به گزارش مشرق، از جمله معماهای کنونی تحولات سیاسی و بین المللی این است که آیا آمریکای دونالد ترامپ از برجام خارج خواهد شد؟ چگونه باید رفتار آمریکایی ها در خصوص برجام را ارزیابی کرد؟ چه اقدامات متقابلی در مواجهه با ترامپ بایستی انجام داد؟ چه عواملی در اتخاذ تصمیم ترامپ در خصوص برجام تاثیرگذارند؟ و ... برای پاسخ دادن به این معماها ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا ترامپ از برجام خارج خواهد شد؟
بیشتر بخوانید:
تمدید محدود برجام بازی تازه آمریکا برای فشار به ایران
آیا ترامپ از برجام خارج خواهد شد؟
تقریبا هر روز رسانه های مطرح بین المللی در خصوص خروج احتمالی آمریکا از برجام سخن می گویند، برخی می نویسند که ترامپ حتما از برجام خارج می شود، و برخی نیز برعکس معتقدند ترامپ تنها در حال بازی کردن شو است.
برای مثال روزنامه آلمانی «تسایت» در گزارشی با عنوان «آیا این بار گاز می‌گیرد؟» شخص «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا را به صورت محکم و با انتقادی صریح در زمینه خروج از توافق هسته‌ای با ایران هدف قرار داد و نوشت «ترامپ حتی پس از اینکه رئیس‌جمهور آمریکا شد هم از این توافق خارج نشد و تنها کاری که کرده این است که توافق بهتری را جایگزین این توافق کند و گفت ؛ حتی در صورتی که کشورهای شریک وی یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان به این اقدام راضی نشوند، این کار را می‌کند اما سوال اینجاست که آیا ترامپ تا این حد پیش خواهد رفت؟ شرودر نوشت که ترامپ پارس می‌کند اما گاز نمی‌گیرد.
نزدیک به یک سال و نیم است که دونالد ترامپ به صورت میانگین هر چند روز یکبار، در خصوص ایران و برجام سخن می گوید. ترجیع بند او نیز این است که «آمریکا از برجام خارج خواهد شد.» از جمله مکرراتی که دائم توسط ترامپ بیان می شود این است که: این توافق «بدترین توافق تاریخ» و توافق «فاجعه آمیز» برای آمریکا است، توافقی است که «منافع آمریکا» را در نظر نگرفته است و سبب «تقویت قدرت منطقه ای» ایران شده است و «مشروعیت فعالیت های هسته ای» ایران را به رخ می کشد.
همه این ها برای این است که ترامپ بگوید «آمریکا نفعی در ماندن در برجام» ندارد و از این توافق خارج خواهد شد. طبیعی است که با همه این مقدمات باید به سوال فوق اینگونه پاسخ داد که «ترامپ یقینا از برجام خارج خواهد شد.» اما آیا این پاسخ، «دقیقا» در 22 اردیبهشت عملی می شود؟ برای پاسخ دادن به این معما بهتر است به چند نکته اشاره شود؛ نخست، سابقه ترامپ در مواجهه با برجام، دوم، تصور ترامپ از برجام، سوم، مذاکرات واشنگتن – پیونگ یانگ.
نخست؛ سابقه مواجهه ترامپ با برجام
همانطور که اشاره شد نزدیک به یک سال و نیم است که ترامپ از نکوهش برجام سخن می گوید. پیش از آن نیز در خصوص آن سخن می گفت و کارزار انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مملو از درشت گویی های ترامپ در خصوص برجام بوده است. اما در این یک سال و نیمی که ترامپ قدرت را در دست دارد، چه اتفاقی افتاده است؟ تقریبا تفاوتی بین ترامپ و اوباما در این مورد وجود نداشته است. اتفاقا اوباما نیز یک سال و نیم بعد از برجام بایستی الزامات و تعهدات آمریکا مربوط به برجام را به نتیجه می رساند. اما در عمل آن چه وجود داشت صرفا تعهدات ایران بود و در خصوص تعهدات آمریکا «تقریبا هیچ» اتفاق و رویدادی به نفع ایران صورت نگرفت.
