به گزارش مشرق، مسئله‌ی استقلال کردستان همواره به‌عنوان یکی از نقاط مورد اختلاف در عراق و منطقه بوده است. پیوند این منطقه با کردهای ایران، ترکیه و سوریه باعث شده است تا این موضوع جنبه‌ی بین‌المللی پیدا کند و برای تعیین سرنوشت آن تنها نظر بازیگران محلی و ملی کفایت نکند. در واقع این مسئله برای رسیدن به یک راه‌حل نیازمند توافق در سه سطح محلی، ملی و بین‌المللی است.
کردهای عراق از چند سال پیش در حال تلاش و رایزنی سیاسی برای تأسیس کشور مستقل برای خود هستند. پیش از این اقلیم کردستان عراق از طریق نماینده‌ی سازمان ملل در این اقلیم قصدش برای برگزاری همه‌پرسی را به اطلاع سازمان ملل رسانده بود. اقلیم کردستان عراق از سال ۱۹۹۱ میلادی به‌صورت خودمختار و از سال ۲۰۰۳ تاکنون به‌صورت فدرالی اداره می‌شود. در این منطقه، کابینه، پارلمان و ارتش مستقل وجود دارد، اما مقامات کردستان خواهان استقلال کامل و تشکیل کشور مستقل هستند.[۱]
در همین ارتباط اخیراً منطقه‌ی کردستان عراق به ریاست مسعود بارزانی اعلام کرد که در تاریخ ۲۵ سپتامبر (۳ مهرماه) همه‌پرسی استقلال این منطقه از کشور عراق را برگزار خواهد کرد. کردستان برای رسیدن به مرحله‌ی اجرای همه‌پرسی به‌صورت همزمان در سه سطح فعالیت خواهد کرد. این سه سطح عبارت‌اند از: نخست) تحقق وحدت احزاب کُرد بر اصل استقلال، دوم) گفت‌وگو با بغداد و قانع ساختن دولت مرکزی برای موافقت با استقلال این اقلیم و سوم) اطمینان دادن به قدرت‌های منطقه درباره‌ی اینکه این استقلال به منافع آن‌ها آسیب نمی‌رساند.
منطقه‌ی کردستان عراق واقع در شمال این کشور و شامل چهار استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و حلبچه است. براساس گفته‌های فؤاد حسین، رئیس دیوان اداری ریاست اقلیم کردستان، براساس فرمان اقلیمی بارزانی در مناطق اقلیم کردستان و مناطق مورد منازعه که اکنون تحت اختیار کردهاست، این پرسش طرح شده که «آیا خواهان تبدیل اقلیم کردستان و مناطق کردستانی خارج از اقلیم (مناطق مورد منازعه) به دولت مستقل هستید؟»[۲]
اما مهم‌ترین سؤال در این مورد این است که میزان موفقیت این همه‌پرسی چقدر است و نوع نگاه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه ایران نسبت‌به آن چگونه است. در این مطلب این مسئله در سه سطح بررسی خواهد شد.
سطح محلی
در درجه‌ی اول این مسئله مستلزم وحدت احزاب کرد است. کلیه‌ی جریان‌های سیاسی حاضر در نشست بارزانی از پروژه‌ی برگزاری رفراندوم استقلال کردستان حمایت کردند، اما جنبش تغییر و جماعت اسلامی کردستان با آنچه بارزانی در سر می‌پروراند، مخالف هستند.[۳] در واقع باید توجه داشت که همه‌ی احزاب و جریانات سیاسی اقلیم بر سر موضوع استقلال اتفاق‌نظر ندارند. حتی بخشی از اتحادیه‌ی میهنی کردستان عراق که اکنون در نقشه‌ی راه خود بر همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان اشاره دارد نیز نظر متفاوتی دارد. عادل مراد، دبیر شورای مرکزی اتحاد میهنی کردستان عراق (یکیتی)، سال گذشته در مراسم استقبال از جورج بوستن، معاون هیئت امدادرسان سازمان ملل در عراق (یونامی)، گفت: ازسرگیری مجدد گفت‌وگوها بین اقلیم کردستان و بغداد و بررسی موضوع فدرالی دارای اهمیت خاصی است، اما جدا شدن از بغداد خدمتی به کردها نخواهد کرد و خیانت است.[۴]
البته مخالفت برخی از احزاب در این مورد به نظر می‌رسد قابل حل باشد؛ چراکه همه‌پرسی استقلال کردستان خواسته‌ی همه‌ی احزاب کردستان است و تنها تفاوت در مورد چگونگی آن است که مسعود بارزانی، به‌عنوان رئیس اقلیم کردستان، احتمال دارد بتواند تا روز همه‌پرسی همه‌ی احزاب را در این مورد هم‌نظر کند.
