به گزارش مشرق، "رضا هاکان تکین" سفیر ترکیه در ایران، در خصوص مسائل مختلف از جمله خروج آمریکا از برجام و روابط ایران و ترکیه در این دوره، انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس و اقدامات این کشور به‌عنوان رئیس دوره‌ای سازمان همکاری اسلامی، انتخابات عراق و نیز انتخابات زودهنگام ترکیه، نظرات خود را مطرح کرد که از نظر خوانندگان می‌گذرد.
بیشتر بخوانید:
اردوغان ماه آینده به تهران سفر می کند
خروج آمریکا از برجام بازتاب‌های زیاد منطقه‌ای و بین‌المللی به‌همراه داشته و تحولات زیادی را به‌همراه خواهد داشت. نظر ترکیه در این باره چیست؟
هاکان تکین: خروج آمریکا از برجام را تصمیم غلطی می‌دانیم، چراکه از نظر ما برجام یک توافق کارآمد است که بعد از اجرایی شدن به‌خصوص از سوی ایران به‌طور کامل انجام شد که 10 گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز این موضوع را نشان می‌دهد.
در این چارچوب خروج یکطرفه آمریکا از این معاهده بین‌المللی که هم به صلح و ثبات در منطقه و دنیا کمک کرده بود، گامی سازنده در جهت خدمت به صلح جهانی نیست. در این چارچوب بجز آمریکا و چند متحد بسیار نزدیک این کشور، یک اجماع عمومی نسبت به خروج آمریکا از برجام وجود دارد. این اقدام در خارج از چارچوب برجام نیز تاثیرات منفی بر محیط بین‌المللی خواهد داشت.
وقتی کشورها یک معاهده را امضا می‌کنند آن را به عنوان یک تعهد پایدار در نظر می‌گیرند، اما با این گامی که آمریکا برداشته، معاهدات گذشته و نیز معاهداتی که آمریکا در آن حضور دارد با وضعیتی نامعلوم روبرو خواهد شد. در حال حاضر فعالیتی که انجام می‌شود از سوی ترکیه و دیگر کشورها این است که بعد از این اقدام آمریکا چطور می‌توان تاثیرات منفی را به حداقل رساند.
مواضعی که ایران بعد از این خواهد داشت بسیار مهم است. ما بعد از اعلام موضع ترامپ مواضعی که از سوی ایران گرفته شده را مواضعی سازنده، معتدل و خوب دیدیم که شایسته تقدیر است. این برخورد پخته ایران چه بسا نقشه‌هایی که برخی در پس ذهنشان داشتند را به هم ریخت، همانطور که رئیس جمهور ایران اعلام کرد.
ما نیز به عنوان کشور ترکیه تلاش می‌کنیم در این مسیر حرکت کنیم. البته متوجه هستیم که برای حفظ این موضع ایران(ماندن در برجام) باید شرایطی ایجاد شود که ایران در ازای تعهداتی که داشته، بتواند از منافع اقتصادی آن نیز بهره برد و می‌بینیم که کشورهای اروپایی نیز در این خصوص تلاش‌هایی را دنبال می‌کنند.
شاید از یکسو نیز این اتفاقات بانی خیری باشد برای اینکه کشورهای مختلف به این برسند که باید در مقابل تصمیمات یکطرفه‌ای که آمریکا بخصوص درباره مسائل اقتصادی دارد، سازوکارهایی را دنبال کنند تا بتوانند روابط خود را خارج از آن چارچوب با دیگر کشورها گسترش دهند.
البته اینکه از الان پیش بینی کنیم که نتیجه این تلاش‌ها در سطح بین‌المللی به کجا می‌رسد کار ساده‌ای نیست چراکه این واقعیتی است که آمریکا هنوز هم در اقتصاد جهان یک جایگاه سرامد را دارد.
