به گزارش مشرق، اگرچه بسیاری از احزاب کرد برای برگزاری رفراندوم به اجماع رسیده‌اند اما مخالفت کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای موانع و چالش‌های عمده‌ای هستند که پیش‌روی کردها برای موفقیت در اعلام استقلال کامل از عراق و تشکیل کشور کردی بر جای خود باقی هستند.
همه‌پرسی استقلال کردستان عراق که قرار است در تاریخ ۲۵ سپتامبر برگزار شود، تحولی مهم نه تنها برای کردهای عراق بلکه برای کل منطقه محسوب می‌شود و طبیعتاً با پیچیدگیهایی همراه است؛ چراکه این مسئله منحصر به کردها و عراق نمیشود، بلکه امنیت کشورهای منطقه به ویژه ترکیه، ایران و سوریه را که بیشترین جمعیت کرد را در اختیار دارند، تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. شاید کردها و در رأس آن مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان با رأی مثبت در همه‌پرسی استقلال از عراق برای مدت کوتاهی از این پیروزی موقتی خوشحال باشند اما گام‌های بعدی پس از استقلال چندان راحت نخواهد بود و همسویی جامعه بین‌المللی و کشورهای منطقه که این اقدام را تأیید نمی‌کنند، چالش‌های جدی است که کردها در دوره پسا استقلال با آن دست و پنجه نرم خواهند کرد.
انشقاق در بین کردها
تلاش‌های بارزانی برای برگزاری همه‌پرسی در موعد مقرر در حالی است که برخی احزاب در مناطق کردنشین با این رفراندوم مخالفت کرده‌اند. دو حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری بارزانی و اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی، اختلافات دیرینه با یکدیگر داشته‌اند و بعد از اعلام استقلال ممکن است بر سر تقسیم قدرت با یکدیگر به نزاع بپردازند. بارزانی علاوه بر اربیل، استان مورد مناقشه کرکوک را که سرشار از منابع نفتی و گاز است به عنوان قطب اقتصادی برای پس از استقلال کردستان در نظر گرفته است تا دامنه مرزهای جغرافیایی کردستان را توسعه دهد اما احزاب ترکمانی و عرب‌های کرکوک اعلام کرده‌اند که این همه‌پرسی را تحریم می‌کنند. زیرا به رغم این احزاب این مسئله، امنیت و ثبات و همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقوام مختلف در این استان را تهدید می‌کند. از آنجاکه بارزانی اعلام کرده با هر حزب یا اقلیتی که با همه‌پرسی استقلال مخالفت کند، برخورد شدید خواهد نمود، لذا به نظر می‌رسد، بعد از اعلام استقلال درگیری بین این اقلیت‌ها با دولت اربیل تشدید شود.
بنابراین بارزانی پیش از رسیدن به رؤیای استقلال، با بحران در مناطق کردنشین روبه‌رو است و این اختلافات در فردای پس از استقلال به مراتب بیشتر خواهد شد. زیرا مخالفت‌های عراق، کشورهای منطقه و جامعه جهانی کردها را در وضعیت بدتری قرار خواهد داد.
بحران در روابط با عراق
کردها که برای چند دهه در کنار عراقی‌ها به طور مسالمت‌آمیز زندگی کرده‌اند، الان در آستانه رویارویی با عراقی‌ها قرار دارند. درحالی که عراق هنوز درگیر جنگ با داعش بوده و آسیب‌های ناشی از مبارزه با تروریست‌ها از این کشور رخت برنبسته است، تشکیل کردستان می‌تواند شروعی بر پیدایش مجموعه بحران‌های پیچیده‌ای باشد که ممکن است عراق را به سمت تجزیه بکشاند.
