گرچه دشمن آمده بود تا در عرض سه روز جنگ را خاتمه دهد و به اهداف خود نائل شود اما با حمایت و حضور گسترده مردم، روزها به هفته و هفته‌ها به ماه و ماه‌ها به سال‌ تبدیل شد و جنگ همچنان ادامه داشت.

شکل‌گیری مهندسی رزم

با گذر ایام، فرماندهان اصلی جنگ به این نتیجه رسیدند که اداره جنگ و اجرای عملیات­‌های بزرگ نظامی بدون وجود «مهندسی رزم» مقدور و میسر نیست و نگاه ویژه به تخصص افراد حاضر در میدان نبرد و سازماندهی آنها می‌تواند راه‌گشای این مشکل باشد.

در روزها و ماه‌های اول جنگ، مهندسی رزم، شکل منسجمی نداشت اما کم‌کم با پیمودن یک سیر تکاملی، مهندسان و متخصصانی که به صورت خودجوش به صحنه نبرد آمده بودند ساماندهی شدند و گردان‌های مهندسی شکل گرفت که این امر چه در زمان جنگ و چه پس از آن دستاوردهای بی‌شماری را برای کشور به دنبال داشت.

در ابتدا، مهندسی رزم سپاه به اقداماتی از قبیل احداث خاکریز و کانال، ایجاد موانع مختلف، عملیات تخریب، نصب سنگرهای پیش‌ساخته و احداث جاده‌های دسترسی محدود می‌شد، اما به تدریج دامنه این فعالیت‌ها با تهیه و ساخت انواع پل‌های ثابت و شناور، ساخت انواع پناهگاه، ساخت اسکله، ساخت تأسیسات حفاظتی، آماده‌سازی ساحل و حتی نقشه‌برداری و هواشناسی توسعه یافت و ابعاد و اشکال مختلفی به خود گرفت.

این توسعه تا آنجا ادامه یافت که در اواخر جنگ تحمیلی تعداد گردان‌های مهندسی به بیش از 120 مورد با حدود 3 تا 4 هزار دستگاه انواع ماشین‌آلات مهندسی ‌رسید.

از برجسته‌­ترین عملیات­‌هایی که مهندسی رزم در آن برجستگی ویژه داشت می­‌توان به عملیات‌های طریق­‌القدس، فتح­‌المبین، بیت‌المقدس، رمضان، مسلم­‌بن عقیل، محرم، والفجر اشاره کرد.

پل لوله‌ای بعثت به طول یک کیلومتر با استفاده از 5000 لوله فولادی بر روی اروندرود، پل شناور خیبر به طول 13 کیلومتر با استفاده از قطعات پیش‌ساخته و تلفیقی از فوم و فایبرگلاس در هورالعظیم و جاده سیدالشهدا به طول 15 کیلومتر و عرض 17 متر بر روی «هور» و برای دسترسی به جزایر مجنون تنها نمونه‌هایی از اقدامات مهندسی رزم در دوران دفاع مقدس است.

دوران بازسازی پس از جنگ

با پایان جنگ هشت‌ساله، کشور با انبوهی از خرابی‌ها و ویرانی‌ها در شهرهای مختلف روبه‎‌رو بود که همچون زخمی بر پیکر شهرها، خودنمایی می‌کرد. از سوی دیگر تعداد زیادی ماشین‌آلات، تجهیزات و امکانات عمرانی در حوزه مهندسی رزم سپاه وجود داشت که نوش‌دارویی برای این زخم عمیق بود.

بی‌توجهی به این مهم، می‌توانست برای کشور خسارت‌های فراوانی به دنبال داشته باشد که علاوه بر نادیده گرفتن کوله‌باری از تجارب گرانبها و ارزنده دوران جنگ، فرسایش روزبه‌روز ماشین‌آلات را نیز سبب می‌شد.

بنا به دستور دولت وقت، معاونت اجرایی ریاست‌جمهوری و مسئولان بازرسی کشور به همراه فرمانده وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تعدادی از کارشناسان سپاه به منظور آشنایی با موضوعات بازسازی، از دو شهر آبادان و خرمشهر بازدید کردند که حاصل آن توافق بر سر مشارکت سپاه در امر بازسازی مناطق جنگی بود. اما عقد قرارداد منوط به ابلاغ رهبر معظم انقلاب(مدظله‌العالی) شد.

