سرویس جهان مشرق - در داخل روسیه تأثیر بی‌ثبات کننده گروه‌های اسلام‌گرای تندرو سلفی که مورد حمایت کشورهای عربی به‌ویژه عربستان سعودی هستند در طول سال‌های اخیر بیش‌ازپیش احساس شده است.
توسعه گرایش‌های جدایی‌طلبانه در روسیه در دهه ۱۹۹۰ که منطقه قفقاز شمالی را تحت تأثیر قرارداد، ناشی از تحریک گروه‌های اسلام‌گرایی بود که تلاش می‌کردند جنبش ملی‌گرایی را به خدمت بگیرند. بسیاری از سیاستمداران و فرماندهان نظامی چچنی دارای عقاید ملی‌گرا در قفقاز (باسایف، اودوگف، یانداربایف، و دیگران) که می‌خواستند پتانسیل عظیم اسلام برای بسیج مردم را جهت اهداف سیاسی به کار بگیرند، پس از پایان جنگ اول چچن به وهابیت امید بستند. ویژگی مشترک آن‌ها عبارت بود از آمادگی برای ادامه مبارزه برای قفقاز از طریق صدور "انقلاب چچن" و نیز تمایل به دستیابی به منابع مالی افراط‌گرایان اسلامی ، کسانی که جنگ چچن برایشان نماد و تجلی مبارزه برای ایجاد یک نظام اسلامی بود.
در داغستان، جایی که طی نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ و بر اساس دو توافقنامه یک جماعت تشکیل شد، صندوق‌های خیریه اسلامی و سازمان‌های اسلامی دولتی مستقر در عربستان، کویت، امارات، اردن و ... به‌طور فعالانه با سلفی‌ها همکاری می‌کردند. روس‌ها در سال‌های گذشته همواره ارتباط و پشتیبانی مالی سعودی‌ها از گروه‌های معارض همچون شورشیان چچن را در زمره یکی از مهم‌ترین تهدیدهای امنیتی در خارج از مرزهای روسیه قرار داده‌اند. همچنین هراس از طالبان در افغانستان و رفتار آنان در مخالفت با منافع روس‌ها از دیگر نگرانی‌های روس‌هاست که عربستان را مسئول تشدید و یا مسبب این عوامل می‌دانند.
درواقع حجم زیادی از نگرانی‌های روسیه درباره عربستان سعودی متمرکز بر رفتار منتسب به ریاض در خصوص حمایت از افراط‌گرایان و سلفی‌ها است. به‌ویژه از شروع دومین جنگ روسیه و چچن در پاییز ۱۹۹۹ ، مسئولان امنیتی روسیه و دولت داغستان و کارشناسان امنیتی به‌طور مستقیم عربستان را به حمایت از شورشیان چچن متهم نمودند. نفوذ تندروهای خارجی در جمهوریهای قفقاز شمالی و افزایش ناامنی در این مناطق منجر به آن شد که نگرش روس‌ها نسبت به کشورهای عربی که به‌طور سنتی نگرشی مثبت بود، تغییر کند و منفی شود.
بخش بزرگی از همکاری فنی و اقتصادی میان روسیه و جهان عرب به پروژه‌های سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز و حضور شرکت‌های روسی به‌عنوان پیمان‌کار اصلی در پروژه‌های بزرگ ساختمانی مربوط می‌شود. بر اساس برخی تخمین‌ها، حجم تقریبی منافع تجاری روسیه در منطقه عربی، شامل تعهدات برای سرمایه‌گذاری و ارزش سفارش‌هایی که قرار است در آینده تحویل داده شوند، بین ۳.۵ تا ۴ میلیارد دلار است که با عنایت به نگرانی‌های روس‌ها از سلاطین عرب، در هاله‌ای از بی‌اعتمادی و ناامنی قرارگرفته است.