ایران و ترکیه در دوره تحریم مراودات اقتصادی زیادی با یکدیگر داشتند. با خروج آمریکا از برجام به نظر می‌رسد دوباره موضوع روابط با ترکیه جدی‌تر دنبال شود. تهران و آنکارا برای این دوره پیش بینی‌هایی داشته‌اند؟
هاکان تکین: ایران علاوه بر اینکه همسایه‌ای است که ما اشتراکات زیادی با هم داریم، یکی از شرکای مهم ما به شمار می‌رود. زمانیکه بحث خروج آمریکا از برجام مطرح شد ما تاثیرات احتمالی این موضوع را بررسی کردیم. در گذشته یعنی 2012 هم که سختترین تحریم‌ها علیه ایران اجرایی می‌شد هیچگاه به این تحریم‌ها میدان ندادیم تا جاییکه بدلیل این مواضع هزینه‌هایی را دادیم که هنوز هم بعضی از این هزینه‌ها ادامه دارد.
مواضع ما در قبال ایران هیچ تغییری نکرده و رویکرد آمریکا یا هر کشور دیگری نسبت به ایران تاثیری بر مواضع ما نسبت به ایران نمی‌تواند داشته باشد. روابط دو کشور در سطوح عالی جریان داشته و بخصوص در ماه‌های گذشته سرعت و شتاب بیشتری گرفته و بخشی از این روابط هم بر این حوزه تمرکز داشته که چطور بر روابط اقتصادی سازوکاری ایجاد شود که حداقل تاثیر را از مولفه‌های خارجی داشته باشد.
تصمیم اخیر ترامپ نشان داد که تصمیمات ما چقدر درست و به موقع گرفته شد. مایه خوشبختی ایران و ترکیه است که موافقتنامه‌ای امضا شده که دو کشور بتوانیم بر اساس ارزهای ملی خود تجارت کنیم.
ما در شرایطی که برخی بلاتکلیفی‌ها در مورد تجارت با ایران وجود دارد، حجم روابطمان را افزایش دادیم و دنبال گسترش و توسعه این روابط هستیم. علاوه بر این با دیگر شرکای اروپایی و آسیایی خود در مورد اینکه در شرایط جدید چطور می‌توانیم کمک بیشتری کنیم موضوع را بررسی خواهیم کرد.
ترامپ در این مدت اقدام دیگری داشت که سر و صدای زیادی در منطقه و دنیا به راه انداخت که عبارت بود از انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس. در حالیکه برخی کشورهای عربی سکوت کردند، ترکیه به عنوان رئیس دوره‌ای سازمان همکاری اسلامی اقدام به تشکیل نشست فوق العاده سران کرده و بیانیه‌ای نیز در این خصوص منتشر شد. چه راهکار عملیاتی برای این اقدام ترامپ وجود دارد تا صرفاً به برگزاری نشست و صدور بیانیه خلاصه نشود؟
هاکان تکین:اصلی‌ترین آزمونی که پیش روی جهان اسلام وجود دارد همین مسئله است که فراتر از اعلام موضع بتوان گام عملی برداشت. ترکیه ریاست دوره‌ای سازمان همکاری اسلامی را بر عهده دارد و اقدامات بسیاری را برای موضوع قدس که دلیل اصلی تشکیل این سازمان است را داشته است. وقتی تصمیم انتقال سفارت به بیت‌المقدس برگزار شد در ماه دسامبر یک نشست فوق العاده در استانبول برگزار شد و پس از انتقال سفارت و قتل عام در غزه نیز یک نشست دیگر برگزار شد.
شاید کشورهایی مثل آمریکا و اسرائیل چنین تصوری را داشته باشند که کشورهای اسلامی جایی جمع می‌شوند، چند بیانیه صادر می‌کنند و سخنرانی‌های آتشین دارند و بعد از مدتی همه چی فراموش می‌شود؛ برای شکستن این تصور خطرناک جهان اسلام باید خیلی فعالانه برخورد کند.
در غیر اینصورت شاهد خواهیم بود که روندی که برای حل مسئله فلسطین طراحی شده و چند دهه است دنبال می‌شود مولفه‌های بنیادینش نادیده گرفته می‌شود که یکی از آنها موضوع قدس است.
حتی باید تلاش کنیم نه صرفاً در چارچوب کشورهای اسلامی در خارج از جهان اسلام نیز شرکا و متحدان خود را در این موضوع همراه کنیم و از آنها نیز کمک بگیریم. البته برای دستیابی به نتیجه صرفاً اراده محکم چند کشور کافی نیست، اما ما تلاش خود را خواهیم کرد برای دفاع از حقوق مشروع برادران فلسطینی تا اینکه این تجاوزها بی پاسخ و بی مجازات نماند.