مقامات عراق که همه‌پرسی استقلال را بخشی از پروژه تجزیه این کشور می‌دانند به هر نحوی شده سعی دارند مانع از تحقق چنین سناریویی شوند. بغداد اعلام کرده است که به نتایج همه‌پرسی کردها پایبند نخواهد ماند و پارلمان عراق نیز در مخالفت با آن رأی داده است و در صورتی که کردها به جدایی از عراق رأی دهند، بدون شک اختلافات مرزی و درگیری با دولت مرکزی شروع خواهد شد و این مسئله با توجه به آرایش ارتش عراق در مرزهای اربیل دور از انتظار نیست.
از آنجا که کرکوک به عنوان منطقه مورد مناقشه بین اقلیم و بغداد است احتمالاً اولین جرقه‌های تنش و درگیری در این استان نمود پیدا خواهد کرد و بحران جدیدی را برای عراقی‌ها به وجود خواهد آورد.
بنابراین، سخنان بارزانی در آستانه برگزاری همه‌پرسی بر شدت منازعات بر سر این رفراندوم و آینده عراق خواهد افزود. او نه تنها بر برگزاری همه‌پرسی در موعد مقرر تأکید کرده، بلکه از آمادگی کردها به توسل به اسلحه برای نگه داشتن کرکوک در اقلیم کردستان سخن گفته است.
نبود حمایت بین‌المللی
اگرچه جامعه جهانی باید از استقلال ملتها در چارچوب قوانین بین‌المللی حمایت کند، اما تحقق این امر مهم به موافقت کشورهای همسایه و مجمع عمومی سازمان ملل نیاز دارد. زیرا کشورها تا زمانی که از سوی اعضای سازمان ملل به رسمیت شناخته نشوند مشروعیت قانونی در عرصه بین‌الملل نخواهند داشت و ارتباط آنها تنها به مرزهای ملی‌شان محدود خواهد شد و کردها نیز به رغم اصرار بر جدایی از عراق با این چالش روبه‌رو خواهند شد؛ چراکه هیچ کشوری از همه‌پرسی استقلال کردها استقبال نکرده است و بسیاری از دولت‌ها از کردها خواسته‌اند تا همه‌پرسی را به تعویق بیندازد زیرا در شرایط کنونی این اقدام را به مصلحت نمی‌دانند.
تنها رژیم صهیونیستی موافقت خود را با استقلال کردها اعلام کرده است و تنها حامی استقلال کردستان به شمار می‌رود. حتی امریکا که از زمان اشغال عراق سودای تجزیه این کشور را در سر می‌پروراند حمایت چندانی از کردها نکرده و حتی اخیراً از بارزانی خواسته است تا همه‌پرسی را به تعویق بیندازد. اتحادیه اروپا هم در دو سال گذشته بارها مخالفت خود را از استقلال کردستان عراق اعلام کرده است. از این‌رو، بارزانی علاوه بر اینکه با کشورهای منطقه دچار چالش خواهد شد، از سوی جامعه جهانی نیز حمایت نخواهد شد.
تنش با کشورهای منطقه
بدون تردید بزرگ‌ترین چالشی که پیش روی کردها در فردای پس از استقلال وجود دارد، مخالفت‌های ترکیه و ایران است که اقلیت کردها در آنها ساکن هستند و این دو کشور به شکل قاطع مخالفت خود را با شکل‌گیری یک دولت کردی در شمال عراق اعلام کرده‌اند. ترکیه از دهه‌ها پیش با هر ابزاری مانع استقلال‌طلبی کردها در داخل خاک خود شده و شورش‌های جدایی‌طلبی را به شدت سرکوب کرده است و الان نیز با استقلال اقلیم کردستان عراق مخالف است. مقامات آنکارا در هفته‌های اخیر بارها مخالفت خود را با همه‌پرسی کردها اعلام داشته و هشدار داده‌اند که کردستان مستقل را به رسمیت نمی‌شناسند.
ترکیه که بیشترین اقلیت کرد را در خود جای داده است از این مسئله نگران است که با استقلال اقلیم، مطالبات در مناطق کردنشین این کشور نیز افزایش خواهد یافت و بحران جدیدی را در داخل ترکیه ایجاد خواهد کرد. تحقق استقلال اقلیم می‌تواند در سه کشور سوریه، ترکیه و ایران که کردها در آن حضور دارند پیامدهای منفی بر جا گذارد و این کشورها را با چالش‌های قومی و جدایی‌طلبی و استقلال‌خواهی سایر اقلیت‌های کرد در داخل مواجه سازد.
