سرویس سیاست مشرق - بالآخره ۵ سال مذاکره و تعامل تیم ایرانی با ۱+۵، شب گذشته با تصمیم و اعلام «دانلد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا مبنی بر خروج از برجام و وضع تحریم‌های شدیدتر، به نقطه‌ای رسید که تحلیل‌گران بسیاری از همان زمان مشخص شدن جزییات برجام، نسبت به آن هشدار داده بودند. در نهایت برجام باید با شروط رهبر انقلاب و شورای عالی امنیت ملی اجرایی می‌شد که هیچیک از این پیش شرط ها هم محقق نشد و تیم مذاکره کننده نتوانست طرف مقابل را به پذیرش این پیش شرط ها مجاب کند.

آنچه در این گزارش به دنبال سؤال و جوابش هستیم، بررسی عملکرد تیم مذاکره کننده هسته‌ای است، همیشه و در همه زمان‌ها، در انتهای یک پروسه باید نتایج عملکرد تیم اقدام کننده را بر اساس فرصت‌ها و تهدیدها و همچنین نقاط قوت و ضعف، سنجید.

درباره برجام و مذاکره کنندگان تیم هسته‌ای، گفت و شنودهای بسیاری هست که در این مقال به آن نمی‌پردازیم و در جای دیگر باید بررسی شود اما در یک کلام باید به این سؤال پاسخ دهیم که تیم مذاکره کنند زمین بازی را با پیروزی ترک کرده است یا شکست؟

قبل از پاسخ به این سؤال، باید چند واقعه اشاره کرد:

۱- تیم مذاکره کننده در راستای رسیدن به نتیجه مطلوب، در اغلب اوقات با نماینده آمریکا، مذاکرات جداگانه برای پیشبرد برجام انجام می‌داد و این مسئله اظهر من الشمس است که آقای ظریف و عراقچی، بیشترین وقت را برای مذاکره با آمریکا صرف کردند که طولانی‌ترین دیدار دو مقام ایرانی و آمریکایی، در دیدار ۸ ساعته ظریف و جان کری رقم خورد.

۲- آقای روحانی برای سرعت بخشیدن به روند مذاکرات و به تعبیر دیگری وارد کردن کاتالیزور در امر مذاکرات هسته‌ای، بعد از ۳۴ از پیروزی انقلاب اسلامی، با رئیس جمهور آمریکا تلفنی صحبت و مذاکره کردند و البته در انتها، آمریکایی‌ها اعلام کردند که این طرف ایرانی بود که درخواست مکالمه داشته است و تیم ایرانی این ادعا را تکذیب کرد. [۱]

۳- حسن روحانی در مصاحبه با نشریه فایننشیال تایمز گفت: در گفت و گوی تلفنی [ماه سپتامبر] که  [با اوباما] داشتیم، وی را فردی بسیار مؤدب و باهوش یافتیم.

۴- در طول مذاکرات هسته‌ای، در روز چهارشنبه ۲۴ دیماه سال ۱۳۹۳، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان اقدام به دیدار دو جانبه با جان کری وزیر خارجه آمریکا کرد. این دیدار در ادامه با اقدامی جالب همراه بود که به سرعت تصاویر آن در سراسر جهان مخابره شد. تصاویر منتشره وزیر خارجه ایران و آمریکا را در حال قدم زدن و صحبت کردن در سطح شهر ژنو نشان می‌داد؛ اما قدم زدن و صحبت کردن تنها چیزی نبود که در این تصاویر ثبت شده بود. با وجود تلاش دو مقام برای حفظ پروتکل های دیپلماتیک در رفتار خود هنگام قدم زد، صمیمت دو وزیر خارجه در تصاویر بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. [۲]

۵- در مرداد سال ۱۳۹۴ وزیر امور خارجه آمریکا در جلسه پرسش و پاسخ شورای روابط خارجی آمریکا نکات قابل توجه و البته مهمی ارائه کرد که یکی از این موارد مربوط به تماس تلفنی ظریف و جان کری در مورد کشتی ایرانی بود. جان کری دراین‌باره در این شورا گفت: "چند ماه پیش که یک محموله از سوی ایران راهی یمن بود، خیلی زود با همتای خود تماس گرفتم و گفتم که این امر می‌تواند باعث یک رویارویی جدی شود و ما آن را تحمل نمی‌کنیم. وی نیز در مدت‌زمانی بسیار کوتاه با من تماس گرفت و گفت قرار نیست این محموله به زمین برسد یا از آب‌های بین‌المللی خارج شود و بعد راهی کشور خودشان شد"؛ و البته هیچ گاه این مسئله تکذیب نشد. [۳]

۶- به دنبال اعتراض ظریف [به قانون محدودیت ویزا که نقض برجام از سوی آمریکا بود] جان کری، وزیر خارجه آمریکا، در نامه‌ای خطاب به ظریف نوشت این قانون به‌هیچ‌وجه مانع ما نمی‌شود که تعهدات خود طبق برجام را اجرا کنیم...