سپاه نیز طی گردشکار شماره 2948 به تاریخ 22 آذر 1368 محضر فرمانده کل قوا، درخواست مشارکت سپاه را مطابق اصل 147 قانون اساسی مبنی بر مشارکت نیروهای مسلح در امر بازسازی کشور مطرح نمود که معظم‌له با آن موافقت فرمودند.

تا اینکه در 23 آذرماه سال 1368 بخشی از توان مهندسی سپاه تحت عنوان «قرارگاه بازسازی خاتم‌الانبیاء(ص)» وارد عرصه سازندگی کشور شد تا با به‌کارگیری رده‌های پنج‌گانه سپاه، بار دیگر و در میدانی جدید به رسالت اصلی خود که حفظ دستاوردهای نظام و انقلاب بود جامه عمل بپوشاند.

استفاده از این امکانات و بهره‌گیری از تجربیات هشت سال دفاع مقدس، این فرصت را فراهم می‌ساخت تا علاوه بر بازسازی و عمران کشور، ماشین‌آلات و تجهیزات موجود نیز به‌روز و نوسازی شود و از طرفی باعث امیدآفرینی در جامعه و ایجاد روحیه تحرک و پویایی در کشور شود.

دهه اول و دوم حیات قرارگاه خاتم(ص)

قرارگاه در ابتدای فعالیت خود به بازسازی کشور به‌ویژه بازسازی مناطق جنگی و اجرای پروژه‌های کوچک و متوسط روی آورد و در دهه دوم حیات خود به حوزه سازندگی و اجرای پروژه‌های عمومی در گرایش‌های مختلف عمرانی و صنعتی وارد شد و به «قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص)» تغییر نام داد. ساماندهی تشکیلات ستادی و صفی و انتزاع واحدهای اجرایی و موسسات مربوط از نیروهای پنج‌گانه و تمرکز در ذیل ساختار فرماندهی قرب از ویژگی‌های این دهه است.

ساخت سد عظیم کرخه به ظرفیت 7.3 میلیارد مترمکعب و طول تاج 3100 متر توسط قرارگاه در این دوران اتفاق افتاد و یکی از پروژه‌های تأثیرگذار در آینده کاری این مجموعه بود. سد کرخه در استان خوزستان از نوع خاکی با هسته رسی است که از لحاظ حجم عملیات خاک، حجم مخزن و طول تاج، یکی از بزرگ­‌ترین سدهای خاکی دنیا محسوب می‌­شود. رهبر معظم انقلاب(مدظله­‌العالی) در جریان بازدید از این سد فرمودند: «ما وقتی که می­‌بینیم اعضای سپاه شانه خود را زیر بارها می­‌دهند و آن را تحمل می­‌کنند در دل احساس می­‌کنیم که حقیقتاً سرافراز هستیم... ایرانی بسازید که هر کس از هر جای دنیا به این کشور نگاه کرد، معجزه اسلام را در سازندگی یک کشور و ملت به چشم ببیند.»

پرفسور راسکازوف، پدر سدهای خاکی جهان و طراح بزرگ­‌ترین سد خاکی در روسیه، در سفر به ایران و بازدید از این سد، در ضمن توصیفاتش، کمال تعجب خود را از ساخت چنین سدی توسط متخصصان ایرانی ابراز داشت. 

پروژه سد کرخه توانست انگیزه و خودباوری بالایی را در فرزندان انقلاب برای انجام پروژه‌های بزرگ ایجاد کند. 

با انجام پروژه‌هایی از این دست و با توجه به شرایط بین‌المللی و موقعیت کشور، دولت‌های مختلف نیز تقاضای بیشتری برای همکاری با قرارگاه ارائه ‌کردند.

دهه سوم حیات قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص)

اما در نظام بین‌الملل، استکبار جهانی در فکر تغییر جبهه تقابلی خود با ایران بود و با ناامیدی از جنگ مستقیم برای براندازی نظام سعی داشت با دستاویز قراردادن بهانه‌های مختلف و اعمال تحریم‌های گوناگون، جنگ اقتصادی تمام‌عیاری را علیه ملت و کشور آغاز نماید و در یک فرآیند کوتاه‌مدت، تمام شرکت‌ها و پیمانکاران خارجی را وادار به ترک اجرای پروژه‌های زیربنایی می‌کرد تا با این روش مسیر پیشرفت و توسعه ایران اسلامی را مسدود کرده، ایران را به یک کشور عقب‌مانده، فقیر و ناتوان تبدیل کند و با ایجاد نارضایتی‌های داخلی اهداف خود را دنبال کند.