در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل در ژنو نیز در این خصوص تصمیمی اتخاد شده تا یک کمیته حقیقت یاب بی طرف شکل بگیرد و البته اسرائیل آن را از ابتدا رد کرده است. برای ما موضوع روشن است، اسرائیل در مقابل شهروندان معترض دست به سلاح و قتل عام زده، اما ما باید از همه امکانات از جمله مکانیسم‌های حقوقی استفاده کنیم تا جلوی این اقدامات غیر قانونی بایستیم و حقوق برادران خود را استیفا کنیم.
ترکیه بلافاصله بعد از انتقال سفارت آمریکا به قدس و قتل عام غزه، سفرای خود را از واشنگتن و تل آویو به مرکز فراخواند و سفیر اسرائیل در ترکیه را مجبور کرد که از این کشور خارج شود.
منتظریم که گام‌های مشابهی هم در جهان اسلام با قدرت برداشته شود بخصوص کشورهایی که با آمریکا ارتباط دارند.
آیا به عنوان یک اقدام عملی شاهد بسته شدن پایگاه راداری رژیم صهیونیستی در "کورجیک" ترکیه که نزدیک مرزهای ایران قرار گرفته خواهیم بود؟
هاکان تکین:اینکه این پایگاه راداری را پایگاهی برای حفظ امنیت اسرائیل معرفی کنیم درست نیست. پایگاه راداری کورجیک با امنیت ترکیه مرتبط است. همانطور که می‌دانید ترکیه عضو ناتو است و در این چارچوب دست به یکسری اقدامات از جمله ایجاد پایگاه نظامی، هوایی و راداری زده است. بر این اساس اینکه گفته شود پایگاه راداری کورجیک برای امنیت اسرائیل است، اشتباه بوده و ما این تدابیر را برای حفظ امنیت خود اندیشیده‌ایم.
برای آسیب رساندن به اسرائیل عرصه وسیعی در محیط بین‌الملل وجود دارد که می‌توان با تدبیر آنها را دنبال کرد. تصمیم یک یا دو کشور تاثیر چندانی ندارد. بر این اساس حتی اگر خیلی سخت باشد باید دنیای اسلام متحد شده و گامی یکپارچه بردارد. وضعیت دنیای اسلام مشخص است ولی نباید ناامید شد و ابتدا در جهان اسلام و بعد در محیط بین‌المللی باید اقدامی را دنبال کرد.
آیا این امکان وجود دارد که ترکیه در مقابل اقدام آمریکا دست به تلاقی زده و کنسولگری خود در قدس را به سفارت ارتقا دهد؟
هاکان تکین:ما در قدس یک سرکنسولگری داریم و این کنسولگری به سفارتخانه‌مان در تل آویو ارتباطی ندارد. در حقیقت به وزارت خارجه مرتبط بوده و در فلسطین آکردیته است. بر این اساس ما در حقیقت در فلسطین نمایندگی داریم و طبیعی است که بنابر مسائل حقوقی نمی‌توانیم آن را به سطح سفیر ارتقا دهیم.
در نهایت این قسمت هم جزو حاکمیت اسرائیل شمرده می‌شود و اقدام ما بی فایده خواهد بود و چه بسا اقدام یکطرفه بی فایده بوده و اسرائیل می‌تواند این کنسولگری را تعطیل و ارتباط ما با فلسطین را قطع کند. بر این اساس وقتی قدمی برمی‌داریم باید آن سوی موضوع را نیز مدنظر قرار دهیم تا برادران فلسطینی مان در شرایط سخت قرار نگیرند.