سطح ملی
گام دیگر در مورد اجرای همه‌پرسی، موافقت دولت مرکزی عراق است. در این ارتباط، دفتر نخست‌وزیر عراق در پاسخ به درخواست کردها برای برگزاری همه‌پرسی جدایی از این کشور اعلام کرد: در چنین مسائل سرنوشت‌سازی، نه یک قشر واحد، بلکه همه عراقی‌ها باید نظر بدهند. این پاسخ نشان‌دهنده‌ی مخالفت بغداد با همه‌پرسی کردهاست. با توجه به اینکه نظام کنونی عراق فدرالی است و در مسائل کلان موافقت دولت مرکزی (بغداد) ضرورت دارد، به نظر می‌رسد این همه‌پرسی با چالش‌های مختلفی مواجه شود. قانون اساسی جدید عراق که در سال ۲۰۰۵ مورد تأیید همه‌ی مردم عراق قرار گرفت، بر تمامیت ارضی این کشور تأکید دارد، اما این همه‌پرسی در تضاد با این قانون قرار دارد و باعث تجزیه‌ی بخشی از خاک عراق خواهد شد. ازاین‌رو دولت مرکزی عراق با این همه‌پرسی موافقت نکرده است و حتی نخست‌وزیر عراق تأکید کرده که این همه‌پرسی در شرایط کنونی موفق نخواهد بود. بنابراین در سطح ملی به نظر می‌رسد که مخالفت‌های بسیار گسترده‌ای با این همه‌پرسی انجام شود.
سطح بین‌المللی
شاید به‌جرئت بتوان گفت یکی از مهم‌ترین موضوعات پس از جنگ جهانی اول، که همواره به‌صورت دغدغه در عرصه‌ی بین‌الملل مطرح بوده است، به موضوع کردها برمی‌گردد. پراکندگی کردها در کشورهای مختلف در غرب آسیا باعث شده است تا کشورهای درگیر در این مسئله وارد نوعی اتحاد طبیعی در برابر کردها شوند. در این ارتباط، سه کشور ایران، عراق و ترکیه با وجود تمام اختلافات در زمینه‌های مختلف در مورد کردها به‌نوعی اشتراک‌نظر دارند و با هرگونه فعالیت در راستای استقلال کردستان مخالف هستند.
بنعلی یلدریم، نخست‌وزیر ترکیه، در ارتباط با طرح برگزاری همه‌پرسی برای استقلال اداره‌ی اقلیم کرد عراق در ۲۵ سپتامبر گفت: رویکرد ما در این‌باره بسیار آشکار و واضح است. ما خواهان تمامیت ارضی عراق هستیم. می‌خواهیم تمامی عراقی‌ها در یک کشور واحد زندگی کنند. با توجه به مشکلاتی که در منطقه وجود دارد، ایجاد مشکلات جدید کار درستی نیست. معتقدیم این تصمیم به‌طور غیرمسئولانه اتخاذ شده است.
سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران هم تصمیم برای برگزاری رفراندوم استقلال در اقلیم کردستان عراق را اقدامی «خارج از موازین ملی و قانونی، به‌ویژه قانون اساسی عراق» خواند و اعلام کرد که این اقدام «در شرایط پیچیده‌ی» فعلی «صرفاً به ایجاد مشکلات جدید» در این کشور دامن می‌زند.[۵]
اما این تنها همسایگان کردستان نیستند که در این مورد با همه‌پرسی مخالف هستند. در سطح کلان نیز کشورهای آمریکا و روسیه و حتی کشورهای اروپایی که روابط حسنه‌ای با اقلیم کردستان عراق دارند، با همه‌پرسی مهرماه مخالفت کرده‌اند؛ چراکه این همه‌پرسی می‌تواند باعث موج جدیدی از بی‌ثباتی در عراق شود. وزیر امور خارجه‌ی آلمان درباره‌ی برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان و عواقب آن برای منطقه هشدار داده است. گابریل درباره‌ی اعلام تاریخ برگزاری این همه‌پرسی گفته است: خدشه‌دار کردن تمامیت ارضی عراق و یا تلاش برای ترسیم مرزهای جدید در این کشور، گام صحیحی نیست و می‌تواند منجر به تشدید وخامت اوضاع و بی‌ثباتی نه‌تنها در بغداد، که حتی در اربیل شود. وزارت امور خارجه‌ی آمریکا نیز نسبت‌به اعلام خبر برگزاری رفراندوم استقلال کردستان عراق ابراز نگرانی کرده است. بنا بر اظهارات مقامات این وزارتخانه، برگزاری این رفراندوم می‌تواند تأثیری نامطلوب بر مبارزه علیه داعش برجای بگذارد. انگلیس هم از عراق متحد، دموکراتیک و باثبات که قادر به تأمین امنیت، شغل و سلامت مردم براساس قانون اساسی باشد، حمایت کرد.[۶]
