به گزارش مشرق، خوزستان سرزمین مقاومت و مردمانی صبور و قانع و استانی زرخیز و سرشار از منابع زیرزمینی نفت و گاز بوده و رودخانه‌های خروشان در آن برای تمام فصول ساری و جاری است.
در سرزمینی با این منابع ثروت خدادادی گزارش از فقر و حاشیهنشینی شاید کج سلیقگی باشد ولی حاشیهنشینی واقعیتی تلخ در میان مردم خوزستان است. این واقعیت همان قدر تلخ است که گفته شود سرزمینی با این عظمت از داشتن اولیه‌های یک زندگی معمولی مانند آب شرب سالم، هوای پاک و غیره محروم است.
حاشیهنشینی ناهدفمند به شکل تصاعدی در مدیریت شهری اهواز در حال جاخوش کردن است. به همان اندازه که برج‌ها و ساختمان‌های در متن شهر اهواز قد می‌کشند به همان اندازه یا بیشتر آلونک‌هایی نیز در حاشیه این شهر افقی می‌یابند.
کارون نماد کلانشهر اهواز امروز به یک مقّسم ثروت و مرز بین فقیر و غنی مبدل شده است. کارون در غرب وقتی به بخش‌هایی مانند کیانپارس و پل طبیعت اهواز می‌رسد زمین و زمان و زندگی قیمت می‌گیرد و جان انسان‌ها باارزش و ارزشمندتر می‌شود.
عبور کارون از این بخش‌ها و دور زدن پل پنجم و پل ششم در شرق و بخش‌های کوت عبدالله ورق را برمی‌گرداند و این‌بار زمین و زمان افت قیمت یافته و زندگی‌ها از حیات می‌ایستند. فقر، شیوع بیماری‌ها، نابسامانی‌ها و ناامنی و کودکان معصوم غلطیده در فقر پررنگ‌تر می‌شود. کارون را می‌توان شکاف بین هستی و نیستی قلمداد کرد.
علاوه بر جنگ، توزیع نابرابر جمعیت و همچنین توزیع نامناسب امکانات و اعتبارات عمرانی از قبیل ساخت سدها و از بین رفتن روستاها و بیکار شدن مردمانی که شغل اصلی شان دامداری و کشاورزی بود، سبب مهاجرت به شهر و ایجاد حاشیهنشینی شد.
جاذبه‌های شهری سکونت‌های روستایی را بی‌رونق و سکونت‌های غیررسمی را رونق بخشیدند
سعید امانپور عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز درباره علل توسعه حاشیهنشینی در اهواز اظهار داشت: حاشیهنشینی در همه شهرهای دنیا شکل می‌گیرد اما هم این پدیده نسبت به سایر شهرها نسبی بوده و هم این که حجم آن در شهرهای مختلف متفاوت است.
این عضو هیئت علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری بیان داشت: دلیل شکل‌گیری حاشیه نشینی غالباٌ یا در موضوعاتی است که سبب مهاجرت اجباری افراد از شهرهای کوچک و روستاهای دور و نزدیک می‌شود و یا این که جاذبه‌های شهری سبب جذب مهاجران می‌شود که در مورد شهر اهواز هم حالت اول به‌خاطر وقوع جنگ تحمیلی، کشت و صنعت(تملک و خریداری اراضی کشاورزی روستائیان)، صنایع فولاد، لوله‌سازی پالایشگاه و صنایع مربوط به نفت و غیره اتفاق افتاده است و هم حالت دوم به دلیل وجود جاذبه‌های شهری.
وی گفت: اما در شکل‌گیری مناطق حاشیهنشین شهر اهواز عوامل دیگری هم دخالت داشته‌اند و آن این که در اثر وقوع پدیده برونداد شهری، کسانی که قبلا در سایر مناطق شهر اهواز ساکن بودند به دلایل گوناگونی از آن مناطق و بالاجبار بیرون رفته و جذب مناطق حاشیهنشین شده‌اند.
امانپور گروه برنامه ریزی شهری درباره سایر علل توسعه حاشیهنشینی در اهواز گفت: مورد دیگر به‌خاطر گسترش فیزیکی شهر اهواز در دوره‌های مختلف و ادغام مناطق روستایی پیرامون این شهر در درون آن بوده است که چون این نقاط دارای ویژگی‌های هسته‌های روستایی است، در گذشت زمان نیز این ویژگی‌ها را حفظ می‌کنند و پیکره کالبدی آنها به حالت مناطق حاشیهنشین تشابه بیشتری دارد.
