وی افزود: در اشخاص موثر در تاسیس این حرکت، در گروه‌های مختلفی که در طول این مدت روی کار آمدند و خدماتی انجام دادند و هم در رفتار توده مردم نوسانات و فراز و نشیب‌های وجود دارد و یک حرکت یکنواخت نیست.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درباره علت این نوسانات گفت: نمودار این حرکت گاهی آن چنان در اوج قرار می‌گیرد که آدم مغرور می‌شود و گاه این‌قدر پایین می‌آید که انسان ناامید می‌شود و صاحبنظران نظرات مختلفی دارند به‌طوری که برخی می‌گویند پدیده‌های انسانی قابل پیش بینی نیست و قانونی ندارد.

مصباح یزدی با بیان اینکه اما اهل معقول می‌گویند هیچ پدیده "به علتی" در دنیا نداریم، ادامه داد: برخی دیگر که افکارشان در دوره‌ای در ایران شیوع پیدا کرد برای تاریخ، هویت عینی قائل شده و معتقدند همینطور که قوانین طبیعت را در آزمایشگاه می‌فهمیم پدیده‌های انسانی و احتماعی هم قوانینی دارد اما ما نمی‌دانیم و باید کشف کنیم که ماتریالسیم تاریخی که فلسفه مارکسیسم است اساسش بر همین است.

وی افزود: عده‌ای دیگر گفتند جامعه و تاریخ حالاتی از زندگی انسان‌هاست و قوانینی دارد که از روانشناسی انسان‌ها سرچشمه می‌گیرد و برای تفسیر حوادث تاریخی باید به افراد و تعاملاتشان باهم و با طبیعت رجوع کرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه شاید نظر آخر با نظر اسلام سازگارتر باشد، گفت: ادعایی که فرمولی برای تفسیر همه حوادث و نوسانات اجتماعی در طول زمان ترسیم کنیم ادعایی بزرگ است چون روابط انسان‌ها بسیار پیچیده است اما بطور کلی می‌توان نگاه کلانی به تحولات داشته و بعضی علل را کشف کرد.

مصباح یزدی خاطرنشان کرد: حرکات و تحولات انسان از آگاهی سرچشمه می‌گیرد و پدیده‌ای که با فهم و شعور انسان ارتباط ندارد پدیده‌ای انسانی نیست و این شرط اول حرکت است.

وی با بیان اینکه شرط دوم حرکت انسانی وجود انگیزه و هدف است، گفت: امام در مقابل شاه و طرفدارانش گفت «ما را می‌کشید، بکشید ما پایدارتر و زنده‌تر می‌شویم» ابراهیمیان چنین کردند قرآن نیز می‌گوید چنین کنید اما تمام مسلمانان به آن عمل نکردند.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به مناظره و بده بستان‌ها و کوتاه آمدن دو طرف گفت: البته که آنها هیچگاه کوتاه نمی‌آیند و بارها اتفاق افتاده ولی باز هم برخی می‌خواهند تجربه را تکرار کنند اما ما پیروان قرآن چرا عمل نمی‌کنیم؟ چرا کاری که می‌دانیم بد است را می‌کنیم و کاری که صددرصد به نفع ما است را انجام نمی‌دهیم؟

مصباح یزدی ادامه داد: عین سوالی که درباره چرایی حرکت یک معتاد مطرح می‌شود در برابر یک جامعه هم مطرح می‌شود که چرا شما 100 سال زیر بار ظلم یک زورگو رفتید؟

وی با بیان اینکه اگر کار انسانی عیب و نقصی پیدا کند به دلیل این است که یا آگاهی آن ضعیف است یا انگیزه آن ضعیف شده یا صحیح را از دست داده است، گفت: انبیا برای این آمدند که آگاهی ما را تامین کنند تا رکن اول انسانیت ما را میسر سازند.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه قرآن تکمیل آگاهی را تعلیم می‌نامد گفت: آنچه انسان برای فعلیت یافتن انسانیتش و به تکامل رسیدن آن احتیاج دارد تعلیم و تزکیه است.

مصباح یزدی ادامه داد: آیا برای رسیدن به آگاهی باید همه چیز را بدانیم؟ چنین چیزی ممکن نیست اما اگر برخی موارد را ندانیم خیلی ممکن است اشتباه و ضرر کنیم و باید بدانیم که چه کنیم که این آگاهی و انگیزه تقویت شود چون آنچه به‌دست آوردیم به برکت اخلاص امام و خون پاک شهیدان بوده است.

وی در پاسخ به درخواست خواهران طرح ولایت برای دیدار با رهبری گفت: شهادت می‌دهم امثال شما یاران صدیقی برای امام و مقام معظم رهبری هستید و بنده در حد توان محدود خود تلاش می‌کنم که باتوجه به مشغلات ایشان این امر میسر شود.