درباره سوریه، روند اجلاس آستانه در حال طی شدن است و تاکنون 9 نشست داشته و در آن تفاهمات خوبی انجام شده است. یکی از آنها بحث ایجاد کاهش تنش بوده که ترکیه بر همین اساس وارد ادلب شد تا وظیفه خود را انجام دهد که بر این مبنا پایگاه‌های نظارت بر حفظ آتش بس را داشته باشد، اما ترکیه دست به ایجاد پایگاه‌های نظامی زده که احتمال حضور طولانی مدتش در این منطقه را قوت بخشید است. درباره اجلاس آستانه و نیز اقدامات نظامی ترکیه در ادلب چه نظری دارید؟
هاکان تکین:به طور کلی روند آستانه گام مهمی بوده که توانسته یک پله تنش‌ها را در سوریه کاهش دهد. در قیاس با روندها و گام‌های دیگر بین‌المللی روند آستانه موفقیت آمیز بوده زیرا در چارچوب روند صلحی که در قالب سازمان ملل پیش بینی شده بود هیچ اتفاقی نیفتاد، اما آستانه در بخش‌هایی آرامش را به سوریه بازگرداند.
اما اگر این سوال پرسیده شود که در مورد نتایج آستانه کاملاً راضی هستید، فکر می‌کنم جواب مثبت به این سوال درست نباشد، زیرا هدف آستانه این بود که از ریختن خون در سرتاسر سوریه جلوگیری کند، ولی متاسفانه هنوز به شکل کامل به این هدف نرسیده‌ایم و برای دستیابی به این هدف باید خیلی بیشتر از این حرفها تلاش کنیم.
هدف اصلی نه فقط ایجاد آتش بس بلکه ایجاد صلحی پایدار در سوریه است، اما ما هنوز حتی به یک آتش بس جامع و کامل در سوریه نرسیده‌ایم. البته وقتی این سخنان را می‌گویم هدف ایده‌آل را در ذهنم در نظر می‌گیرم و بر مبنای آن می‌گویم وگرنه آستانه تاثیر جدی در میدان سوریه داشته است.
در روند آستانه وظیفه ضمانت در ادلب به ترکیه داده و تفاهم شد که ترکیه 12 نقطه نظارت بر آتش بس داشته باشد. ترکیه قطعاً هدف و برنامه‌ای برای حضور بلند مدت نظامی و یا ایجاد پایگاه نظامی در خاک سوریه ندارد، بلکه خواستار این است که هر چه سریعتر صلح پایدار در سوریه برقرار شود و با حفظ تمامیت ارضی سوریه، این کشور از سوی تمامی اقشار سوریه اداره شود.
دوازدهمین منطقه به تازگی ایجاد شده است. ما باور داریم که چه در ادلب و چه در مناطق دیگر سوریه نباید در اراده مستحکم ما در مبارزه با تروریست‌ها وجود داشته باشد، ولی باور داریم که طی این مقابله کوچکترین ضرری به شهروندان وارد نشود. متاسفانه در دیگر مناطق سوریه آن حساسیت لازم در این خصوص چندان رعایت نشده که در اصل این موضوع به اهداف تروریست‌ها کمک می‌کند.
وقتی این حساسیت را به خرج نمی‌دهیم به آنها کمک می‌کنیم تا بتوانند عضو گیری بیشتری از بین مردم داشته باشند.
ما همواره به کشورهای شریک در روند آستانه یعنی روسیه و ایران گفته‌ایم که باید بین شهروندان و تروریست‌ها یک تفکیک دقیق ایجاد شود. باور داریم که اگر در نقطه‌ای تروریست‌ها حضور دارند، اینکه کل منطقه بمباران شود یا در صورت تسلیم شدن تروریست‌ها کل مردم از آن منطقه جابجا شوند خدمتی به برقراری صلح در سوریه نخواهد بود، بلکه برعکس رفتارهای اینچنینی به اهداف برخی کشورهای دیگر برای تجزیه سوریه کمک می‌کند.
کشورهای غربی هنوز هم به دیده تردید به روند آستانه نگاه کرده و هنوز هم آن را تایید نمی‌کنند؛ حال آنکه ترکیه، روسیه و ایران دست به دست هم داده‌اند و کاری را که کل کشورهای دنیا نتوانستند انجام دهند تا حدی محقق کردند. بر همین اساس متوجه هستیم که برخی از این کشورها موفقیت این سه کشور و روند آستانه را نمی‌توانند تحمل کنند. به همین دلیل وقتی در چارچوب آستانه همکاری می‌کنیم اهمیت دارد که کاری نکنیم تا آب به آسیاب این کشورها ریخته شود.
