وضعیت صورت‌بندی سیاسی کشور در شرایط کنونی با توجه به نزدیک شدن به دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از اهمیت خاصی برخوردار است و به همین دلیل در سی و هشتمین قسمت برنامه تلویزیونی «جهان آرا» به همین مسئله پرداخته شد.

مهمان این برنامه محمدجواد حق‌شناس از اعضای شورای مرکزی حزب اعتماد ملی است. حق‌شناس دارای سوابق زیادی در عرصه‌ روزنامه‌نگاری از جمله مدیر مسئولی روزنامه اعتماد ملی، تدریس در دانشگاه، عضویت در هیئت مدیره انجمن ایرانی روابط بین‌الملل و فعالیت سیاسی به عنوان یک اصلاح‌طلب است.

در ابتدای این برنامه یامین‌پور با بیان این مطلب که «اصلاح‌طلبی واژه‌ای است که با انتخابات ریاست‌جمهوری سال 76 که انتخاباتی منحصر به فرد بود وارد ادبیات سیاسی کشور شد» گفت: این انتخابات به‌سرعت تبدیل به یک انتخابات دوقطبی میان علی‌اکبر ناطق نوری به نمایندگی از جریان راست و سیدمحمد خاتمی به‌نمایندگی از جریان چپ شد که در کمال ناباوری برای بسیاری از چهره‌های سیاسی و رسانه‌ای، آقای خاتمی با 20 میلیون رأی پیروز انتخابات شد.

وی با اشاره به جمله رهبر معظم انقلاب که از انتخابات سال 76 به‌عنوان حماسه یاد کردند افزود: جناح پیروز در انتخابات ریاست‌جمهوری 76 مفهوم اصلاح‌طلبی را ابداع کرده که ظاهراً برای عبور از مفاهیم و واژه‌های سنتی سیاسی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که در انتخابات سال 92 هم این جریان به‌عنوان مهم‌ترین حامی آقای روحانی شناخته می‌شدند.

در ادامه حق‌شناس در پاسخ به این سئوال که «اصلاح‌طلبان با چه ایده‌ای در انتخابات 76 ورود کردند» ضمن اشاره به این مطلب که «به جز انتخاباتی که منجر به انتخاب بنی‌صدر شد، عملاً در انتخابات‌های بعدی یعنی انتخاب شهید رجایی و دو دوره مقام معظم رهبری و دوره اول آقای هاشمی رقابتی را شاهد نبودیم» با تشریح پارادایم چپ و راست در جمهوری اسلامی گفت: هدف جریان راست قبضه کامل قدرت بود و شاهد این بودیم که مسئولیت قوه قضائیه برعهده آیت‌الله یزدی قرار داشت و در انتخابات مجلس چهارم با توجه به رویکرد شورای نگهبان و مطرح کردن نظارت استصوابی، حدود 70 نفر از چهره‌های شاخص مجلس سوم از تیغ شورای نگهبان رد نشدند و فضا به این سمت می‌رود که مجلس چهارم به سمت جریان راست قرار بگیرد و با ریاست آقای ناطق نوری بر قوه مقننه دومین قوه هم متعلق به جریان راست می‌شود. ریاست قوه مجریه هم از ابتدا در اختیار آیت‌الله هاشمی بود.

وی ادامه داد: با توجه به حذف پست نخست‌وزیری، رویکردی که آقای هاشمی از خود نشان می‌داد درست کردن خرابی‌های جنگ بود که عملاً رویکرد سازندگی و کارمحور را برگزیدند و چون می‌گفتند به‌اندازه کافی سیاسی هستم فکر می‌کردند می‌توانند فضای سیاسی را کنترل کنند.

حق‌شناس با بیان این مطلب که «در دوره دوم ریاست جمهوری آقای هاشمی ما شاهد یک زاویه‌گیری بین جریان راست و آقای هاشمی بودیم که در ابتدای شروع دوره دوم ریاست جمهوری ایشان با کاندیداتوری احمد توکلی خودش را نشان می‌دهد» تصریح کرد: در این دوره روحانیت مبارز زیر بار نامزدهای مورد نظر آقای هاشمی نرفت. آقای هاشمی 5 نفر را معرفی می‌کند و جامعه روحانیت آنها را قبول نمی‌کند. لذا آقای هاشمی عملاً به‌سمتی می‌رود که کارگزاران سازندگی شکل می‌گیرد و با همین روند وارد فضای مجلس پنجم می‌شوند.