در همان فردای توافق هسته ای، اوباما، جک لو وزیر خزانه داری خود را مامور کرد به همه کشورهای اروپایی سفر کند تا آن ها را نسبت به این موضوع هوشیار کند که در خصوص ایران «هیچ چیز تغییری نکرده است». در دوره ترامپ هم همان قصیده و همان ترجیع بند تداوم یافته است. ترامپ نیز در اولین ماموریت هایی که به نمایندگان آمریکایی در کشورهای دیگر تفویض کرد به آن ها هشدار داد که از وتوی خود برای ممانعت از اعطای وام و پول به ایران در محافل بین المللی مثل صندوق بین المللی پول استفاده کنند و مانع از دریافت وام ایران از این صندوق شوند.
نمونه آن را اخیرا «ریچارد گرنل»، سفیر جدید آمریکا در آلمان در مصاحبه‌ای با «فاکس‌نیوز» اینگونه بیان داشته است «چرا کشوری باید خواستار تجارت با آنها باشد؟ بنابراین من فکر می‌کنم لازم است من برای شرکت‌های آلمانی توضیح بدهم که نباید در داخل ایران تجارت کنند. این کار صحیح نیست.» پیش از این هم «سیگال مندلکر»، معاون وزارت خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی درباره تجارت با ایران هشدار داده بود.
بنابراین در عمل تفاوتی بین اوباما و ترامپ در خصوص برجام وجود نداشته و عائدی ایران از این سند در دو دوره ریاست جمهوری در آمریکا هم سان بوده است. تنها تفاوتی که در این بین وجود داشت، این بود که اوباما وزیر خزانه داری خود را به صورت مخفیانه مامور ایران ترسی و شرکت هراسی می کرد، اما ترامپ در بوق و کرنا فریاد می زند که شرکت های بین المللی حق تجارت با ایران را ندارند. بنابراین نگاهی به سابقه مواجهه ترامپ با برجام، نشان می دهد تفاوت چندانی بین ترامپ و رئیس جمهور دموکرات آمریکا وجود ندارد، هر دو معتقدند که اقتصاد ایران نباید با سند توافق هسته ای موسوم به برجام تحول یابد.
دوم؛ برخی تصورات ترامپ از برجام
دومین نکته و پیش زمینه برای پاسخ دادن به این سوال که «آیا ترامپ از برجام خارج خواهد شد؟» این است که به برداشت و مفهوم سازی دونالد ترامپ از برجام اشاره شود. در برداشت ترامپ، چند نکته در خصوص برجام وجود داشته است که برخی از این نکات در طول تاریخ یک سال و نیم گذشته و با کسب اطلاع از مزایای این سند برای آمریکا تلطیف شده است و برخی از آن ها هنوز به قوت خود باقی است و ترامپ تلاش می کند آن ها را به ایران تحمیل کند. از جمله نکاتی که در ذهنیت ترامپ تلطیف شده است می توان به سه نمونه زیر اشاره کرد.
1. برجام، عامل بهبود اقتصاد؟
پیش از ریاست جمهوری، ترامپ تصور می کرد برجام برای ایران عائدی اقتصادی بسیاری داشته و سبب شده است که دولت اوباما هزینه بسیار زیادی بعد از انعقاد این توافق به ایران پرداخت کند. ترامپ «واقعا» تصور می کرد برجام عامل تحول در قدرت اقتصادی ایران شده است. بعد از رسیدن به مسند قدرت، ترامپ به خوبی متوجه شد که این سند برای اقتصاد ایران ارمغانی نداشته است.
2. برجام، عامل بسط نفوذ منطقه ای؟
قبل از کسب قدرت، ترامپ شدیدا تصور می کرد که برجام عامل صعود قدرت منطقه ای ایران شده است. ترامپ با خود تصور می کرد که برجام به حضور منطقه ای ایران مشروعیت داده و اگر این سند نبود ایران این قدرت را در منطقه نداشت. بعد از رسیدن به مسند قدرت، ترامپ متوجه ابعاد قدرت مشروع ایران در منطقه و عدم وابستگی این ابعاد قدرت به برجام شد. وقتی مایک پمپئو وزیر خارجه فعلی آمریکا که پیش از آن ریاست سیا را بر عهده داشت، به سرلشگر قاسم سلیمانی؛ فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران نامه نوشت، متوجه ابعاد قدرت منطقه ای ایران و این عدم وابستگی به اسناد بین المللی بود.
