به گزارش مشرق، در مباحث ژئوپلیتیک همیشه ظهور بازیگران استراتژیک حائز اهمیت بوده است. بازیگرانی که ضمن داشتن پتانسیل های فراملی توانایی تغییر مناسبات را در حوزه فراملی خود دارند. نگاهی‌به منطقه غرب آسیا نشان دهنده تغییر مناسبات ژئوپلیتیک باظهور بازیگران جدید و غیر ملی در این منطقه بوده است. در همین پنج سال اخیر غرب آسیا در حوزه ژئوپلیتیک تشیع و فراتر از آن ژئوپلیتیک جهان اسلام دچار تغییرات فراوانی شده است.
برای مثال بازیگری انصارلله در منطقه غرب آسیا، بازیگری حشد الشعبی به عنوان یک نیروی استراتژیک نظامی تغییراتی را در این سطح از بازیگری در منطقه ایجاد کرده است. اما منطقه غرب آسیا اخیرا با نوع جدیدی از تغییرات ژئوکالچر مواجه شده‌است که به طور خاص از راهپیمایی اربعین میتوان به عنوان یک نمونه یاد کرد. تغییرات در این سطح با تغییرات در جغرافیای نیروهای نظامی متفاوت است. که درادامه به چند تفاوت این دوحوزه اشاره خواهد شد.
راه پیمایی اربعین و نسل جدید بازیگری تشیع
شیعه در حوزه ژئوپلیتیک دچارتغییرات وسیعی شده است، که یکی از این تغییرات تغییر در حوزه ژئوپلیتیک است. اگر تا پیش از این جغرافیای فعالیت شیعه به مساجد و پایگاه هاس محلی بازمیگشت اینک این جغرافیای سیاسی در حال گسترش‌به سمت حوزه های جدید است. یکی از مهمترین حوزه های این جغرافیا، ژئو کالچر شیعه است. ژئوپلیتیک در حال پوشیدن ردای‌فرهنگی و گرایش به سمت حوزه عمومی شیعیان است. راه پیمایی اربعین یکی از نمودهای بارز تحرک شیعه از جغرافیای سخت سرزمینی به جغرافیای نرم باورهای شیعیان و پیوند این دو مهم است، این ترجمان قدرت ژئوکالچر شیعه است. این موضوع نشان می دهد ظرفیت بازیگری در جهان تشیع فراتر از مرزها به حوزه های فراسرزمینی نیز تسری می یابد و برای رسیدن به موضوعات گفتمان فاصله زیادی وجود ندارد. شیعیان از بازیگران متفرق جدا شده با مرزهای دولت ملت در حال تبدیل شدن به یک واحد فرهنگی هستند. این موضوع به هیچ وجه به معنی از بین رفتن مرزهای سرزمینی نیست، به عبارت دیگر هیچ منافاتی بین داشتن مرزهای سرزمینی و داشتن یک موجودیت واحد فرهنگی وجود ندارد. موضوعی که در کلیت جهان اسلام به دلایل متعدد از جمله حضور برخی بازبگران منفعت محور اتفاق نیفتاد، اینبار در ژئوپلیتیک شیعه در حال رخ دادن است.
قابلیت های ژئوپلیتیک شیعه
در زیر به برخی از قابلیتهای ژئوپلیتیک جدید منطقه با تمرکز بر ژئوکالچر تشیع اشاره خواهد شد:
- منطقه غرب آسیا اسیر وحشتناکترین نوع جرایم سازمان یافته شده است، موضوعی که نه تنها قابلیت این را دارد که نظم منطقه ای را از بین ببرد، بلکه در نوع خود دولت ملت های منطقه ای را نیز دستخوش تغییراتی کرده است.
- علاوه بر نظم سخت منطقه ای که با مرزها جدا میشود و بازیگران را متفرق میکند، مرزها جلوه های فرهنگی نیز دارند. مثلا جلوه فرهنگی نظم اروپایی دموکراسی لیبرال اروپاست.
