به گزارش مشرق، قریب به هفت سال است که از بحران سوریه سپری می‌شود؛ بحرانی که با حمایت‌های شیخ‌نشینان مرتجع عرب و متحدان بین‌المللی آنها ازجمله کشورهای غربی و ایالات متحده آمریکا شدت پیدا کرد و آتش آن شعله‌ور شد. با این‌حال، اکنون به دنبال شکست اهداف ازپیش‌تعیین‌شده مخالفان دولت سوریه به ریاست «بشار اسد» طی حدود هفت سال گذشته، مدتی است که قطار عقب‌نشینی از مواضع خصمانه علیه دولت دمشق، در سطوح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به راه افتاده است. ترکیه که در زمره حامیان اصلی تروریست‌های تکفیری در سوریه قرار داشت و در طول این مدت حمایت‌های لجستیکی فراوانی به آنها ارائه کرد، اخیرا پس از ناکامی در تحقق اهداف و همچنین به دلیل برخی اختلافات با دولت ایالات متحده آمریکا، ضمن تعدیل مواضع خود، به سمت تهران و مسکو سوق پیدا کرده است.
علاوه‌بر این، عربستان سعودی نیز که یکی از ارکان اصلی تشدید بحران خانمان‌سوز سوریه طی نزدیک به هفت سال گذشته بوده است، اکنون با اعمال فشار بر معارضان سوری جهت تغییر برخی مواضع‌شان در قبال دولت دمشق، عملا به شکست خود در مواجهه با بازوی مقاومت در سوریه اذعان کرده است. قطر نیز به دنبال بحران ایجادشده میان دوحه و 4 کشورهای عربی از ایفای نقش سابق خود در سوریه عقب نشسته است. دراین‌میان، مواضع برخی کشورهای غربی ازجمله فرانسه که دیگر برکناری اسد از قدرت را به عنوان پیش‌شرطی برای مذاکرات صلح به رسمیت نمی‌شناسند، حاکی از تداوم سریال ناکامی‌های سنگین سرمداران عرب و هم‌پیاله‌های غربی‌شان در سوریه است. افزون برکشورهای مذکور، اردن نیز اخیرا در مواضع خود درقبال دولت دمشق تجدیدنظر کرده و به نظر می‌رسد که دیگر حاضر به بازی در نقش سابق خود در سوریه نیست.
نقش مرموز امان در بحران سوریه
از زمان آغاز بحران سوریه در سال 2011 دولت اردن ضمن اعلام بی‌طرفی تأکید کرد که از هیچیک از طرف‌های درگیر در سوریه حمایت نمی‌کند. اما سلسله تحولاتی که پس از این اعلام رسمی امان به وقوع پیوست، نشان داد که دولتمردان اردن آنگونه که مدعی هستند، بی‌طرف نبوده و نقش مرموزی در سوریه دارند. در سال‌های اولیه آغاز بحران سوریه، دولت اردن خاک خود را به عنوان پناهگاهی در اختیار کسانی قرار داده بود که از ارتش سوریه جدا می‌شدند. علاوه براین، طی سال‌های گذشته هزاران عنصر تکفیری با عبور از مرزهای اردن وارد خاک سوریه شده و همین مسأله یکی از مهمترین عوامل به درازا کشیدن بحران این کشور به شمار می‌رود. دولت سوریه تاکنون بارها از عدم تلاش جدی دولت اردن برای کنترل مرزهای خود جهت ممانعت از ورود تکفیری‌ها به سوریه از طریق این مرزها انتقاد کرده است.
سیاست یک بام و دو هوا و اتخاذ مواضع دوگانه
دولت اردن همواره سعی داشته تا ضمن فریب افکار عمومی، اینگونه القاء کند که حامی یافتن راهکار سیاسی برای برون‌رفت از بحران سوریه است. این درحالی است طی سال‌های گذشته پایگاه‌های زیادی در خاک اردن صرفا به آموزش عناصر تکفیری برای اعزام به سوریه تبدیل شده بودند. درهمین ارتباط، حدود دو سال و نیم پیش خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) با انتشار گزارشی از نقش مخرب اردن در بحران سوریه، نوشت: «دولت اردن به منظور فرماندهی عناصر تکفیری و هدایت آنها، به تشکیل اتاق‌های عملیاتی در خاک خود مبادرت ورزیده است که دستگاه‌های اطلاعاتی عربی ـ غربی و همچنین اسرائیل نیز در این اتاق‌های عملیاتی نقش‌آفرینی می‌کنند». ازهمین‌روی، می‌توان از اردن به عنوان کشوری یاد کرد که در قبال دولت دمشق به اتخاذ مواضع دوگانه متوسل شده است.
