سرویس جهان مشرق - «عادل الجبیر»، وزیر خارجه عربستان سعودی شنبه گذشته به «بغداد»، مرکز عراق سفر کرد. وی به محض ورود به پایتخت عراق مورد استقبال رسمی «ابراهیم الجعفری»، همتای عراقی خود قرار گرفت و پس از آن عازم دفتر «حیدر العبادی»، نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق شد تا با وی در خصوص آخرین تحولات عراق، منطقه و روابط میان بغداد و ریاض بحث و تبادل نظر کند.

 

عادل الجبیر در جریان دیدار خود با نخست وزیر عراق، پیروزی ها و دستاوردهای اخیر نیروهای مشترک عراق در نبرد با داعش در شهر «موصل»، مرکز استان «نینوی»، در شمال عراق را به وی تبریک گفت و مدعی حمایت ریاض از بغداد در بازگرداندن ثبات به نقاط مختلف عراق شد.

 

پر واضح است که وزیر خارجه عربستان سعودی تنها برای تقدیم تبریک پیروزی های نیروهای عراقی و اعلام آمادگی برای ایجاد ثبات در کشوری که ریاض از عوامل اصلی بی ثباتی آن است، به بغداد سفر نکرده و این سفر، بدون شک با هدف و یا اهداف خاصی انجام شده است.

 

سکوت رسانه ای سعودی ها

سفر عادل الجبیر درحالی به بغداد صورت گرفت که از سال 2003 میلادی تاکنون، این اولین سفر وزیر خارجه عربستان سعودی به کشور عراق محسوب می شود. همچنین این سفر بسیار غیر منتظره و غافلگیر کننده انجام شد، به گونه ای که تا زمان اعلام خبرگزاری های عراقی، ریاض و رسانه های سعودی از درج هرگونه خبر و انتشار گزارش درباره این سفر امتناع کرده بودند.

 

 

شرایط بسیار حساس عراق

سفر وزیر خارجه سعودی به عراق در شرایط بسیار حساسی صورت گرفته و در برهه زمانی انجام شده که نیروهای عراقی به عملیات گسترده و بزرگ خود جهت آزادسازی موصل درحالی ادامه می دهند که چندی پیش موفق شدند، محور شرقی شهر موصل را از اشغال داعش آزاد کنند و هم اکنون عملیات آزادسازی محور غربی با سرعت چشمگیری در حال انجام است.

 

از سوی دیگر، سفر وزیرخارجه عربستان به بغداد، یک روز پس از حمله هوایی عراق به داعش در خاک سوریه صورت گرفت و نیروی هوایی عراق برای اولین بار از سال 2003 مناطقی خارج از مرزهای عراق را که مقرهای تجهیز خودروهای انتحاری داعش در مناطق «البوکمال» و «حصیبه» شمرده می شد، را با جنگنده‌های پیشرفته «اف 16» بمباران کرد تا از یک سو، حامل این پیام باشد که عراق یکی از قدرت های آینده منطقه است و امنیتش فراتر از مرزهاست و از سوی دیگر، اوج هماهنگی و همکاری نظامی و امنیتی عراق و سوریه در پروژه مبارزه با تروریسم را، آن هم در منطقه ای به نمایش بگذارد که فاصله چندانی با مرزهای عربستان ندارد.

 

اهداف سفر وزیر خارجه عربستان سعودی به بغداد

 به نظر می رسد، دلایل متعدد و در عین حال بسیار مهمی در پس سفر غیر منتظره و غافلگیرکننده عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی به بغداد وجود داشته که آل سعود را واداشته تا وزیر خارجه اشان را پس از 14 سال راهی بغداد کنند.

 

 

- باز گرداندن عراق به جمع خود

برخی از تحلیلگران بر این باورند، یکی از مهمترین دلایل سفر الجبیر درخواست از بغداد برای جدا شدن از محور ایران و پیوستن به محور آمریکا در منطقه است. به نظر می رسد، یکی از محورهای گفت و گوی وزیر خارجه عربستان با همتای عراقی خود و نخست وزیر عراق، استفاده از سیاست هویج و چماق برای جدا کردن بغداد از محور ایران است، چون بر هیچ کس پوشیده نیست که باقی ماندن عراق در جمع محور مقاومت و در کنار ایران، تا چه انداره برای ارتجاع عربی زیان بار خواهد بود.

 

چه بسا این آخرین تلاش آمریکایی ها به دست عربستان سعودی برای جدا کردن عراق از محور ایران باشد، چون پیش تر شاهد تماس های «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری آمریکا با نخست وزیر عراق خواسته های او و پاسخ های حیدر العبادی به کاخ سفید و در ادامه سفرهای ناگهانی و بی خبر مقامات آمریکایی به بغداد بودیم که همگی بدون نتیجه بود.