وی ادامه داد: در انتهای این دوره آقای ناطق برای تصدی ریاست جمهوری آماده می‌شود و تمام تریبون‌ها پشت سر ایشان قرار می‌گیرد. آقای ناطق نوری در این مقطع نماد حاکمیت و کلیت سیاسی است که تمام تریبون‌های نمازجمعه از او حمایت می‌کنند.

حق‌شناس ضمن اشاره به اظهارنظر آیت‌الله مهدوی کنی مبنی بر اعلام نظر مقام معظم رهبری روی آقای ناطق نوری آن را یک اشتباه تاریخی دانست و اظهارداشت: متأسفانه این روند اصلاح هم نشد. نکته نگران‌کننده برای مردم این بود که برای‌شان تصمیم گرفته شده و نمی‌خواستند قائل به این تصمیم باشند.

وی گفت: در سال 76 عضو ستاد آقای خاتمی بودم. شاهد بودم که نزدیک به 200 معاون وزیر در دفاع از آقای ناطق نوری امضا جمع کرده بودند. 210 نفر از نمایندگان مجلس بیانیه‌ای در حمایت از آقای ناطق نوری صادر کردند.

در ادامه یامین‌پور با بیان این مطلب که «عامه مردم آقای ناطق‌نوری را به‌عنوان نماینده وضع حاکم می‌دیدند و این‌طور تلقی می‌شد که اگر وی بیاید وضع ادامه پیدا خواهد کرد» گفت: در نظرسنجی‌های بعد از انتخابات هم بیش از 50 درصد از مردم علت رأی خود را به آقای خاتمی تغییر در وضع معیشت اعلام کرده بودند. البته این انکار نمی‌شود که بسیاری برای رهایی از خفقان و فشارهای سیاسی بر رسانه‌ها و روزنامه‌ها رأی دادند.

وی با اشاره به این نکته که بسیاری از روزنامه‌های حامی دولت در یک جبهه‌بندی آشکار شروع به تخریب شخصیتی آقای هاشمی کردند تصریح کرد: شدت تخریب‌ها خیلی بیشتر از رفتاری است که ما بعد از سال 92 در مواجهه دولت قبل می‌بینیم و شاید برای اولین‌بار بعد از انقلاب علیه یک شخصیت سیاسی و عضو هیئت حاکمه این‌گونه فحاشی اتفاق می‌افتد.

مدیرمسئول سابق روزنامه اعتمادملی در واکنش به این اظهارنظر این نکته را یاد آور شد که اولین روزنامه‌های بعد از دوم خرداد که با مشی اصلاح‌طلبی منتشر شد تیراژ فوق‌العاده‌ای داشتند که نشان دهنده این بود که جامعه به‌شدت تشنه است و اظهار داشت: آقای هاشمی شخصی فراتر از جناح موجود فعالیت می‌کرد و به نظر می‌رسد ایشان از اول راست‌گرا نبود و به‌مرور تحلیل شد.

وی در تشریح استدلال خود گفت: آقای هاشمی، عبدالله نوری را به عنوان یکی از وزرای کابینه آقای هاشمی در دور اول ریاست‌جمهوری انتخاب می‌کند که بعد مجبور می‌شود بشارتی را انتخاب کند یا انتخاب خاتمی به‌عنوان وزیر ارشاد که مجبور می‌شود او را برکنار و میرسلیم را که هیچ نسبتی با فرهنگ ندارد وزیر کند.

حق‌شناس در پاسخ به این سئوال که آیا واقعاً آقای هاشمی تحت فشار مجلس این تصمیم را گرفت تأکید کرد: آقای هاشمی واقع‌گراست، حوزه اقتصاد برای او مهم‌تر بود و برای رسیدگی به آن حوزه مجبور بود حوزه‌های دیگر را واگذار کند.

عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی با بیان این مطلب که جریان اصلاح‌طلب جایگزین طیف چپ سیاسی شد گفت: این جریان سابقه درگیری با آقای هاشمی را دارد. این هم در زمان حضرت امام است و هم در دوره اول ریاست‌جمهوری که احساس می‌کند حصرش توسط نهاد شورای نگهبان به‌نوعی به‌عنوان چشم‌پوشی آقای هاشمی از این حوزه است.