از این رو، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) با درک این مهم سعی کرد در سومین دهه فعالیت خود با گذر از پروژه‌های عمومی که پیمانکاران زیادی در کشور قادر به انجام آن بودند به سمت ابرپروژه‌هایی که پیش از این توسط شرکت‌های خارجی انجام می‌شد حرکت کند و با نگاه به توان درون‌زای کشور و با همت مضاعف و مدیریت جهادی، قدم در مسیر اعتلای نام ایران گذارد و شانه خود را زیر بار سنگین اجرای این پروژه‌ها قرار دهد.

رصد گلوگاه‌های اقتصادی و کسب شایستگی‌های حرفه‌ای از ویژگی‌های دهه سوم فعالیت قرارگاه به شمار می‌رود؛ تا جایی که امروز این قرارگاه در راستای «اقتصاد مقاومتی» توانسته است در امر سازندگی کشور، کمک بزرگی به دولت و ملت شریف ایران بنماید و در راستای چشم­انداز 20ساله کشور و رسیدن به افق ایران 1404، ضمن به‌کارگیری صدها پیمانکار دیگر و آموزش مدیران لایق برای میهن اسلامی به رقیب سرسختی برای پیمانکاران خارجی تبدیل شود.

بیست و هشت سال تلاش در عرصه سازندگی 

بیست و هشت سال مدیریت جهادی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) سپاه در اجرای ابرپروژه‌های ملی در اوج تحریم‌های همه‌جانبه استکبار، دستاوردهای مهم، تأثیرگذار و نقش‌آفرینی در گرایش‌ها و عرصه‌های مختلف عمرانی و صنعتی در بر داشته است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

اجرای پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس به عنوان بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی جهان و با هدف خودکفایی کشور در تولید بنزین

اجرای فازهای 15 و 16 پارس جنوبی به عنوان اولین پالایشگاه با مهندسی تمام‌ایرانی

اجرای فاز 13 و فازهای 22، 23 و 24 پارس جنوبی

اجرای بیش از 4000 کیلومتر خطوط انتقال نفت و گاز در نقاط مختلف کشور

ایجاد 6 میلیارد لیتر مخزن بتنی و فلزی نفت و فرآورده‌های نفتی و افزایش ظرفیت مخازن ذخیره‌ساز استراتژیک کشور تا دو برابر

اجرای 60 سد در کشور با حجمی بالغ بر 24 میلیارد مترمکعب ذخیره آب یعنی 50 درصد کل حجم مخازن آب کشور

طراحی و اجرای بیش از 6300 کیلومتر خط انتقال آب در 15 استان کشور

طراحی و اجرای بیش از 400 کیلومتر تونل طویل انتقال آب

در اختیار داشتن بزرگ‌ترین و مجهزترین ناوگان لایروبی منطقه با امکان لایروبی 2.5 میلیون مترمکعب در ماه

طراحی و اجرای بیش از 2600 کیلومتر آزادراه، بزرگراه و راه اصلی

طراحی و اجرای 4000 کیلومتر راه آهن

طراحی و اجرای 163 پل و تقاطع غیرهمسطح به طول 40 کیلومتر

اجرای بیش از 150 کیلومتر تونل راه و راه‌آهن

اجرای 280 کیلومتر مترو در شهرهای مختلف با 150 ایستگاه

اجرای بیش از 1500 کیلومتر راه روستایی در 9 استان کشور

اجرای شبکه سراسری فیبر نوری به طول 23 هزار کیلومتر

به زیر کشت بردن 35 هزار هکتار از اراضی نقاط محروم و مرزی

و این تنها بخش کوچکی از اقدامات قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی است.