 

در این راستا، می توان عادل الجبیر را فرستاده ویژه ترامپ و سفیر صلح و دوستی وی تلقی کرد تا هم درخواست ترامپ را برای چندمین بار به حیدر العبادی ابلاغ کند و هم پیام شاه سعودی مبنی بر تمایل ریاض به پایان دادن به اختلاافات فیمابین را به نخست وزیر عراق برساند و به این ترتیب باب همکاری های جدید و گسترده در حوزه های محتلف سیاسی، اقتصادی و با تمرکز بسیار بیشتر همکاری در دو حوزه امنیتی و نظامی را بگشاید.

 

در واقع آمریکا و عربستان از ادامه حضور عراق در محور مقاومت و استمرار همکاری بغداد با تهران بشدت احساس خطر می کند، به ویژه پس از تیرگی روابط عربستان و مصر و نزدیکی مصر به عراق و تمایل به محور مقاومت، لذا تلاش می کند، به هر طریق عراق را از این محور جدا کند.

 

 

در این راستا «جاسم محمد»، عضو فراکسیون «دولت قانون» عراق در پارلمان فاش کرد، الجبیر در دیدار با العبادی از وعده کمک 500 میلیون دلاری عربستان جهت بازسازی مناطق سنی نشین عراق مشروط به جدایی از محور مقاومت خبر داد.

 

همچنین وزیر خارجه عربستان به نخست وزیر عراق وعده داده در صورت پذیرش درخواست های ریاض و واشنگتن، عربستان اطلاعات امنیتی مورد نیاز در خصوص اماکن اختفای سرکردگان داعش در موصل و دیگر مناطق عراق را در اختیار سرویس های امنیتی و دستگاه های اطلاعاتی عراق خواهد گذاشت.

 

 - ترسیم مرحله پسا داعش

از سوی دیگر، برخی از صاحبنظران مسائل منطقه تاکید می کنند، سفر وزیر خارجه عربستان به بغداد چیزی جز برداشت درست سعودی ها از تحولات میدانی و امنیتی جاری در عراق و بازتاب های آن بر معادلات و موازنه های قدرت در منطقه نیست که همگی به زیان عربستان، مهمترین و بزرگترین حامی و پرورش دهنده تروریسم تکفیری در منطقه است، به همین منظور ریاض با درک شرایط و میزان تاثیر گذاری خود در مرحله آینده منطقه که باید آن را مرحله «پسا داعش» نامید، تلاش دارد، جایی برای خود در معادلات و موازنه های آینده باز کند.

 

بر این اساس، نباید انتظار بهبود مناسبات دو طرف و یا گسترش آن را داشت، چون بر هیچ کس پوشیده نیست، عراق چه لطمات و ضربات سنگینی از عربستان و حمایت هایش از گروه های تروریستی فعال در این کشور متحمل شده، این موضوعی است که سعودی ها نیز به آن واقف هستند، در غیر این صورت پس از 14 سال وزیر خارجه خود را راهی بغداد نمی کردند.

 

- پایان دادن به نوار ناکامی های منطقه ای و از دست دادن مناطق نفوذ

سفر الجبیر به بغداد در برهه زمانی صورت می گیرد که عربستان سعودی در اوج شکست ها و ناکامی های منطقه ای خود به سربرده و به موجب آنها، بسیاری از متحدین و مناطق نفوذ خود را در منطقه از دست داده است، شکست در لبنان، تنش با مصر، اختلاف با شیوخ عرب حوزه خلیج فارس از جمله امارات متحده و قطر و عدم همراهی عمان، ناکامی در سوریه و یمن، لطمات بزرگ و ضربات جبران ناپذیری به اعتبار و مناطق نفوذ عربستان در منطقه وارد کرده است.

 

لذا ریاض تلاش می کند، با توسل به رویکرد عراق در منطقه که همواره اعلام کرده، تلاش می کند، در قبال پرونده های منطقه ای بی طرفی و فاصله یکسان خود با طرف های درگیر در این پرونده ها را حفظ کند، این ظن و گمان را در سعودی ها ایجاد کرده که با استفاده از این رویکرد بار دیگر روزنه نفوذی برای بازگشت به جایگاه گذشته اش باز یابد.

 

شرایط زمانی برای ریاض بغرنج تر می شود که شاهد بود، در سفر اخیر «حسن روحانی» به کشورهای حوزه خلیج فارس عمان و کویت چگونه خواستار گسترش مناسبات خود با تهران شده بودند. علاوه بر اینکه سفر الجبیر به بغداد بیش از هر چیز یادآور ناکامی تلخ سعودی ها در لبنان و پیروزی حزب الله و ایران در این کشور بود و وزیر خارجه عربستان تلاش می کند، مانع تکرار آن شود.