وی با انتقاد از عملکرد اصلاح‌طلبان تندرو در برخورد با هاشمی گفت: شاید آقای هاشمی بدش نیاید که جریان تندرو را در این فضا بزنند. بخشی از این طیف با فضای جدید شروع به برخورد کردن می‌کند که به نظر می‌رسد یکی از اشتباهات جدی اصلاح‌طلب است که این تقابل کنترل نمی‌شود. آقای هاشمی می‌توانست فرصت خوبی هم برای کشور و هم برای جریان چپ باشد که متأسفانه به‌دست جریان تندرو که بعدها بحث عبور از خاتمی را هم مطرح می‌کنند تخریب شد که این جریان هم‌اینک تقریباً حذف شده است.

حق‌شناس افزود: بخشی از جریان تندرو به جبهه مشارکت رفتند که بعدها از آن جبهه هم بیرون آمدند و بخشی دیگر وارد بازی حزبی نشدند و در قالب محفل‌ها و گروه‌های فکری حضور داشتند. چهره‌ای مثل اکبر گنجی که مقالاتی تحت عنوان عالیجناب می‌نوشت نسبتی به اصلاح‌طلبی نداشت، چون این جریان با مشی خشونت آمیز نسبتی نداشت.

این استاد دانشگاه در واکنش به این سئوال که چرا اصلاح‌طلبان در سال 84 شکست خوردند افزود: من فکر نمی‌کنم اصلاح‌طلبان شکست خوردند، اگر جمع آرا را حساب کنیم می‌بینیم که اصلاح‌طلبان در مرحله اول 16 میلیون رأی داشتند، در حالی‌که اصول‌گرا 13.5 میلیون رأی داشتند. آقای هاشمی در آن مقطع کاملاً اصلاح‌طلب است و بخش عمده‌ای از اصلاح‌طلبان به‌سمت آقای هاشمی رفتند.

وی یکی از دلایل شکست اصلاح‌طلبان را تعدد نامزدها برشمرد و با بیان اینکه آقای خاتمی در آن انتخابات شخصاً از کسی حمایت نکرد افزود: ما 30 استاندار داشتیم که دو نفر از استانداران تمایل به کروبی داشتند، ولی از 28 استاندار باقی‌مانده بالغ بر 24 نفر از هاشمی حمایت می‌کردند.

حق‌شناس ضمن تأکید بر این مطلب که آقای هاشمی عنصری است که در وسط میدان می‌ایستد و در عین حال هم از جریان راست نیرو دارد و هم جریان چپ تصریح کرد: در این فضای انتخاباتی دوستان باور نمی‌کردند که آقای کروبی رأی دارد. در ستاد آقای کروبی این‌گونه طراحی کرده بودیم که می‌دانستیم آقای هاشمی در دور نخست، اول است و این انتخابات دو مرحله‌ای می‌شود و با توجه به فضای تخریب علیه هاشمی ایشان در دور دوم شکست می‌خورد. تمام نامزدهای موجود همه خودشان را رقیب آقای هاشمی می‌دانستند.

عضو شورای سیاست‌گذاری حزب اعتماد ملی در پاسخ به این سئوال که آیا رفتار جریان اصلاح‌طلب بعد از انتخابات سال 88 واقعاً اصلاح‌طلبانه بود با برشمردن یکی از ویژگی‌های اصلاح‌طلبان مبنی بر قانون‌مداری تأکید کرد: توجه به حقوق اساسی مردم، توجه به مبانی موجود و شناخته شده، اولویت گفتمان بر رفتارهای خشونت‌آمیز، توجه به منافع ملی و توجه به قانون اساسی از دیگر مؤلفه‌های این جریان است که به نظر می‌رسد هیچ‌وقت از این مؤلفه‌های عبور نکرده و در جریان سال 88 هم آشکار بود.

حق‌شناس در واکنش به این سئوال که آیا دعوت از مردم برای حضور در خیابان‌ها بعد از انتخابات 88 قانون‌مداری بود ابتدا با بیان این نکته که بعد از انتخابات تریبونی برای بیان مطالب خود نداشتیم بیان داشت: در انتخابات سال 88 اتفاقاتی افتاد که همه جریان‌های سیاسی در آن فضا متضرر شدند. قبلاً هم گفتم از اتفاقات سال 88 کسی سود نبرد. بیشترین لطمه را مردم خوردند. حتی می‌خواهم بگویم جریان اصلاح‌طلب بیشترین ضربه را خورد که البته قطعاً جریان اصلاح‌طلبی اشتباهاتی داشت.