حضور در عرصه سازندگی کشور از مصادیق حضور موفقیت‌آمیز سپاه در صحنه پاسداری از انقلاب اسلامی به شمار می‌آید. در واقع قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) با نگاهی بالاتر از نگاه صرفاً مأموریتی و بر اساس نگاه رسالت‌محور و تکلیف‌مدار و بر اساس سند راهبرد سازندگی در عرصه آبادانی کشور فعالیت دارد.

بر اساس این سند، مجموعه سازندگی در سپاه، دارای هویت اسلامی، انقلابی، سپاهی، رسالت‌محور، نظام‌مند، چندمنظوره، منحصربه‌فرد، و ممتاز در عرصه فعالیت‌های سازندگی، با فرهنگ پاسداری و بسیجی، برخوردار از پشتوانه منابع سازمانی سپاه و بسیج مردمی، با قابلیت کمک به توسعه و تعمیق انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن در داخل و خارج از کشور است.

ابتکارات نوین و گرانبها در زمینه تأمین کالا، ساخت، مهندسی و راه‌اندازی و ثبت رکوردهای مختلف در عرصه اجرای پروژه‌های مختلف و در بستر تحریم‌های غرب، نشان از ثبات قدم این قرارگاه برای تحقق اقتصاد مقاومتی و مدیریت جهادی است؛ به گونه‌ای که امروز بسیاری از قطعات، تجهیزات و لوازم مورد نیاز پروژه‌های مختلف در داخل کشور تأمین می‌شود و بدین صورت علاوه بر رونق تولید در کشور، باعث ایجاد بارقه امید در دل صنعتگران، مبتکران و مخترعان این حوزه شده است.

قرارگاه در ارتباط تنگاتنگ با دانشگاه‌ها و مراکز علمی سعی کرده است بستر مناسبی برای جذب فارغ‌التحصیلان، نخبگان و آموزش نیروهای متخصص، متعهد و باتجربه فراهم نماید؛ به گونه‌ای که در حال حاضر در حدود 145 هزار نفر در پروژه‌های این قرارگاه مشغول به فعالیت هستند که از این تعداد 45 هزار نفر دارای مدرک مهندسی، کارشناسی ارشد و دکترا هستند.

چشم‌انداز حضور قرارگاه در عرصه اقتصادی، کمک و مشارکت با دولت و بخش‌های غیردولتی در توسعه همه‌جانبه مناطق مستعد و مناطق کمتر توسعه‌یافته داخلی با استفاده از امکانات، تجهیزات و منابع نیروهای مسلح، بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی در زمان صلح و بحران از طریق طراحی، اجرا و راهبری پروژه‌های زیرساختی، عمرانی، صنعتی، دفاعی، امنیتی و محرومیت‌زدایی با حفظ آمادگی رزم، با رویکرد جهادی و در راستای عمق‌بخشی و پیش‌برندگی انقلاب اسلامی است.

قرارگاه در طول سه دهه، با وجود تحریم‌های ظالمانه مستکبران، دستاوردها و رکوردهای بزرگی را در عرصه آبادانی، استقلال، خودکفایی و سرافرازی میهن اسلامی به دست آورد و پروژه‌های مهم، تأثیرگذار و نقش‌آفرین در زمینه‌های مختلف عمرانی و صنعتی در حوزه‌های نفت، گاز و پتروشیمی، آب، نیروگاه، بنادر و سازه‌های ساحلی و فراساحلی، حمل‌ونقل، معدن و صنایع معدنی، ابنیه خاص، ارتباطات و فناوری اطلاعات، کشاورزی و خدمات مشاوره، مطالعات و مهندسی را با موفقیت به اتمام رسانده است و آمادگی کامل دارد پروژه‌های بزرگ و پیچیده را در مناطق مختلف با شرایط متفاوت جغرافیایی در کوتاه‌ترین زمان ممکن و بر اساس شعار محوری «سرعت، کیفیت و اقتصادی کردن پروژه‌ها» طراحی و اجرا کند و با الگوآفرینی در این زمینه، دستاوردهای عظیمی را در عرصه آبادانی، استقلال، خودکفایی و سرافرازی میهن اسلامی به دست آورد و حرکت کشور در جهت ایجاد «تمدن نوین اسلامی» را با قوت بیشتر ادامه دهد و شعار «ما می­‌توانیم» را به شایسته­‌ترین صورت، محقق سازد.