درهمین‌حال، اتخاذ مواضع مختلف و سرشار از تناقض «عبدالله دوم» پادشاه اردن ازجمله مخالفت با اقدام نظامی علیه دمشق و پناه دادن به آوارگان سوری از یک سوی و همراهی با آمریکا و غرب در زمینه ارائه آموزش‌های نظامی به مخالفان اسد و هماهنگی با ترکیه در بخش‌هایی از پروژه‌های ضد سوری از سوی دیگر، به عنوان دیگر نمونه‌هایی شناخته می‌شوند که سیاست یک بام و دو هوای سال‌های گذشته امان در سوریه را بیش از پیش نمایان می‌سازند.
تلاش برای برکناری اسد از قدرت
دولت اردن درجرگه اولین کشورهایی قرار دارد که خواستار برکناری بشار اسد از قدرت شده است. «عبدالله دوم» پادشاه اردن در نوامبر سال 2011 خواستار کناره‌گیری اسد از قدرت شد. درهمین ارتباط، وی بدون اشاره به دست‌های پنهان منطقه‌ای و بین‌المللی در ظهور و بروز بحران سوریه، گفته بود: «اگر به جای اسد بودم به خاطر مردم خود از قدرت کناره‌گیری می‌کردم!» این موضع خصمانه عبدالله دوم درحالی اتخاذ شد که پیشتر وی دولت سوریه را دولتی توانمند در مهار بحران ایجادشده در این کشور معرفی کرده بود. اما پس از تصمیم سیاسی اتحادیه عرب مبنی بر تعلیق عضویت دمشق در این اتحادیه، عبدالله دوم در اقدامی با هدف خوش‌رقصی برای متحدان عرب خود، مواضع‌اش درقبال دمشق را 180 درجه تغییر داد.
تشدید اقدامات خصمانه علیه دمشق
وزارت خارجه اردن در ماه مِی سال 2014 در گامی به منظور تشدید فشارهای دیپلماتیک بر دولت دمشق، «بهجت سلیمان» سفیر سوریه در امان را به دلیل آنچه «اهانت‌های مکرر به دولت و شخصیت‌های اردنی و دخالت در امور داخلی اردن» خواند، اخراج کرد. علت اصلی روی آوردن امان به گزینه اعمال فشار دیپلماتیک بر دمشق این بود که دولتمردان اردنی در ارزیابی سلسله تحولات میدانی و سیاسی در سوریه دچار اشتباهات محاسباتی فاحشی شده و تصور کردند که دولت دمشق در این کشور به ایستگاه پایانی رسیده است و دیگر در سوریه جایگاهی نخواهد داشت. به همین دلیل، مقامات اردنی درصدد برآمدند تا به زعم خود، در نزد متحدانشان اینطور وانمود کنند که نقش مهم و مؤثری در به زیر کشیدن اسد از قدرت ایفا کرده‌اند.
عقب‌نشینی آشکار از مواضع خصمانه
اخیرا مقامات اردنی اظهاراتی را مطرح کرده‌اند که حکایت از عقب‌نشینی آشکار آنها از مواضع سابق‌شان در قبال دولت سوریه دارد. درهمین راستا، «محمد المؤمنی» سخنگوی دولت اردن تأکید کرده است: «روابط ما با برادرانمان در سوریه قابلیت آن را دارد که در منحنی مثبت قرار گیرد». المؤمونی همچنین ابراز امیدواری کرد که گذرگاه‌های مرزی اردن با سوریه بازگشایی شده و روابط دو کشور به حالت پیش از آغاز بحران بازگردد. در طرف مقابل، «ایمن علوش» کاردار سفارت سوریه در اردن نیز از مواضع تازه امان استقبال کرده و گفت: «مواضع اردن دربرابر سوریه تعدیل و منطقی شده است. ما این تغییر را مسئولانه می دانیم. انتظار داریم این روند در مواضع کشورهای دیگر نیز تکرار شود».