 

 

- تلاش برای کاستن از فشار بحران مالی

حمایت مالی و نظامی از تروریسم تکفیری در سوریه و عراق و ورود به جنگ مستقیم نظامی علیه یمن، در کنار سقوط قیمت نفت، عربستان را درگیر رکود و بحران اقتصادی کمرشکنی کردند و درحالی که پرونده برخی از بحران های منطقه ای مانند عراق و سوریه درحال بسته شدن است و این کشورها برای بازسازی خرابی ها نیازمند سرمایه گذاری های خارجی هستند، برخلاف ایران که اولین شانس حضور در مرحله بازسازی و آبادانی خرابی های پس از جنگ را دارد، برای عربستان هیچ شانسی نمی توان متصور بود و این ضربه ای سنگین برای اقتصاد پوسیده و درحال فروپاشی سعودی خواهد بود، لذا عربستان تلاش دارد، از دروازه بغداد روزنه ای برای تشکیل ائتلاف های جدید منطقه ای و مشارکت در این بازسازی ها بیابد.

 

بی شک تشکیل ائتلاف هایی جدید در منطقه با مشارکت عراق، مصر، ایران، سوریه، لبنان، یمن و عمان، به هیچ وجه برای عربستان قابل تحمل و پذیرش نیست و از هیچ اقدامی جهت برهم زدن یا ممانعت از تشکیل آن فروگذاری نخواهد کرد.

 

- مقابله با نفوذ منطقه ای ایران

اینکه ایران دارای روابط گسترده و بسیار نزدیک با عراق و دیگر کشورهای منطقه باشد، به هیچ وجه مورد پذیرش سعودی ها نیست، لذا تردید نداریم، یکی از اهداف سفر عادل الجبیر به بغداد، دادن هشدار درباره میزان نفوذ ایران در عراق و متوقف کردن این روند است. درحالی که باید بداند، بغداد در برابر این اقدامات سعودی ها دست بسته نخواهد بود، به ویژه آنکه از اهداف و سیاست های آل سعود در این کشور و تحرکات آنها در کردستان و دامن زدن به خواسته های کُردها مبنی بر جدایی از دولت مرکزی به خوبی آگاه است.

 

  - میانجیگری بین ایران و عربستان

در کنار موارد فوق الذکر، تعدادی از ناظران مسائل سیاسی منطقه نیز یکی از اهداف سفر الجبیر به بغداد را با توجه به نزدیکی عراق به ایران، میانجی قرار دادن این کشور جهت پایان دادن به تنش ها و اختلافات فیمابین و منطقه ای تهران – ریاض است، به این ترتیب عراق کوتاه ترین و راحت ترین راه رسیدن به تهران و حل اختلافات با آن است، به ویژه آنکه سعودی ها به خوبی از میزان تاثیرگذاری ایران در پرونده های یمن و سوریه آگاه هستند و در این بین اگر ریاض خواهان خروج از این دو بحران با متحمل شدن حداقل خسارات ها و زیان هاست، هیچ طرفی به اندازه ایران نمی تواند، به سعودی های درمانده و غرق شده در بحران های داخلی و خارجی کمک کند، اما در عین حال توجه دارند که راه تهران از بغداد می گذرد.

 

افق های پیش روی بغداد – ریاض
اگرچه یکی از مهمترین پیام های سفر عادل الجبیر به بغداد ابراز تمایل ریاض به گشودن صفحه ای جدید در مناسبات بین دو کشور و توسعه و گسترش این مناسبات در تمام سطوح و حوزه هاست، اما نگاهی گذرا به چالش ها و اختلاف دیدگاه ها و رویکردهای موجود بین دو طرف تاکید می کند که نباید انتظار افق های روشن در آینده مناسبات دو کشور داشت، نگاه طایفه ای مذهبی عربستان، دخالت در مسائل داخلی عراق، اختلاف در رویکردهای سیاسی منطقه ای و بین المللی، واگرایی در منافع و اهداف داخلی و خارجی، پیشینه و سوابق جنایت بار سعودی ها در عراق و غیره همه مسائل و موضوعاتی هستند که با یک سفر مقام سعودی حل نخواهد شد و پایان نخواهد یافت، به ویژه آنکه بسیاری از محافل عراقی درباره اهداف و نیات سعودی ها در آینده ابراز تردید بسیار دارند و این سفر را هیچ گاه حمل بر گشوده شدن صفحه ای جدید در روابط دو کشور ارزیابی نمی کنند.