آزمونی که این مهم را محقق خواهد کرد ایجاد زمینه برای گفت‌وگوهای سیاسی است. برای مثال ما باید کمیته قانون اساسی را که در چارچوب سوچی تصویب شد، هرچه سریعتر تشکیل دهیم، اما متاسفانه دولت سوریه در این خصوص موضع مثبتی ندارد. ما چه در چارچوب تصمیماتی که در روند آستانه گرفته شده و چه با فعالیت‌هایی که در چارچوب ارتباطاتمان با مخالفین سوری داریم تلاش خواهیم کرد که گام‌های مثبتی در جهت صلح و ثبات سوریه برداشته شود.
مدتی پیش ترکیه عملیاتی در عفرین سوریه انجام داد. برنامه شما بعد از بیرون کردن کردهای پ ی د چیست؟
هاکان تکین: عفرین به دست عفرینی‌ها اداره می‌شود. متاسفانه شاهد این بودیم که "پ ک ک" و "پ ی د" تلاش کردند با کمک‌هایی که از برخی کشورهای خارجی می‌گرفتند یکسری اقدامات یکجانبه را جامه عمل بپوشانند. آنها تلاش می‌کردند منطقه‌ای را در مجاورت مرزهای ما به شکلی که دسترسی‌شان را به دریای سفید ایجاد کند بوجود آورند. آنها مدعی نمایندگی کردهای سوریه هستند که ما این ادعا را درست نمی‌دانیم، زیرا بخش مهمی از کردهای سوریه هم از فشارهای آنها شکایت دارند. آنها حتی برای مخالفین خود اگرچه کرد باشند حق حیات قائل نیستند. همچنین تلاش کردند حاکمیت خود را در مناطق غیر کرد نیز گسترش داده و تغییر بافت جمعیتی را دنبال کنند.
هیچ کشوری اجازه نمی‌دهد که گروهی تروریستی در مجاورت مرزهایش لانه کند و ترکیه نیز چنین کرد. ترکیه بعد از عملیات شاخه زیتون مشابه همان روندی که در الباب و در چارچوب عملیات سپر فرات داشت، زمین‌های مین گذاری شده را پاکسازی کرده و شرایطی ایجاد کرد که شهروندان به خانه خود بازگردند که این عملیات مشابه در عفرین نیز ادامه دارد.
می‌توان عملیات ما را با عملیات موصل یا رقه مقایسه کرد که چطور پیش رفت و وضعیت شهرها چطور بود که در آنها تمامی شهر ویران شد، اما در عملیات ما یک تفکیک جدی بین تروریست‌ها و مردم ایجاد شد و تلاش شد که زیرساختها حفظ شود.
در اصل عملیات‌های ترکیه چه در الباب و چه در عفرین نقشه‌های نیروهایی که بدنبال تجزیه سوریه بودند را نقش برآب کرد.
انتخابات پارلمانی عراق چندی پیش برگزار شد. مقامات ترکیه درباره نحوه شمارش آرا در برخی مناطق مثل کرکوک مواضعی داشته‌اند. نظر شما در این باره چیست و به چه چیزی اعتراض داشتید؟
هاکان تکین:اینکه مردم عراق در یک انتخابات آزاد اراده خود را نشان دهند و انتخابات کم و بیش بدون درگیری خاصی انجام شود، مایه خوشبختی ما بوده است. البته یکسری اعتراضات هم در روند انتخابات از سوی ناظرین اعلام شده بود. بخصوص اعتراضات جدی در خصوص یکسری تخلفات در برگزاری انتخابات در کرکوک و سلیمانیه دیده شد. در کرکوک سه عنصر قومیتی عراق یعنی کردها، عرب‌ها و ترکمن‌ها حضور دارند و برگزاری انتخابات باید طوری باشد که اعتراضی به همراه نداشته باشد و در صورت اعتراض باید به سرعت به آن رسیدگی شده و پاسخ قانع کننده‌ای به آن داده شود.
طبیعتاً بعد از انتخابات، تنها آرزوی ما این است که دولتی تشکیل شود که بتواند تمامی اقشار عراق را زیر چتر خود بگیرد و تنش‌های قومی و مذهبی را سبب نشود و بتواند نهادهای ملی را تقویت کند و عراق را برخیزاند.