یامین‌پور در واکنش به اظهارات حق‌شناس مبنی بر نبودن تریبون جهت طرح مطالب خود پیرامون انتخابات سال 88 گفت: در همین برنامه نسبت به دولت آقای احمدی‌نژاد و رفتار شخص ایشان فارغ از اینکه موضع برنامه یا شبکه چه باشد حرف زده شده و مناظرات متعددی در این باره پخش شده است.

وی با بیان این مطلب که خود بنده مجری برنامه‌های سیاسی سال 88 بودم که بسیاری از افراد جریان اصلاح‌طلب در آن برنامه‌ها به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند این سئوال را مطرح کرد که چرا کل جریان اصلاحات بعد از انتخابات سال 88 دعوت به قانون‌گریزی می‌کرد؟

حق‌شناس در پاسخ به این سئوال که کل جریان اصلاح‌طلب این کار را نکرد گفت: بخشی از اتفاقات 88، اصلاً دعوتی نبود. در سال 88 یک نتیجه در باره انتخابات اعلام می‌شود که برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی بخش قابل توجهی از مردم و نخبگان و بعضی از نامزدها نتیجه انتخابات را نمی‌پذیرند. انتخابات چهار نفر دارد که یکی از آنها رئیس‌جمهور مستقر است و سه نفر دیگر معترض هستند و نتیجه انتخابات را قبول ندارند.

وی ادامه داد: در سالگرد سال 88 یکی از نشریات گفت‌وگویی با من انجام داد که که همان‌جا گفتم نگاهم در سال 88 به‌شدت به نگاه مرحوم عسگراولادی نزدیک است.

مدیرمسئول سابق روزنامه اعتماد ملی با تأکید بر این نکته که در داستان حوادث 88 ترجیح می‌دهم از کلمه فتنه استفاده نکنم به یامین‌پور توصیه کرد: بهتر است جایی که نشستید از کلماتی استفاده کنید که جامعه احساس نکند شما پیش‌داوری دارید!

یامین‌پور نیز در واکنش به این اظهارنظر ضمن بیان دو باره پرسش خود این پرسش را مطرح می‌کند که اگر شما خود را جای آقای جنتی بگذارید که چند ماه قبل از انتخابات کمیته صیانت از آرا تشکیل و بعد از انتخابات، اسرائیل و آمریکا با بخشی از جریان رقیب هم‌صدا می‌شوند چه واکنشی دارید؟

حق‌شناس در پاسخ به این سئوال با بیان این مطلب از 12 نفر اعضای شورای نگهبان، هفت نفر به‌نفع آقای احمدی‌نژاد اعلام موضع کردند اضافه کرد: شما اعلام موضع اعضای شورای نگهبان را بدون اشکال می‌دانید، ولی تشکیل کمیته صیانت از آرا را اشکال می‌دانید.

وی ضمن تأکید بر این نکته در اتفاقات بعد از انتخابات 88 نه رفتار آقای کروبی بی‌نقص بوده و نه رفتار مهندس موسوی خاطر نشان کرد: بعد از سخنان مقام معظم رهبری در نمازجمعه که آن را فصل‌الخطاب می‌دانستم آنها باید بیانیه می‌دادند و در آن بیانیه استدلالات خود را بیان می‌کردند که انتخابات مورد قبول ما نیست، اما چون شما را فصل‌الخطاب می‌دانیم قبول می‌کنیم.

این استاد دانشگاه با اظهار تأسف از این مطلب که یکی از هزینه‌های سنگینی که نظام و جریان‌های سیاسی دادند امنیتی شدن بعد از حوادث سال 88 بود افزود: خوش‌بختانه در سال 90 با انتخابات مجلس شاهد تغییر رویکرد سران جریان اصلاحات هستیم.

وی افزود: در انتخابات سال 92 که آقای خاتمی برای رأی دادن به دماوند می‌روند عملاً به جریان تندرو پشت می‌کنند و عملاً یک نوع عقلانیت‌گرایی در بین اصلاح‌طلبان می‌بینیم.

حق‌شناس با اشاره به جلسات جریان اصلاح‌طلبی در سال 91 گفت: ما 30 حزب کوچک بودیم و هنوز با افراد شاخص پیوند نخورده بودیم و جلساتی با آقای هاشمی یا ناطق داشتیم که جمع‌بندی این بود که فضا به‌شدت سخت است.