این عضو هیئت علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در ادامه تصریح کرد: از جمله عوامل موثر دیگر می‌توان به وجود اراضی خالی پیرامون شهر با مالکیت دولتی اشاره کرد و بالاخره ضعف مدیریت شهری اهواز در دوره‌های مختلف مزید علت شکل‌گیری این مناطق شده است.
اقدامات شهرداری اهواز برای ساماندهی حاشیهنشینی
عمده حاشیه‌نشینان شهر اهواز در مناطق ۶ و ۵ شهرداری اهواز زندگی می‌کنند یعنی پرجمعیت‌ترین و محروم‌ترین مناطق اهواز که شامل کوی علوی، خشایار، خیابان انقلاب، آهن افشار، کیان، ملاشیه، عین دو، مندلی، سه راه خرمشهر، شهرک رزمندگان، شهرک اهواز، کمپلو، لشکر سیاحی و گلدشت می‌شود.
نبود طرح خدمات شهری، نبود آسفالت مناسب، فاضلاب‌های سطحی و روباز، توجه نکردن شهرداری به جمع آوری زباله‌ها، نبود بهداشت مناسب در مسیر مدارس، نبود آب آشامیدنی بهداشتی، وجود ریل قطار در خیابان‌ها، متصل نبودن به سیستم حمل و نقل شهری، بیکاری، فراوانی شغل کاذب، اقتصاد کنار جاده‌ای، انواع بیماری، سوء تغذیه و نارسایی‌های بهداشتی و آموزشی، گسترش آسیب‌های اجتماعی، تبعیض اجتماعی و سیاسی و امنیت ناپایدار مهمترین مشکلات مناطق حاشیه‌ای اهواز هستند.
سید محسن موسویزاده عضو شورای شهر پنجم کلانشهر اهواز اظهار داشت: کلانشهر اهواز از توسعه نامتوازن رنج میبرد و در شهر یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفری اهواز بیش از ۴۰۰ هزار حاشیهنشین وجود دارد که بعد از مشهد دومین شهر به لحاظ جمعیت حاشیهنشینی است.
وی درباره برنامههای شهرداری اهواز برای ساماندهی حاشیهنشینی بیان داشت: شورای شهر به شهردار تاکید کرده است که این مناطق محروم را در اولویت قرار دهد و مسئله فاضلاب و خدمات شهری این مناطق را برطرف کند و برای همین اعضای شورا بازدیدهای از این مناطق داشتند و جلسات مشترکی با شرکت گاز و اداره آب و برق برگزار شده است.
موسویزاده عضو شورای شهر اهواز گفت: بیش از ۱۷ منطقه محروم و حاشیه ای در اهواز وجود دارد که شهرداری از منطقه پردیس اهواز شروع کرده است و در نظر دارد با راه اندازی نهضت آسفالت و سایر پیگیری‌ها وضعیت شهری این مناطق را ارتقا دهد.
حاشیهنشینی و تولید ناامنی
حاشیهنشینی که بخشی از آن ناشی از توزیع نامتوازن ثروت و فرصت است، این مناطق را از لحاظ شاخص‌های امنیتی در رده‌های پایین قرار داده است. توجه به مسایل معیشتی و تأمین نیازهای اولیه مردم جامعه و حذف محرومیت‌ها از راهکارهای جدی ارتقا امنیت در این مناطق است.
محمد صفری فرمانده انتظامی اهواز با بیان اینکه حاشیهنشینی مهمترین تحلیل اجتماعی حوادث در اهواز است گفت: توزیع نیرو در مناطق حاشیه همیشه یکی از دغدغه های ما بوده است.
این مسئول انتظامی اظهار داشت: تنوع و تضاد قومیتی، روابط و مراودات غیرقانونی و برون مرزی را از دیگر مشکلات اهواز دانست و اظهار کرد: دلیل تضاد و نابرابری اجتماعی در اهواز این است که در این کلانشهر حداقل و حداکثر درآمد را شاهد هستیم و این اختلاف آنقدر بارز و روشن است که موجب تضاد شدید و عدم همدلی شده است.
صفری با بیان اینکه تنوع و تضاد قومیتی در این کلانشهر نیز باعث درگیری های زیادی در این شهر شده تصریح کرد: وجود فقر، بیکاری و کاهش سن مجرمان به عنوان عوامل حوادث، از حوزه کاری نیروی انتظامی خارج است و باید دستگاه‌های فرهنگی به آن ورود کنند.
