سرویس جهان مشرق - با وجود تأکیداتی که در سند سیاسی حماس به چشم می‌خورد ، یک بند استثنا در این سند وجود دارد که با عبارت "با این وجود " آغاز شده و مواضع مختلف مردمی و گروه های مختلف را به دنبال داشته است. البته برخی گروه‌های داخلی و بین‌المللی همچنان از واکنش نشان دادن نسبت به این سند خودداری می‌کنند. جنبش حماس سعی دارد سند منتشر شده را یک روش ملی توافقی و مشترک توصیف کند. این موضوع بی‌ارتباط با مکان اعلام این سند و زمان‌بندی منطقه‌ای و بین‌المللی آن نیست. این سند در قطر رونمایی شد و اندکی پیش از نشست محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در رابطه با روند سازش صورت گرفت. در ابعاد داخلی نیز موضوع اعتصاب غذای اسرای فلسطینی و زمان کوتاهی که تا پایان ریاست خالد مشعل در دفتر سیاسی حماس باقی مانده، این شرایط را نشان می‌دهد.
تفاوت منشور قدیمی و جدید حماس
روزنامه لبنانی الاخبار در مقاله ای با اشاره به رونمایی از سند سیاسی جدید حماس نوشت: در دو منشور قدیمی و جدید حماس سه موضوع اساسی تغییر پیدا کرده است ، علاوه بر این که روش و حجم متن و نحوه تشریح و ترجمه انگلیسی آنها نیز متفاوت است. در متن جدید رویکرد دینی مبارزه و مبارزه مسلمانان و یهودیان کنار گذاشته شده و به این موضوع تأکید شده که حماس منزوی کردن هر انسانی را بر اساس رویکرد ملی یا دینی یا فرقه ای رد می کند. عبارت اخوان در این متن کنار گذاشته شده و رویکرد امت و جامعه جهانی به جای آن قرار داده شده است و در ادامه موضوع دولت سرزمین های ۶۷ مطرح شده است. درست است که دیدگاه تشکیل دولت از بیش از ۱۰ سال پیش در میان رهبران حماس وجود داشته است، اما این دیدگاه امروز نه با یک برنامه سیاسی ، بلکه با یک اساسنامه تثبیت شده است.
بنا به گفته برخی منابع جنبش مقاومت اسلامی فلسطین ، این جنبش رونمایی از سند مبانی و سیاست‌های کلی خود را به علت ترور شهید مازن الفقها یکی از فرماندهان گردان‌های عزالدین قسام یک ماه به تعویق انداخت. سندی که خالدمشعل رئیس دفتر سیاسی حماس هفته پیش از آن رونمایی کرد ، خلاصه‌ای از هویت سیاسی این جنبش از زمان تأسیس و ایجاد گرایش‌های فکری آن و دیدگاه‌های آن در قبال درگیری با دشمن اسرائیلی است. سند مذکور موضوع تازه‌ای ندارد و همان متنی است که مدتی پیش به صورت کامل به رسانه ها درز کرده بود.
در آن زمان سند درز پیدا کرده که امروز با اعلام خالد مشعل به سند رسمی تبدیل شده است، مجموعه ای از واکنش‌ها به ویژه در خصوص به رسمیت شناخته شدن دولت فلسطین در مرزهای سال ۱۹۶۷ را به دنبال داشت. به عبارت دیگر این سند ائتلافی ضمنی به راه حل تشکیل دو دولت بوده و تأثیرات منفی در افکار عمومی فلسطینی‌ها خواهد داشت.
حماس به دوره یاسر عرفات بازگشته است؟
موافقت با تشکیل دولت در مرزهای سال ۶۷ به صراحت در بند بیستم سند جدید آماده است، این در حالی است که حماس در این سند تصریح کرده که از هیچ بخشی از اراضی فلسطین تحت هر نوع فشار یا شرایطی و با وجود طولانی شدن اشغال این مناطق چشم‌پوشی نخواهد کرد. حماس اعلام کرده که موضوع بازگشت آوارگان به منازلی که از آن اخراج شده بودند نیز به روش توافقی و ملی و مشترک است. این بند جنجال‌برانگیز در میان اکثر رهبران گروه‌های فلسطینی خاطره جنبش آزادی بخش در سال ۱۹۸۸ را زنده کرد.