عراقچی-۳۰ آذر ۹۴- تأکید کرد که این نامه، امضای وزیر خارجه آمریکا را دارد و اجرای موفق برجام را تضمین کرده است. وی تاکید کرد: آنچه برای ما مهم است این است که برجام در مرحله اجرا با هیچ‌گونه خدشه و صدمه‌ای مواجه نشود، آقای کری این تضمین را به عنوان وزیر خارجه آمریکا به صورت کتبی با امضای رسمی داده است. [۴]

۷- محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه- شهریور ۹۵- گفت: "اگر فضاسازی‌های رسانه‌ای توسط گروه‌های مخالف توافق هسته‌ای در آمریکا، دوستان را نگران کرده، ما آمادگی داریم از اداره نظارت وزارت خزانه‌داری ایالات متحده برای بانک‌هایی که مایل به همکاری با جمهوری اسلامی هستند نامه آرامش‌بخش تهیه کنیم که بدون نگرانی بتوانند با ایران ارتباط داشته باشند".[۵]

۸- روحانی در مهر سال ۱۳۹۵ پس از بازگشت از سفر به نیویورک و در جمع خبرنگاران گفت: آمریکا قول داد به وعده‌های قبلی خود عمل کند...

این‌ها و دهها نمونه دیگر، فقط و فقط قسمتی از نحوه اعتماد و ارتباط تیم هسته‌ای با تیم مذاکره کننده آمریکایی است... حال برگردیم به برجام.

در انتهای مذاکرات، رهبر انقلاب در نامه‌ای خطاب به روحانی، فرمودند:

از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریم‌های ظالمانه اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرایی شدن آن در برجام به بعد از اقدام‌های ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلف طرف‌های مقابل، تدارک شود که از جمله آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتحادیه اروپا مبنی بر لغو تحریم‌هاست...[۶]

و البته تیم هسته‌ای نتوانست چنین تضمینی از رئیس جمهور آمریکا اخذ کند...

اما رهبر انقلاب اسلامی صبح امروز در فراز بسیار مهم دیگری از سخنانشان به برخی حرفها درباره ادامه دادن برجام با سه کشور اروپایی اشاره کردند و افزودند:

من به این سه کشور هم اعتماد ندارم و می‌گویم به اینها هم اعتماد نکنید. اگر می‌خواهید قراردادی ببندید، تضمین واقعی و عملی بگیرید...

رهبر انقلاب اسلامی درباره کار با اروپایی‌ها افزودند:

این مسئله بسیار حساس است، اگر توانستید تضمین قطعی و قابل اعتماد بگیرید که البته بسیار بعید است، اشکالی ندارد و حرکت را ادامه دهید و گرنه نمی‌شود به این شکل حرکت را ادامه داد.[۷]

حال باید از مقدمات فوق در گزارش نتیجه‌ای بگیریم؛

۱- تیم مذاکره کننده تا قبل از شب گذشته و خروج آمریکا (ترامپ) از برجام، به آمریکا و رئیس‌جمهور و وزیر خارجه‌اش اعتماد داشت تا جایی که اوباما را مؤدب و جان کری راتضمین کننده کافی دانستند.

۲- تیم مذاکره کننده تا شب گذشته، توجه قابل قبولی به دیگر کشورهای عضو ۱+۵ علی الخصوص چین و روسیه نداشتند و حتی کشورهای اروپایی را رعیت و آمریکا را کدخدا می‌دانستند...

۳- تیم مذاکره کنند در حالی که به دنبال گرفتن نامه آرامش بخش از خزانه داری آمریکا بود، نتوانست یک امضای تضمینی از اوبامای مؤدب بگیرد.

۴- تیم مذاکره کننده هنوز متوجه این ضرب المثل نشده است که "سگ زرد برادر شغال است" و به راحتی به سمت اروپایی که نوکر آمریکا است، متمایل شده‌اند و به خاطر ندارند که اروپا به دنبال آقا اجازه از آمریکا است و نه ایران...

با مقدمات و نتایج فوق؛ پاسخ با سؤال ابتدایی خیلی روشن است: تیم مذاکره کنند زمین بازی را با برد ترک کرده است یا باخت؟ هرچند رئیس جمهور در ابتدای امر معتقد بودند که در مذاکرات 3 گل زدیم و دو گل هم خوردیم، اما امروز نتیجه دیگری رقم خورده است.

قطعا شرایط کنونی برجام ناشی از «بُرد» نیست

و این تیم همچنان به دنبال ادامه سناریو بازی باخت – برد با اروپاییان است و هیچ عقل سلیمی قبول نمی‌کند که همان بازیکنان به همراه مربی وارد زمین بازی شوند، اگر برای تغییر مربی مشکلی وجود دارد، برای تغییر بازیکنان و تاکتیک‌های تیم، هیچ مانعی وجود ندارد و نظام می‌بایست در این مرحله تصمیم منطقی بگیرد.