وی ادامه داد: نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب نوشتیم و خواهش کردیم احزاب خدمت ایشان برسند. آنجا بحث کردیم که می خواهیم در باره کاندیداتوری آقای خاتمی هم صحبت کنیم. این اولین اتفاق در آن سال افتاد که نهایتاً منجر به معرفی آقای عارف و جهانگیری و هاشمی در انتخابات شد. تا قبل از اینکه تأیید صلاحیت آقای هاشمی توسط شورای نگهبان محرز نشد جریان اصلاح‌طلبی پشت ایشان بودند، ولی بعد از احراز عدم صلاحیت دو نظر داشتیم.

عضو شورای سیاست‌گذاری اعتماد ملی گفت: نظر این بود که دوستان می‌گفتند آقای عارف به‌عنوان چهره شاخص اصلاح‌طلبی معرفی شود، اما بخش مهمی از جریان اصلاح‌طلبی پشت سر آقای روحانی بودند که به آقای هاشمی نزدیک‌تر بودند که نهایتاً منجر به نظرسنجی شد و در هفته آخر آقای خاتمی به آقای عارف گفتند که کنار بکشند و آن اتفاق تاریخی افتاد و اصلاح‌طلبان نشان دادند قبل از اینکه خودشان مطرح باشند حاضر هستند از چهره‌ نزدیک خودشان بگذرند و چهره‌ای که توان‌مندی بیشتری دارد معرفی شود.

وی در بیان پیروزی آقای روحانی با برشمردن یکی از دلایل آن مبنی بر حمایت اصلاح‌طلبان از روحانی اضافه کرد: کنار رفتن آقای عارف، حمایت آقای هاشمی و عدم کناره‌گیری آقای ولایتی تأثیر زیادی بر پیروزی آقای روحانی داشت.

وی در تشریح علت عدم کناره‌گیری ولایتی گفت: آقای ولایتی ایستاد تا یک نفر دیگر رأی نیاورد. به‌نظرم ایشان یک رفتار کاملاً متمدنانه در راستای منافع ملی از خودشان نشان دادند و این رفتار چیزی از رفتارهای آقای ولایتی کم نکرد.

حق‌شناس در پاسخ به این سئوال که آیا دولت آقای روحانی رفتار اصلاح‌طلبانه‌ای داشته یا نه گفت: دولت آقای روحانی ترکیبی از تمام دولت‌های گذشته بود. حتی ما از اعضای دولت آقای احمدی‌نژاد را هم در دولت آقای روحانی می‌بینیم. چهره‌هایی مثل آقای پورمحمدی یا صالحی دو نفر از وزرای آقای احمدی‌نژاد هستند که حضور دارند.

وی ادامه داد: ترجیح جریان اصلاح‌طلب ادامه همین منوال نیست و ضمن حمایت صددرصدی در این چهارسال از دولت آقای روحانی، تمایزات و توقعات خود را هم اعلام کردیم، چون خیلی از خواسته‌ها در دولت آقای روحانی محقق نشده است.

حق‌شناس با بیان این مطلب که شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان دیداری را با آقای روحانی داشتند افزود: یکی از بحث‌های جدی در مجموعه جریان اصلاح‌طلب این است که این گفتمان نمی‌تواند غایب باشد. ما نمی‌توانیم انتخاباتی در سال 96 داشته باشیم که نمایندگان اصلاح‌طلب داوطلبانه حضور نداشته باشند.

عضو شورای سیاست‌گذاری حزب اعتماد ملی با اشاره به عملکرد لیست 30 نفره در تهران ضمن بیان این مطلب که خیلی بهتر می‌شد این وضعیت جلو برود از عملکرد بعضی از اعضای این لیست در مجلس انتقاد کرد و گفت: ما در این لیست حتی بعضی از اعضای اصول‌گرایی مجلس را وارد لیست کردیم که البته بعضی بی‌تعهدی‌ها را از بعضی افراد به مجلس شاهد بودیم و از این رفتارها گله‌مندیم.

وی در پایان تصریح کرد: عدم رأی دادن به آقای عارف در انتخاب رئیس مجلس و رأی دادن به بعضی از اعضای تندروی حقوق‌دادن شورای نگهبان از گلایه‌های ما نسبت به رفتار بعضی از نمایندگان لیست امید بود.