در آن زمان در نتیجه فشارهای عربی و بین‌المللی که به جنبش آزادی بخش وارد شد، (نظیر فشارهایی که امروز به حماس وارد می شود) ، شورای ملی فلسطین منشور داخلی خود را اصلاح کرده و از تشکیل دولت در مرزهای سال ۶۷ خبر داد. اتفاق جدید البته توجه بسیاری از رهبران مقاومت را به خود جلب نکرده و آنها از واکنش نشان دادن به این سند خودداری می کنند تا بیانیه رسمی این گروه ها منتشر شود.
رهبران جنبش جهاد اسلامی هرگونه اظهارنظر در رابطه با این سند را رد کرده و خواستار موضع‌گیری رسمی این جنبش در قبال سند مذکور هستند، البته برخی دیگر از رهبران مقاومت معتقدند که حماس به دوره یاسر عرفات بازگشته است. آنها می‌گویند تمام اقداماتی که ما در رد توافق اوسلو انجام می دهیم ، در صورتی که به گزینه‌های یاسرعرفات بازگردیم، چه سودی خواهد داشت؟ آنها می‌گویند که فشارهای واردشده به حماس را متوجه هستند ، از جمله این فشارها محاصره حدود دو میلیون نفر در نوار غزه و فشارهای بین‌المللی به آنها است و این موضوع انسان را به یاد اتفاقاتی می‌اندازد که بر سر یاسر عرفات آمد. با این وجود منابع مقاومت فلسطین نگران این موضوع هستند که اقدام مذکور مقدمه‌ای برای عقب‌نشینی‌های آینده از سوی حماس شود، همانطور که فتح نیز پیش از این همین مسیر را طی کرد.
برخی گروه‌های دیگر از زمان اعلام سند و مکان آن انتقاد می‌کنند. تعدادی از منابع یکی از گروه‌های مقاومت در این رابطه می‌گویند که یک گروه مقاومت نمی‌تواند منشور سیاسی خود را در قطر رونمایی کند. گروه‌های مقاومت دیگر معتقدند که فضایی که حماس امروز در آن قرار دارد ، تکرار تجربیات فتح است. فتح در آن زمان خود را ملتزم به مصوبات پایتخت‌های عربی قرار داده بود و این نگرانی وجود دارد که حماس نیز خود را متعهد به ترکیه و قطر بداند. این منابع در خصوص سند رونمایی شده حماس ابراز داشتند: در این سند می‌توانی هر چیزی که می‌خواهی را پیدا کنی، اگر همراه با محور مقاومت باشی، می‌توانی خواسته‌های خود را به دست بیاوری و اگر همراه با گزینه سازش باشی نیز می‌توانی به مطالبات خود برسی.
توجیهات حماس برای به رسمیت شناختن مرزهای ۶۷
فرزندان "شیخ احمد یاسین" سند مذکور را برون‌رفتی از بحران کنونی این جنبش در ابعاد بین‌المللی می دانند. حماس اینگونه ارزیابی می کرد که در روزهای آینده آنها در معرض فشارهای بیشتر از سوی تشکیلات خودگردان و جامعه جهانی قرار خواهند گرفت. منابعی از این جنبش ابراز می‌کنند که تلاش‌هایی وجود دارد تا حماس را یک گروه تروریستی نظیر داعش نشان دهد ، لذا ما این گونه مشخص کردیم که درگیری ما با صهیونیست‌ها است، نه یهودیت. ما یک حرکت مقاومت بر ضد اشغالگران هستیم.
با این وجود برخی از عناصر حماس اعلام این جنبش مبنی بر به رسمیت شناختن مرزهای سال ۱۹۶۷ را رد کرده و خواستار حذف آن از منشور سیاسی جنبش بودند، با این وجود بعد از مناقشات داخلی که صورت گرفت ، مخالفان در نهایت اجازه باقی ماندن این بند را دادند تا جنبش حماس قدرت مانور سیاسی بیشتری را داشته باشد. در همین راستا آنها معتقدند که دشمن صهیونیستی هرگز به مرزهای سال ۱۹۶۷ عقب‌نشینی نخواهد کرد. منابع مذکور در تکمیل اظهارات خود می‌گویند که اکثر بندهای اساسنامه ، موجودیت دشمن اسرائیلی را به رسمیت نمی‌شناسد. آنها این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا اعتقاد دارید فردی نظیر محمد الضیف که تمام عمر خود را در مقاومت در برابر دشمن سپری کرده، اسرائیل را در نهایت به رسمیت خواهد شناخت؟
انتقاد دیگر در رابطه با زمان بندی نامناسب اعلام این سند بود. این سند هنگامی رونمایی شد که باعث شده افکار عمومی فلسطینی و عربی به جای پرداختن به اعتصاب غذای زندانیان به صحبت در این رابطه می پردازند، البته ابو عبیده سخن‌گوی رسمی گردان‌های الاقصی ۲۴ ساعت بعد از این سند سعی کرد افکار عمومی را متوجه موضوع اسرا کند و در اظهاراتی که دیروز مطرح کرد ، خواستار بذل تمامی تلاش‌های ممکن در روز خشم یعنی فردا (چهارشنبه) برای کمک به اسرای فلسطینی شد.