- منطقه غرب آسیا نیز قابلیت فرهنگی دارد، اگر چه به سامان فرهنگی نرسیده است، اما از این پتانسیل برخوردار است.
- از بین عوامل نظم دهنده، مذهب بیشترین توانایی نظم سازی در محیط ژئوکالچر را برخوردار است.
- تشیع از انسجام بیشتر و مشروعیت بیشتری در میان سایر عناصر مذهبی منطقه برخوردار است.
- راهپیمایی اربعین بایستی در این کانتکس مورد تحلیل قرار گیرد. به عنوان نمود و نماد ژئوکالچر منطقه و تنها تجلی نظم جدید فرهنگی منطقه فراتر از مرزهای سخت فیزیکی.
توجه رهبر انقلاب به ظرفیت های راه پیمایی اربعین
رهبر انقلاب در بیانات مختلف خود در مورد راهپیمایی اربعین، از ابراز علاقه قلبی خود برای حضور در میان مردم خبر داده اند، اما چرا رهبری علاقه دارند در این همایش شرکت کنند؟ رهبر انقلاب به واقع در حال صدور پیام ارادت، محبت و علاقه خود به راهپیمانان اربعین به عنوان بازوی فرهنگی جدید تشیع هستند. این پیام نشان دهنده نگاه تمدنی ایشان به مسئله اربعین بوده و همچنین بر اصرار ایشان بر موضوع فراسرزمینی نگاه کردن به پتانسیل های نهفته در جهان اسلام ریشه دارد. رهبر انقلاب به خوبی میدانند که مردمی که در این همایش شرکت کرده اند، بدون توجه به تعلقات سیاسی وارد این میدان شده اند، به همین دلیل است که بار بیانات خود را عاطفی کرده اند. به عبارتی دیگر به دلیل وجود مناسبات احساسی در راه پیمایی اربعین ابعاد جدیدی برای این موضوع مترتب شده است. از دیگر سو کسر قابل توجهی از جمعیت شرکت کننده در این همایش مستضعفین و همان طبقه ای از مردم هستند که یکی از سرمایه های اصلی انقلاب اسلامی اند. جریان تشیع انگلیسی به این همایش عظیم طمع کرده است، و ضروری است برای جلوگیری از این خدعه تمایلات واقعی مردم مورد دقت قرار گیرد.
همگرایی در منطقه
در این قسمت به بخش قابل توجه دیگری از اهمیت مسئله اربعین در ژئوپلیتیک شیعه اشاره خواهد شد، مسئله پتانسیل همگرایی و واگرایی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا. این موضوع حتی فراتر از غرب آسیا و شمال آفریقا به حوزه های دیگر جغرافیایی نیز بسط داده شده است و توانسته نفوذ خود را در آن جا نیز پا برجا زنده نگه دارد. پتانسیل همگرایی اربعین؛ بارزترین مصداق شکل گیری نظم در مناطق جغرافیایی وجود عنصر همگرا است. عنصر نظم ساز در مناطق جغرافیایی، معمولا هژمون اقتصادی سیاسی است. اما با دقت در نظم در حال ظهور در ژئوپلیتیک شیعه، مشاهده می شود که عنصر نظم ده، فرهنگی و مذهبی است. در طول تاریخ نظریه پردازی مشهور بوده که مذهب به تداوم ژئوپلیتیک کمک میکند و به دلیل ماهیت فرامرزی اش ثبات یا بی ثباتی طولانی تری ایجاد میکند. اربعین و راهپیمایی این روز را بایستی در این بستر مورد بررسی قرار داد، پدیده ای با پتانسیل همگرایی مذهبی اجتماعی که توان ایجاد نظم ژئوپلیتیک جدید منطقه ای دارد. به همین دلیل است که جنگهای مذهبی طولانی تر هستند.