ترویج و حمایت سعودی‌های سلفی از افراط‌گرایی در منطقه ، توانسته به منبعی از چالش‌ها و تهدیدهای تازه در سطح منطقه‌ای و جهانی تبدیل شود و درعین‌حال خصومت‌های موجود را نیز تشدید کند. فلذا تمایل روسیه برای تجارت در خاورمیانه عربی با موانعی مثل بی‌ثباتی ، کنار رفتن شرکای خودکامه و مستبد و نیز احتمال تغییر شکل بازارهای انرژی و اسلحه روبروست. بااین‌حال رهبران کشورهای عربی خواهان حفظ رابطه سیاسی و تجاری با روسیه جهت جلوگیری از انحصار مطلق و ضربه زننده غرب و آمریکا هستند.
بخشی از کارشناسان روسی معتقدند رخدادهای خاورمیانه به هراس‌ها درباره اهداف آمریکا و غرب به‌طورکلی جان دوباره داده است. امروزه خیلی‌ها درباره فرضیه "آشوب کنترل‌پذیر" صحبت می‌کنند، که از سوی ایالات‌متحده در خاورمیانه دنبال می‌شود.
وجود مسلمانان افراطی در جمهوریهای خودمختار روسیه و تحولاتی که در منطقه خاورمیانه در حال رخ دادن است می‌تواند خاطرات جنگ روسیه در افغانستان و مهاجرت تعدادی از مبارزان سلفی و کلید خوردن دو جنگ چچن را برای روس‌ها یادآور باشد.
نگرش‌ها در روسیه در مورد اسلام افراط‌گرا و سیاسی با توجه به شیوه‌های خشونت‌آمیز طرفداران آن و دعوت آن به تغییر نظام سیاسی مبتنی بر قانون اساسی همواره منفی بوده است.
تعداد مسلمانان روسیه را می‌توان بر اساس نرخ رشد کلی جمعیت و نرخ رشد جمعیت مسلمانان در هر یک از جمهوری‌ها تخمین زد. باوجود مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی ، تعداد مسلمانان روسیه به حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون نفر میرسد. بیشتر جمعیت مسلمانان روسیه در دو منطقه بزرگ تاتارستان و باشغیرستان در قفقاز شمالی ساکن هستند که به‌طورکلی تمایلات افراط‌گرایانه در هر دو منطقه دیده می‌شود.
در قفقاز شمالی ، یعنی جایی که ظهور شبه‌نظامیان و جنایتکاری تحت شعارهای اسلامی ادامه دارد، ماهیت بی‌ثبات کننده و تمایلات افراط‌گرایانه تجلی بیشتری دارد. این امر باعث شده منطقه قفقاز شمالی به‌عنوان یکی از مناطقی که ذخیره انسانی مناسبی برای گروه‌های تروریستی-تکفیری دارد تبدیل شود. در چند سال گذشته ما شاهد حضور خیل عظیمی از ستیزه‌جویانی هستیم که از این منطقه به مناطق درگیری یعنی شامات مهاجرت کرده و به گروه‌های تروریستی تکفیری داعش برای جنگ پیوسته‌اند.
ظهور سازمان‌های افراط‌گرا ازجمله سازمان‌هایی که به ترور روی میآورند در روسیه و آسیای میانه بیشتر به دلیل وضعیت دشوار داخلی این کشورها یعنی بیکاری، کمبود منابع، نبود آموزش ،بی‌سوادی ... بوده است.
افراط‌گرایی اسلامی پاسخ‌های ساده و آشکاری برای بیشتر مسائل ارائه می‌کند. پویایی آن درعین‌حال منفعل بودن و کم‌سوادی نمایندگان اسلام سنتی در این مناطق باعث به وجود آمدن برخی مزیت‌های آشکار برای سلفی‌ها شده است.
ناکامی در تربیت مبلغین دینی (که اسلام واقعی را تبلیغ می‌کنند) فرصت مناسبی برای حضور مبلغان "سلفی گری" و تأسیس مدارس موردحمایت وهابی‌های سعودی در این مناطق است تا روزبه‌روز به تعداد مدرسه‌های اسلامی غیررسمی و سایر مراکز و محافل اسلامی که مدت‌هاست باعث نگرانی ناظران در منطقه قفقاز شده است اضافه گردد.