گردان های القسام به رژیم صهیونیستی ۲۴ ساعت مهلت داد تا با مطالبات اسرای فلسطینی تعامل کند ، در غیر این صورت گردان‌های قسام تصمیم می‌گیرد که رژیم صهیونیستی هر روزه هزینه تأخیر در پاسخ به مطالبات زندانیان فلسطینی را ببیند. این گردان ها می گویند: ما اقدام به تجدید نظر در لیست مربوط به معامله تبادل اسرا خواهیم کرد و در برابر هر روز تأخیر دشمن نسبت به پاسخ دادن به مطالبات مشروع و عادلانه اسرای فلسطینی، ۳۰ اسیر به این لیست اضافه خواهیم کرد.
نکته جالب دیگر این جا بود که تعدادی از هتل های قطر از پذیرش کنفرانس مطبوعاتی حماس خودداری کردند. همین موضوع باعث شد برپاکنندگان این کنفرانس مطبوعاتی بعد از امتناع دو هتل از پذیرش این مراسم، آن را چند ساعت به تعویق بیندازند. عزت الرشق در صفحه توئیتر خود به این موضوع پرداخته و می نویسد که درها برای جلوگیری از برپایی کنفرانس مطبوعاتی حماس برای رونمایی سند این جنبش بسته می شد، اما احمق ها باید بدانند که کسانی که در برابر ابزار جنگی اشغالگران ایستادگی کردند، با حالتی تمسخرآمیز در برابر جنگ سالن ها که عوامل اشغالگران آن را به راه انداخته اند، خواهند ایستاد.
کنفرانس مطبوعاتی عجیب و غریب!
روزنامه اینترنتی رأی الیوم نیز در مقاله ای به قلم کمال خلف از روزنامه نگاران عرب در این رابطه به بررسی نحوه برگزاری کنفرانس مطبوعاتی حماس برای رونمایی از این سند پرداخته و می نویسد: من در این وقت اندک وارد بررسی مضمون سند حماس که برای شخص بنده هم نگران‌کننده است، نمی‌شوم، بلکه به بررسی تعدادی از ملاحظات در رابطه با شکل رونمایی از این سند اکتفا می‌کنم.
من امیدوار بودم که اگر جنبش حماس می‌خواهد سند خود در رابطه با مبانی این جنبش و سیاست‌های کلی خود را ارائه دهد ، از یکی از اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی یا یکی از دولت‌هایی که فلسطینیان در آنجا حضور دارند، یا دولت هایی که فلسطینیان در صورت اراده، قدرت ورود به این کشور را دارند، این سند رونمایی می‌شد. این سند باید در میان ملت فلسطین به عنوان عوامل ذیربط رو نمایی می شد یا دست کم درحضور افرادی که خالد مشعل آنها را شرکای خود در کشور نامیده بود، یعنی رهبران گروه‌های فلسطینی به صورت رسمی اعلام می شد، نه این که حماس بخواهد سیاست های کلی خود را در یک هتل پنج ستاره در دوحه رونمایی کند که تنها چند کارمند از شبکه الجزیره در آن حضور داشتند. من دوست داشتم لااقل تعدادی از مبارزان فلسطینی و نمادهای مبارزه فلسطین یا تعدادی از نخبگان فلسطینی در این مراسم حضور داشتند. من به دنبال پرچم فلسطین یا حتی جمله‌ای در رابطه با فلسطین بودم، اما چنین چیزی را پیدا نکردم. آیا باید به این نکته قانع شویم که در برابر "حماسی مدرن" قرار داریم؟
رونمایی از این سند در چارچوب کنفرانس مطبوعاتی صورت گرفت، اما کنفرانس‌های مطبوعاتی که ما می‌شناسیم معمولاً در سالن‌هایی برگزار می‌شود که مملو از خبرنگاران و عکاسانی هستند که برای گذاشتن میکروفون‌ها و لوگوی شبکه خود مسابقه می‌گذارند، اما در سالن اعلام سند حماس نمایندگان هیچ رسانه عربی یا خارجی را نمی دیدیم و در برابر مشعل تنها سه میکروفون قرار داشت که یکی از آنها برای شبکه قدس وابسته به جنبش حماس و دو میکروفون دیگر برای شبکه الجزیره بود. این در حالی بود که مشعل در ابتدای سخنرانی خود و رسانه‌های خبری و عناصر مطبوعاتی و رسانه‌ای کشورهای عربی و اسلامی و تمامی دولت‌های جهان خوش آمد گفت. من تا زمان نوشتن این مطلب نشنیدم کسی از روزنامه‌نگار فلسطینی که من هم یکی از آنها هستم، به این کنفرانس دعوت شده باشد، این در حالی است که من بیشتر این افراد را می شناسم.