وجه ممیزه رهبری منطقه ای ایران
بسیاری از کارشناسان بر آنند که ایران از ابعاد گسترده ای از شاخص های رهبری منطقه ای برخوردار است. از جمله این ابعاد می توان به توانایی جریان سازی در کشورهای مقصد اشاره کرد. تفاوت بین ایران و عربستان نه تنها در عمق قدرت ملی ایران است که آن هم برخاسته از روحیه ملی است، بلکه در توانمندی ایران در موج سازی و جریان سازی نیز بوده. یکی از شاخص های هژمونیک ایران در سطح منطقه ای، توانمندی برای ایجاد موج اجتماعی در منطقه است. جمهوری اسلامی به دلیل ماهیت خود، به واسطه فهم خواست عمومی و مطالبات حداکثری مردم منطقه توان فهم جریان های اجتماعی و متعاقبا جریان سازی اجتماعی را نیز دارد. یکی از مهمترین نمودهای این موضوع را می توان در شکل گیری نهضت مخالفت با تروریسم در مردم منطقه دید. تا پیش از این تصور می شد که مسئله مبارزه با تروریسم مسئله ای مختص به دولت ها است، اما با تغییر نگرشی که در مردم منطقه (با بازیگری ایران و مردم در ایران) به وجود آمد، این برداشت از بین رفت و مردم خود را مکلف به مبارزه با تروریسم می دانند. حشد الشعبی عراق، حزب الله لبنان و انصار الله یمن نمودهای این برگرفتن از الگوی جریان ساز اجتماعی ایران در سطح منطقه ای بوده اند. زمانی که حزب الله لبنان به وجود آمد تقریبا هیچ گروه اسلامی مبارزه با تروریسم دولتی وجود نداشت که بتواند در مقابل رژیم صهیونیستی عرض اندام کرده و آن را تهدید به نابودی کند. در خصصوص توانمندی ایران برای ایجاد موج اجتماعی می توان به حادثه راه پیمایی اربعین حسینی و بسیج اجتماعی - فرهنگی شیعیان اشاره کرد.
گستره ژئوکالچر عاشورا و تفاوت در دو حوزه‌ی ژئوپلیتیک و ژئوکالچر
در خصوص تفاوت های بین دو حوزه ژئوپلیتیک و ژئو کالچر بایستی به ابعاد نرم افزاری حوزه ژئوکالچر و ابعاد سخت افزاری حوزه ژئوپلیتیک اشاره کرد. یکی از تمایزها تمایز در مرزهای ژئوپلیتیک و ژئوکالچر است، در حالی که مرزها در حوزه ژئوپلیتیک مرزهای سخت و نظامی است، مرزها در حوزه ژئوکالچر مرزهای عقیدتی است، به عبارتی در این حوزه مشخصا حصار و سرزمین قابل تفکیک نیست. دومین موضوع این است که ژئوپلیتیک حوزه‌ی منازعات بر سر جغرافیای فیزیکی است، ولی ژئوکالچر حوزه‌ی منازعات بر سر جغرافیای فرهنگی، به عبارتی هیچ تمایزی بین آزادی خواهی شبیه به مهاتماگاندی و ... با کسانی که اعتقادات شیعی دارند وجود ندارد. نقطه تمایز سوم این است که ژئوپلیتیک حوزه‌ی امنیت سخت است، اما ژئوکالچر حوزه‌ی امنیت نرم.
ژئوپلیتیک حوزه‌ی مرزهای جغرافیایی است، اما ژئوکالچر حوزه‌ی مرزهای عقیدتی
نگاهی به اخبار جهان تشیع در خصوص عزاداری امام حسین (ع) نشان دهنده وسعت نفوذ ژئوکالچر شیعه یا بهتر دیده شدن آن در گستره وسیع تری از حوزه بین المللی است. برخی از این عزاداری ها با بازتاب هایی توسط رسانه های غربی همراه بوده است. همانطور که در گزارش یورو نیوز مشهود است، در اغلب کشورهایی که مراسم روز عاشورا برگزار و تکریم می شود، قاطبه جمعیت سنی نشین هستند. به عبارتی تسری فرهنگ عاشورایی یا تکریم شهادت امام سوم شیعیان محدود به جهان تشیع نشده است.