بدون تردید، چالش‌های داخلی این کشورها منطقه غرب آسیا را نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد داد و می‌تواند چالشی بدتر از داعش را در منطقه ایجاد کند. بنابراین، ایران و ترکیه در مقابل استقلال‌طلبی کردها ساکت نخواهند نشست.
اعمال محدودیت‌های اقتصادی
کردستان عراق بین ایران و ترکیه قرار گرفته است و برای ارتباط با جهان خارج نیاز به همکاری و به رسمیت شناخته شدن از سوی این دو کشور دارد و بنابراین با توجه به مخالفت این دو کشور با استقلال کردها، اقلیم کردستان در مرزهای خود محصور خواهد شد و برای صادرات نفتی و واردات کالا از سایر کشورها با محدودیت مواجه خواهد شد.
علاوه بر ایران و ترکیه کشورهای منطقه بر دلبستگی و تعهد خود به حفظ یکپارچگی عراق نیز تأکید کرده‌اند و مخالف تقسیم عراق به سه کشور مجزا هستند و بنابراین، می‌توانند جلوی صادرات نفت کردستان عراق را بگیرند. ترکیه بیشترین فشار را می‌تواند بر آنها داشته باشد و با توجه به اقتصاد تک‌محصولی و وابسته به نفت اقلیم، بحران اقتصادی ناشی از این موضوع بسیار زیاد خواهد بود و می‌تواند کردها را در وضعیت نامساعدی قرار دهد.
در صورتی که این فشارهای اقتصادی برای مدت طولانی ادامه داشته باشد حتی می‌تواند به شورش در داخل اقلیم نیز منجر شود. طبیعی است که از نگاه ایران، ترکیه و سوریه تشکیل کشور مستقل کردستان در این کشورها همچون یک الگو قلمداد شود و بر شدت و عمق واگرایی‌ها و درگیری‌های موجود بیفزاید.
توصیه بارزانی به کردهای ایران، ترکیه و سوریه مبنی بر اینکه باید حقوق خود را از راه صلح‌آمیز به دست آورند، بیانگر این است که بارزانی در سودای تشکیل «کردستان بزرگ» در منطقه است که همه کردها در آن سهیم باشند و این اظهارات مداخله جویانه می‌تواند دولت‌های منطقه را به واکنش علیه اقلیم کردستان وادارد.
ارزیابی
تشکیل کردستان عراق در شرایط کنونی با اینکه به تحقق بزرگ‌ترین آرزوی دیرینه کردها، یعنی تشکیل یک کشور مستقل می‌انجامد، اما این مسئله در شرایط کنونی با توجه به اینکه علاوه بر عراق، کشورهای منطقه را نیز با چالش‌های امنیتی و سیاسی مواجه می‌کند، به بروز بحران جدید از جمله جدایی‌طلبی کردها در منطقه منجر می‌شود و این موضوع به عنوان یک چالش مهم برای کل منطقه که بیش از هر زمان دیگری به ثبات و امنیت نیاز دارد محسوب می‌شود. هرچند مسعود بارزانی نشان داده که از هر موقعیتی برای رسیدن اقلیم کردستان به استقلال استفاده خواهد کرد اما نبود حمایت‌های بین‌المللی و حساسیت‌های همسایگانی مانند ایران، سوریه و ترکیه، همچنین اختلافات داخلی و فقدان اجماع بین گروه‌های سیاسی در اقلیم، شرایط را بسیار پیچیده کرده و بارزانی را در وضعیت دشواری قرار خواهد داد و بنابراین می‌توان گفت که افق چشم‌انداز استقلال کردستان عراق تیره و تار به نظر می‌رسد.
منبع: روزنامه جوان