گرچه از نظر محتوا تشابه زیادی در رونمایی از سند جدید حماس در دوحه با اعلام سند استقلال از سوی تشکیلات خودگردان فلسطین در الجزایر در سال ۱۹۸۸ وجود دارد، اما از لحاظ شکل، این دو مراسم هیچ شباهتی به هم ندارند.
مراسم تشکیلات خودگردان در سالنی ساده در الجزایر و با حضور گسترده خبرنگاران برگزار شد و پرچم فلسطین بر روی سکوی اصلی نصب بود و بسیاری از اهالی فلسطین با فریادها و شعارهای خود و نخبگان و رهبران سیاسی خود در آن مراسم حضور داشتند. در آن مراسم بشقاب‌های کیک یا آب میوه وجود نداشت و الشاذلی بن جدید رئیس‌جمهور الجزایر به عنوان سرزمین یک میلیون شهید در این مراسم حاضر شده بود و عرفات با لباس نظامی خود از سند استقلال رونمایی کرد.
اما فارغ از تمام آنچه که در رابطه با مراسم کنفرانس مطبوعاتی حماس گفتیم، این جنبش به خوبی می‌داند که بین دوحه و اسرائیل مناسباتی برقرار است و اسرائیلی‌ها هر هنگامی که بخواهند ، با امنیت می‌توانند وارد قطر شوند. از سوی دیگر در نزدیکی محل برگزاری کنفرانس مطبوعاتی حماس پایگاه آمریکایی العدید قرار دارد که بزرگ‌ترین پایگاه آمریکایی در منطقه است. آیا این مسائل باعث می‌شود که ما به نسبت به اظهارات خالد مشعل در رابطه با آزادسازی کامل فلسطین یا از بین بردن کامل موجودیت اسرائیل از دوحه قانع شویم؟ آیا مشعل می تواند در منزل زیبای خود در دوحه امنیت داشته باشد و اظهارات خود در رابطه با آزاد سازی فلسطین و سرنوشت دولت عبری را به منصه آزمون بگذارد.
در اظهارات خالد مشعل در رابطه با این سند دیدیم که وی می گفت: « به فلان مسئول غربی گفتم یا به فلان مسئول خارجی در رابطه با بندهای این سند توضیح دادم» اینها نشان می‌دهد که خالد مشعل در رابطه با مضامین سند حماس با مسئولان غربی صحبت کرده است. اما آیا با مسئولان فلسطینی یا شرکای خود از میان رهبران جنبش‌ها و نیروهای فلسطینی نیز مشورت کرده است و اساسا چرا مشعل در رابطه با مضمون سند سیاست کلی حماس با مسئولان غربی رایزنی کرده است؟
اقدامی که حماس انجام می‌دهد، قبلاً از سوی رهبران جنبش فتح یا تشکیلات خودگردان یا رژیم‌های رسمی‌عربی تجربه شده است و نتیجه این اقدامات این خواهد بود که حماس در صف انتظار ناامیدی قرار می گیرد. همه اعتقاد دارند که این تغییر یک واقعیت سیاسی احتیاط آمیز است و تنها اسرائیل است که هیچ تغییری انجام نمی دهد مگر اینکه به سمت استبداد و تکبر و دشمنی و زورگویی بیشتر باشد.
ما در گذشته در کنار حماس ایستادیم و هنوز هم قهرمانی‌های گردان‌های القسام را بزرگ می داریم و از طرح های مقاومت آنها استقبال می کنیم، نه به این علت که بخشی از حماس هستند، بلکه به این علت که ما در پشت سر هر کسی هستیم که با هر ایدئولوژی یا فرقه ای در برابر اسرائیل مقاومت کند. این گزینه و تصمیم ما است و با وجود هزینه‌هایی که برای ما دارد، مجبور هستیم که از جنبش حماس انتقاد کنیم. امیدوارم که مجبور نشویم بارها و بارها از این جنبش انتقاد کنیم.