تولید ناهنجاری و خشونت
جامعه‌شناسان براین باورند که تجمع فقر تولید ناهنجاری های جمعی و گروهی می شود و همچنین تولید نزاع ها و خشونت های دسته جمعی جزو پیامدهای حاشیهنشینی به‌شمار می‌روند. مراجعه به محاکم قضایی یا مراکز پلیس در اهواز نشان می‌دهد، تعداد پرونده‌های مرتبط با ساکنان مناطق حاشیه‌ای در مقایسه با جمعیت آنان بسیار زیادتر از حد معمول است.
حسن محمدی دانشجوی رشته حقوق معتقد است: بخش عمده از پرونده‌های در دادگاه‌های خوزستان مربوط به حاشیه شهرها است. رفتارهای قومی، نزاع های دسته جمعی، سرقت، اشتغال به شغل های کاذب غیرقانونی، انشعاب های غیرقانونی آب و برق و گاز و غیره از رفتارهای تولید شده در حاشیهنشینی است.
نفوذ فرهنگی دشمن
با وجود عمق و ریشه ارادت مردم خوزستان به مذهب و دین اسلام، رواج فرقه ضاله در برخی مناطق حاشیه نشین اهواز یکی از دیگر از پیامدهای ضدفرهنگی حاشیهنشینی است که محل تامل و درنگ است.
تولید فرهنگ دینی بی‌ریشه، رشد طلاق و از هم پاشیدگی خانواده‌ها، محرومیت فرزندان از تحصیل و تولید کودکان کار از دیگر مصائب فرهنگی حاشیه نشینی در اهواز است که آمار این مسائل به دلیل پیچیدگی‌هایی که دارد قابل جمع‌آوری نیست ولی آنچه مشهود است با وضعیت مطلوب فاصله نجومی داریم.
در کنار این نفود فرهنگی، شیوع بیماری ها به دلیل نبود سیستم جامع فاضلاب و سرریز آن در معابر مناطق حاشیهنشین و همچنین غرق شدگی در اثر شنا یکی دیگر از مسایل نگران کننده مناطق حاشیهنشین و نوسعه حاشیهنشینی است.
وعده وزیر کشور برای ساماندهی حاشیهنشینی اهواز در انتظار عمل
عبدالرضا رحمانی‌فضلی وزیر کشور در سفری که اردیبهشت ۹۶ به خوزستان داشت اظهار داشت: طرح جامع ساماندهی سکونت‌گاهی غیررسمی مصوب شده و به صورت پایلود این طرح سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و خوزستان اجرا می شود.
وزیر کشور تصریح کرد: امیدوارم ظرف سه ماه بعد که جهت ارزیابی پیشرفت اجرای این طرح جامع به خوزستان سفر می‌کنم حرکت‌ها آغاز شده باشد و مسیر خوبی را نیز طی کرده باشیم تا پایان امسال که گزارش آن را خدمت مقام معظم رهبری ارایه می‌دهیم، مایه خرسندی رهبر انقلاب شود.
در حالی امروز بیش از ۵ ماه وعده وزیر می‌گذرد که گزارشی از تحقق طرح جامع ساماندهی سکونت‌گاهی غیررسمی در خوزستان و اهواز وجود ندارد و حاشیه‌ها هر روز پررنگ‌تر از متن می‌شوند.
راهکار
سعید امان پور عضو هیئت علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در پایان گفت: برای برطف کردن هر مشکلی باید در وهله اول مشکل به خوبی و به صورت کامل شناسایی و مطالعه شود و در وهله دوم دلیل یا دلایل شکل‌گیری آن بررسی و آسیب‌شناسی شود.
دانشیار رشته برنامه‌ریزی شهری معتقد است: راه حل نهایی و نسخه موثر در برطرف کردن مشکل حاشیهنشینی در شهر اهواز توجه به دلایل اصلی شکل‌گیری این پدیده در شهر اهواز است که باید ابتدا برای برطرف کردن یا کم اثر کردن آنها تلاش کرد و در ادامه به تقویت و کارآمد کردن و چابک‌سازی مدیریت شهری جهت مقابله و برخورد مناسب و بهینه و کارساز مبادرت کرد.
ایجاد توسعه پایدار در مناطق محروم و ممانعت از خالی شدن روستاها و مهاجرت به اهواز، تدوین برنامه جامع شهری با اولویت دهی به مناطق محروم، سالم سازی فرهنگی، بهداشتی و امنیتی این مناطق با راه اندازی مراکز فرهنگی و بهداشتی و توزیع عادلانه امکانات شهری ضمن ارتقا وضعیت ساکنین حاشیه ها می تواند جریان زندگی مدنی و سالم را فراهم آورد.