3. برجام، ابزار مطالبات فرابرجامی؟
قبل از کسب قدرت، ترامپ تصور می کرد که برجام نباید عامل تسهیل اقتصاد و تجارت ایران شود و بایستی به هر ابزاری از جمله شرکت هراسی، بانک هراسی و ... روی آورد تا ایران نتواند از برجام منافعی کسب کند. همانطور که قبل از ترامپ آمریکا به «جنگ اقتصادی» روی آورده بود، بعد از نشستن ترامپ بر صندلی قدرت، اتاق جنگ ایران که به وزارت خزانه داری آمریکا منتقل شده بود فعال تر و برجام عاملی برای فشار به ایران شد.
بنابراین در تصور ترامپ از برجام، سه نکته نهفته بوده است، نخست، برجام به هیچ وجه نباید منافع اقتصادی برای ایران داشته باشد، دوم، نه تنها برجام نباید سبب بسط نفوذ منطقه ای ایران شود، بلکه باید عامل محدود شدن منطقه ای ایران نیز باشد، سوم، ایران برای کسب منافع اقتصادی باید امتیازات فرابرجامی بدهد. با فهم این سه نکته، ارزیابی اینکه «آیا ترامپ از برجام خارج خواهد شد؟» را بایستی با این سوال پیگیری کرد که «آیا ضرورت دارد ترامپ از برجام خارج شود؟»
سوم؛ مذاکرات واشنگتن – پیونگ یانگ
نکته دیگری که به حل معمای «خروج آمریکا از برجام» کمک می کند، مذاکرات کره شمالی و آمریکا و جزئیات مربوط به آن است. دو کشور در حالی در تدارک مذاکرات فی ما بین هستند که چشم رسانه های بین المللی به آینده روابط و تنش ها در شبه جزیره است. ترامپ به خوبی می داند نمی تواند در برهه کنونی تمرکز خود را بر روی برجام بگذارد.
خروج از برجام عواقب و نتایجی دارد که با «تمرکز آمریکا بر روی کره شمالی» منافات دارد. در همین خصوص «مارک میدوز»، نماینده جمهوریخواه مجلس نمایندگان آمریکا که به رئیس جمهور آمریکا نزدیک است، معتقد است که دونالد ترامپ نمی‌خواهد خروج از برجام در مسیر گفتگوها با کره شمالی و چین قرار گیرد.
میدوز گفته است «من لزوما نتیجه‌ای قطعی را مبنی بر خروج ما طی ماه جاری متصور نیستم... بر اساس گفتگوهایی که با همکاران جمهوریخواه و دموکرات در کنگره داشته‌ام، این نادرست است که بگویم ما قطعا طی هفته‌های آینده [از برجام] خارج خواهیم شد. اگر بخواهم یک پیش بینی در این زمینه داشته باشم، من بر این باور خواهم بود که یک تمدید کوتاه مدتی خواهد بود مادامی که ما به دنبال مذاکره مجدد یک توافق هستیم، هر چند که طرفهای این توافق اعلام کرده‌اند که مذاکره مجدد جزو گزینه های روی میز نیست.»
بر اساس گفته میدوز، به نظر می رسد ترامپ بیشتر متمرکز بر دیدار آتی خود با رهبر کره شمالی و موضوع سیاست تجاری با چین شده است. این نماینده کنگره گفت که ترامپ نمی‌خواهد خروج از برجام [به عنوان مانع] در مسیر گفتگوها با دو کشور کره شمالی و چین قرار گیرد.
بنابراین سه عنصر تعیین کننده سابقه رفتار ترامپ نسبت به برجام، عوامل تعیین کننده برداشت ترامپ از برجام و نهایتا مذاکرات آمریکا کره شمالی نشان می دهد که رفتار ترامپ در خصوص برجام را باید چگونه ارزیابی کرد و چه طراحی برای آینده داشت. با این حال در دنیای سیاست همه چیز نسبی است و تصمیمات تصمیم گیران الزاما بر اساس قواعد ، پی گیری نمی شود.