رویکرد ایرانی نسبت‌به همه‌پرسی
عدم دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر همواره یکی از اصول سیاست خارجی ایران بوده است. اما برخی از موضوعات داخلی کشورهای همسایه با توجه به پیوستگی آن با مناطق دیگر نمی‌تواند صرفاً به‌عنوان یک مسئله‌ی داخلی تفسیر شود. مسئله‌ی کردها نمونه‌ای از مسائل داخلی با تأثیرات منطقه‌ای و بین‌المللی است. ازاین‌رو ایران اعلام کرد که برگزاری این همه‌پرسی در شرایط کنونی باعث بی‌ثباتی خواهد شد. ایران با توجه به روابط دوستانه‌ای که با اقلیم کردستان دارد، در شرایط کنونی برگزاری این همه‌پرسی را باعث نوعی بی‌نظمی سیاسی-امنیتی در منطقه می‌داند. دلیل این مسئله نیز به بین‌المللی بودن مسئله‌ی کردها برمی‌گردد. اجرای همه‌پرسی و شروع فرایند استقلال کردستان عراق می‌تواند بر موضوع کردها در ایران، ترکیه و سوریه اثرگذار باشد. این مسئله نیز ناگزیر به تشدید بی‌ثباتی در خاورمیانه منجر خواهد شد و نظم کنونی را دچار تغییراتی خواهد کرد. ضمن اینکه شرایط سیاسی-امنیتی عراق در شرایط کنونی نیز به‌گونه‌ای است که برگزاری همه‌پرسی می‌تواند باعث تنش‌های سیاسی گسترده (که زمینه‌ساز تنش‌های امنیتی خواهد بود) شود. به همین دلیل نگاه ایران به این مسئله تابعی از شرایط امنیتی و نظم منطقه‌ای است.
پایان سخن
جمهوری اسلامی ایران با توجه به شرایط کنونی منطقه، که ناامنی و بی‌ثباتی مشخصه‌ی بارز آن است، نسبت‌به برگزاری این همه‌پرسی نگاهی دوراندیشانه‌تر دارد؛ چراکه در شرایط فعلی که ارتش و نیروهای مردمی عراق در حال شکست داعش در آخرین مناطق موصل هستند، باز شدن پرونده‌ی استقلال کردستان باعث تشدید اوضاع سیاسی و در نتیجه، اوضاع امنیتی خواهد شد. این مسئله زمینه‌های لازم برای بازگشت تروریست‌ها به عراق را فراهم خواهد کرد. از سوی دیگر، مخالفت ایران با این همه‌پرسی در شرایط فعلی به‌دلیل تأثیرات این مسئله بر نظم حاکم بر منطقه است. در صورت استقلال کردستان عراق، کردهای ترکیه و سوریه بیشترین تأثیر را از این مسئله خواهند پذیرفت. این مسئله باعث ایجاد درگیری در این دو کشور خواهد شد و همین مسئله نظم کنونی منطقه را با تغییراتی مواجه خواهد کرد که نتیجه‌ی مسلم آن باز شدن فضای بیشتر برای فعالیت تروریست‌هاست. در مجموع می‌توان گفت که کردها در شرایط کنونی موفق نشده‌اند اجماع بین‌المللی برای برگزاری همه‌پرسی در مهرماه به وجود بیاورند. ازاین‌رو حتی در صورت برگزاری همه‌پرسی به نظر می‌رسد این مسئله ضمانت اجرایی لازم و همچنین مشروعیت کافی را نداشته باشد.
پی نوشت ها:
[۱]. http://www.asriran.com/fa/news/۵۴۳۰۰۴
[۲]. http://www.mashreghnews.ir/news/۷۳۶۶۰۰/
[۳]. https://www.tasnimnews.com/fa/news/۱۳۹۶/۰۳/۲۰/۱۴۳۲۲۵۱/
[۴]. http://alwaght.com/fa/News/۱۰۰۷۸۴/
[۵]. http://www.farsnews.com/۱۳۹۶۰۳۲۲۰۰۱۸۷۰
[۶]. http://www.dw.com/fa-ir-۳۹۱۸۱۱۴۵
منبع: پایگاه برهان