در حال حاضر وهابیت که فرقه‌ای مستبد است و از سال‌ها پیش عملیات تندی را در منطقه قفقاز روسیه و جمهوریهای داغستان و چچن انجام میداد، تهدیدی بسیار مهم برای جامعه مسلمانان و مشکل عمومی همه شهروندان روسیه به شمار میآید و عربستان سعودی و شرکای غربی آن سرمایهگذاریهای هنگفتی برای ترویج وهابی گری در این مناطق مینمایند. گسترش دامنه فعالیت وهابیان به تاتارستان و شبه‌جزیره کریمه موضوع جدیدی است که زنگ خطر را برای مقامهای روس به صدا درآورده است.
بیش از ۵۰۰ هزار نفر از شهروندان روسیه در دانشگاههای اسلامی و همچنین دانشگاههای دیگر عربستان سعودی آموزش‌دیده‌اند، که این دانش‌آموختگان گروهی از وهابیانی هستند که در کشور روسیه به‌عنوان تهدید جدی برای امنیت این کشور به‌حساب آیند. به همین دلیل مسئولین کشور روسیه تمایل ندارند تا جوانان این کشور به تحصیل در کشورهای اسلامی بپردازند، و استدلال آنان این است که دانشجویان روس در این کشورها تفکرات رادیکالی، انقلاب و شورش را برای کشور ارمغان میآورند.
بنابراین وهابیت به‌عنوان یک نیروی سیاسی و مذهبی از عربستان و با حمایت ایالات‌متحده و انگلیس سر برآورده است و اهداف خود را در کشورهای مختلف توسعه میدهد.به نظر میرسد یکی از مهم‌ترین اهداف وهابیت در روسیه این است که ازیک‌طرف با انجام عملیات تروریستی و ایجاد رعب و وحشت موجی از اسلام هراسی را در میان مردم روسیه و جهان ایجاد نمایند و از طرفی دیگر با برپایی جنگ و ناامنی در مناطق پیرامونی روسیه مسلمانان سنتی این کشور را منزوی نموده و آن‌ها را وادار به مهاجرت کند. فلذا با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، عربستان سعودی برای رواج تفکرات وهابی در فضای پس از شوروی تلاشهای بسیاری نموده است و با طرح شعار فاقد محتوای مرکزیت جهان اسلام و عنوان جعلی خادم‌الحرمین الشریفین، هموار کوشیده است تا امنیت منطقه را به خطر بیندازد.
منابع:
http://www.irna.ir/fa/News/۳۰۲۴۱۵
http://www.sokhanetarikh.com/index.aspx?fkeyid=&siteid=۶۰&pageid=۲۵۵۹۶&p=۱&g=۱۱۳۵&showitem=۶۸
https://shafaqna.com/persian/services/islam-world/item/۱۸۹۱۴
http://www.irna.ir/fa/News/۳۰۲۴۱۵
https://news.az/articles/commentary/۱۲۵۱۳۵
http://www.tandfonline.com/doi/abs/۱۰.۱۰۸۰/۱۳۵۳۰۱۹۴.۲۰۱۵.۱۰۴۸۹۷۳?src=recsys&journalCode=cbjm۲۰
http://armedia.am/eng/news/۳۹۰۹۷/azerbaijan-isreal-relations-against-iran.html
https://www.mashreghnews.ir/news
http://nedains.com/fa/news/۳۱۴۹۶۸
http://parstoday.com/fa/middle_east-i۳۶۶۵۲
http://www.yjc.ir/fa/news/۵۳۷۹۷۵۳
http://tat-ha.blogfa.com/post-۲۸.aspx
https://www.kojaro.com/۲۰۱۶/۵/۲۳/۱۱۹۲۶۷/persian-language-azerbaijan/
http://afghanistan.shafaqna.com/topic/item/۴۲۵۲۳
http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/۱۹۷۲۶۲۵
http://www.ghatreh.com/news/nn۳۳۵۱۱۸۹۱
http://fa.arannews.com/News/۵۶۴۲۰
http://kerman.iribnews.ir/fa/news/۱۷۵۱۱۴۶
http://www.farsnews.com/printable.php?nn=۱۳۹۳۰۶۰۵۰۰۰۸۲۱
http://www.iiwfs.com/islam-world/islam-world-notes-and-papers