یورو نیوز یکی از این رسانه هایی است که به عزاداری های محرم پرداخته است. در گزارش یورونیوز آمده است: از ارامنه ایران که به احترام هموطنان خود در محرم سیاه می‌پوشند تا زرتشتیان که امام سوم شیعیان را داماد ایرانیان میدانند (زیرا او همسر شهربانو، دختر یزدگرد بوده)، جوامع مسلمان و غیرمسلمان به غیر از ایران در اقصی نقاط جهان مراسم عاشورا را به شیوه خود برگزار می‌کنند. برخی محققان و مورخان نیز با اشاره به همزمانی تقریبی عاشورا با کیپور ریشه مراسم عاشورا را در این مراسم مذهبی یهودی جسته‌اند.
ژئوپلیتیک حوزه‌ی منازعات بر سر جغرافیای فیزیکی است، ولی ژئوکالچر حوزه‌ی منازعات بر سر جغرافیای فرهنگی
بر اساس همین ویژگی حوزه ژئوکالچر است که هیچ تفاوتی بین مردم در دورترین نقطه غرب آسیا و شمال آفریقا یعنی در مصر با مردمی که در دورترین نقطه شرق آسیا و جنوب آسیا یعنی هند و بنگلادش زندگی می کنند وجود ندارد، و حوزه های گفتمانی جهان تشیع توانسته خود را در گسرده ژئوپلیتیک سخت محکم تسری داده و به آن نفوذ کند. موضوع نفوذ فرهنگی آموزه ها و زیرگفتمان های جهان تشیع به حوزه جغرافیای سرزمینی ناهمگن، مسئله بسیار مهمی است که می توان از آن برای تسری حوزه های دیگر گفتمانی بهره جست. علت یابی این موضوع می تواند در به وجود آمدن یک فهم صحیح برای تسری به حوزه های دیگر کارگر افتد. یکی از این علل تسری می تواند مظلومیت تلقی گردد. بی تردید با شنیدن نام عاشورا و امام حسین در ذهن کسانی که تکریم کننده آموزه های عاشورا هستند، مظلومیت بارور می شود. سوای از آن دادخواهی است، دادخواهی نیز یکی دیگر از زیرگفتمانهای تداعی کننده قیام امام حسین است. از دیگر زیرشاخه های گفتمان امام حسین می توان به مفهوم آزادی اشاره کرد. موضوعی که توانسته بسیاری از انسان هایی که در جستجوی این مفهوم هستند را به خود جذب کند.
ژئوپلیتیک حوزه ابزار و سخت افزار است و ژئوکالچر حوزه انسانیت و نرم افزار است
این موضوع را به خوبی می توان در قیام عاشورا و تاثیری که داشته است، مشاهده کرد. «امام حسین در فرهنگ بشریت چون قاعده زرین ادیان، فصل مشترک مذاهب و مرام های دینی و قومی و فکری بوده است. نور او چون جد و پدر بزرگوارش مرزهای تاریخی و جغرافیایی را در نوردید و انسان های روشن ضمیر از مهاتما گاندی هندی و توماس کارلایل و ادوارد گیبون انگلیسی، تا واشنگتن ایروینگ آمریکایی، توماس مان و کورت فیشلر آلمانی و توماس مازاریک اسلواک و هزاران تن دیگر را متاثر و شیفته ساخت. توماس کارلایل از بزرگترین نویسندگان و فیلسوفان قرن ۱۹ اروپا و انگلستان ، در کتاب مشهور خود "قهرمانان" ، بارها شخصیت پیامبر بزرگ اسلام و علی (ع) و امام حسین (ع) را ستایش می کند. جمله مشهور «علی را نمی شود دوست نداشت» از اوست. کارلایل در توصیف حسین ع می گوید حسین نماد اعتقاد راسخ بر خداوند برای همیشه اثبات کرد و به آموخت، آنجا که بی عدالتی و تفرعن در برابر حقیقت و عدالت صف آرایی می کنند، تفوق نفرات و مادیات اهمیت خود را می بازد! خون حسینع همچنان می جوشد و سفینه نجات بشریت را همچنان پیش می بردد.
منبع: پایگاه برهان