بدون شک چرخش مواضع سیاسی اردن درقبال سوریه حاصل فعل و انفعالات سیاسی و دیپلماتیک چند روز نبوده و مقامات امان مدت‌هاست که برای چنین موضع‌گیری برنامه‌ریزی می‌کنند. می‌توان سفر حدود هشت ماه پیش عبدالله دوم به مسکو و دیدارش با رئیس‌جمهوری روسیه را در همین چارچوب تعریف کرد؛ سفری که احتمالا با هدف زمینه‌سازی جهت بهبود روابط امان با دمشق انجام شده است. دولت اردن پس از آنکه مشاهده کرد مواضع کشورهای مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی یکی پس از دیگری درقبال سوریه درحال تغییر و تعدیل است، شرایط کنونی را بهترین فرصت برای اعلام موضع خود دید و از آن پرده برداشت.
برتری میدانی نیروهای سوری و چرخش مواضع اردن
ناگفته پیداست که دستاوردهای استراتژیک نیروهای مقاومت سوری و هم‌پیمانان آن در عرصه میدانی یکی از عوامل مهم تغییر مواضع اردن درقبال دمشق به شمار می‌رود. دولت اردن نیز همچون متحدان عربی ـ غربی خود هیچگاه پیش‌بینی نمی‌کرد که نیروهای سوری دربرابر هجمه‌های گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی دوام بیاورند. با این وجود، تحقق توفیقات میدانی متوالی که آزادسازی شهر استراتژیک حلب ازجمله مهمترین آنها محسوب می‌شود، تمامی محاسبات را برهم زد و بار دیگر ثابت کرد که محور مقاومت در سوریه نه‌تنها تضعیف نشده بلکه بیش از گذشته قدرت یافته و تلاش برای عبور از آن چیزی بیش از یک توهم نیست.
ناامیدی از کناره‌گیری اسد از قدرت
ناامیدی از کناره‌گیری بشار اسد از قدرت در سوریه ازجمله دیگر عوامل تغییر مواضع اردن محسوب می‌شود. دولتمردان امان پس از پی بردن به این مسأله که حتی بزرگترین مخالفان دولت دمشق هم مانند عربستان سعودی و ترکیه و برخی کشورهای غربی دیگر بر مطالبه نامشروع خود برای کناره‌گیری اسد اصرار نمی‌ورزند، دیگر لزومی به رویارویی و مواجهه بیشتر با دولت کنونی سوریه ندیدند؛ به ویژه اینکه شماری از سردمداران کشورهای اروپایی همچون «آنگلا مرکل» صراحتا تأکید می‌کنند که برخلاف تمایل غرب، بشار اسد امروز بیش از هر زمان دیگری قوی‌تر شده است.
هراس از گسترش تروریسم و افراطی‌گری در خاک اردن
عدم کنترل مرزهای مشترک اردن و سوریه توسط دولتمردان امان طی سال‌های گذشته موجب گسترش پدیده تروریسم در این مرزها شده است؛ پدیده‌ای که علاوه بر سوریه، برای امنیت ملی اردن نیز خطرآفرین شده است. مقامات اردنی درحال حاضر از انتقال عملیات‌های تروریستی از مناطق مرزی به داخل اراضی خود در هراس هستند و ازهمین‌روی، دیگر تمایلی به ادامه تداوم مسیر کنونی و باز نگاه داشتن مرزهای خود به روی عناصر تکفیری برای ورود به سوریه، ندارند. اردنی‌ها به خوبی می‌دانند که درصورت ورود عناصر تکفیری به خاک‌شان، به دلیل حمایت‌های بی‌دریغ از تروریسم، مردم اردن، آنها را مسئول اصلی افراطی‌گری در این کشور قلمداد خواهند کرد.
توقف حمایت‌های مالی عربستان و قطر از اردن
آخرین اخبار از جبهه مقابل دولت دمشق حاکی از آن است که میزان کمک‌های مالی عربستان و قطر به اردن برای نقش‌آفرینی مخرب در سوریه کاهش چشمگیری پیدا کرده و یا متوقف شده است. همین مسأله موجبات ناراحتی مقامات امان را فراهم آورده است. بدیهی است که توقف حمایت‌های مالی از اردن در شرایطی که این کشور وضعیت اقتصادی مناسبی ندارد از یک سوی و تغییر موازنه قدرت به نفع نیروهای مقاومت سوری از سوی دیگر، مسئولان اردنی را به این نتیجه رسانده است که تداوم مسیر کنونی به هیچ وجه به نفعشان نیست و هرچه سریعتر باید مواضع خود را مورد بازبینی قرار دهند. بنابراین، پر واضح است که تغییر مواضع اردن در قبال سوریه نه به جهت تکیه بر تدبیر و منطق که از روی ناچاری اتفاق افتاده است.