در آناتومی قدرت قابل تحلیل است که به زبان ساده می گوید که وقتی یک حاکمیت در ساختار داخلی قدرت خود از انسجام برخوردار نیست ، نخواهد توانست آن طور که باید به اعمال قدرت در بیرون از این ساختار بپردازد. بارزترین و مهمترین خصیصه‌ی سازمان، توازن دوکفه‌ای آن است و شگفتا که اغلب هم همین خصیصه بیش از همه نادیده گرفته می‌شود. گفتیم که فرد تسلیم هدفهای مشترک سازمان می‌شود و از همین اعمال قدرت درونی است که قدرت سازمان برای تحمیل اراده‌اش به خارج پدید می‌آید. هریک از این دو کفه وابسته به دیگری است. خصیصه‌ی ثابت هر نوع اعمال قدرت سازمان‌یافته همین است.بر این اساس به نظر می رسد چالشهایی که منشا خارجی دارد و از آن به عنوان "مزاحمت" یاد می کنیم نمی تواند تاثیر جدی بر آینده انقلاب اسلامی بگذارد کمااینکه توفیقات فراوان این سالها با وجود همین دشمنی لاینقطع به دست آمده است اما چالشهایی که منشا داخلی دارد سرنوشت آینده انقلاب را رقم خواهد زد.

این چالشها را می توان از جهت زمانی به دو سطح تقسیم کرد.چالشهایی که حل آنها زمان بر است اما غفلت از آنها اثر غیر قابل جبرانی خواهد داشت مانند چالش های فکری پارادایمی.این چالشها به خاطر زمان بر بودن معمولا مورد غفلتند در حالی که در دراز مدت تعیین کننده اند.یا بخشی از چالشهای ساختاری که لازم است ساختارها اصلاح شوند.

اما بخش دیگری از چالشها می تواند در کوتاه مدت علاج شود و باید علاج شود مانند چالشهای مدیریتی که متاسفانه در موارد متعددی، اشکالات موجود ناشی از ضعف مدیریتی است.البته علاج خود اینها تا حدودی به حل مسائل دیگری مانند عدالت در گزینش سیاسی بستگی دارد .

دکتر جهان بین؛ استادیار دانشگاه شاهد.