ترکیه مدتی است که عملیاتی را در قندیل دنبال می‌کند. آیا این عملیات نیز در راستای عملیات‌های سپر فرات و شاخه زیتون است و چه هدفی را دنبال می‌کند و تا چه زمانی به طول می‌کشد؟
هاکان تکین: ما به شکل کلی به دنبال نابودی هر مخفیگاه و لانه تروریست‌ها هستیم. اگر حکومت مرکزی عراق و یا مقامات اقلیم، قدرت برخورد با تروریست‌هایی که در آنجا بودند را می‌داشتند باعث خوشحالی ما بود و نیازی به ورود ما نبود، اما اگر آنها قدرت این کار را نداشته باشند ما نمی‌توانیم اجازه دهیم که یک گروه تروریستی در مجاورت مرزهای ما لانه کند و از آنجا طرح‌های تروریستی علیه ما پیاده کند و حتی به داخل کشورمان هم تروریست اعزام کند؛ ما برای رفع خطر وارد عمل می‌شویم.
ما در این خصوص با بغداد پیش از این هماهنگی داشته و داریم و رایزنی‌ها ادامه دارد؛ پیش از این با اربیل هم تماس‌هایی داشتیم که بعدها به خاطر روندی که تحت عنوان رفراندوم دنبال شد وقفه‌ای در ارتباطات ما ایجاد شد.
امیدواریم از دل این انتخابات، دولت قدرتمندی بوجود آید که بتواند با تروریست‌ها در هر جای خاک این کشور مقابله کند و خاک عراق را از وجود این تروریست‌ها پاک کند. ما هم کمک‌های خود را برای موفقیت این کار دریغ نخواهیم کرد.
ترکیه در آستانه یک انتخابات زودهنگام است که در نتیجه آن سیستم سیاسی حاکم بر کشور تماماً متحول خواهد شد. از سوی دیگر این انتخابات باعث ایجاد بلوک‌های انتخاباتی و در نتیجه دو قطبی شدن کشور شده است. از سوی دیگر در چند روز اخیر شاهد بحران ارزی در کشور هستیم که گویا همچنان ادامه دارد. نظرتان در این باره چیست.
هاکان تکین:ترکیه مانند همه کشورهای صاحب دموکراسی با حضور احزاب و ائتلاف‌های مختلف وارد انتخابات می‌شود و نشان دادن این وضعیت به عنوان وضعیت قطب بندی شده نگاه درستی نیست. هر حزبی می‌تواند ائتلاف ایجاد کند و خود را در معرض رای مردم قرار دهد و پس از برگزاری انتخابات همه به انتخاب مردم احترام می‌گذارند.
ترکیه با این انتخابات پیش رو وارد سیستم ریاستی خواهد شد که این تجربه جدیدی برای ما خواهد بود. فکر می‌کنم که انتخابات در فضایی شفاف، آرام و دموکراتیک برگزار خواهد شد. فارغ از این که نتیجه چه خواهد بود، پیروز این انتخابات ترکیه است، چرا که اراده ملت بر هر چیزی تفوق دارد و منتخب مردم هر کس که باشد همه به آن احترام خواهند گذاشت.
ترکیه شانزدهمین اقتصاد بزرگ دنیاست. در این مسیر طبیعی است که با مشکلات روبرو شده و البته که آن مشکلات را پشت سر گذاشته است. در روزهای اخیر هم با مساله ارز مواجه شدیم که قطعاً از آن عبور خواهیم کرد چرا که از توان لازم برای عبور از آن برخورداریم. در دوره‌های پیش از انتخابات طبیعی است که کمی ابهام اقتصادی وجود دارد و این مساله تاثیر خود را در بازار می‌گذارد، اما پس از انتخابات وضعیت ثبات پیدا می‌کند.
امیدوارم که ترکیه و ایران دست در دست هم برای حفظ ثبات اقتصادی خود تلاش کنند و هم افزایی شان تداوم یابد. ما معتقدیم که هرگونه عدم ثبات اقتصادی و سیاسی در این دو کشور تاثیر مستقیم بر دیگری می‌گذارد و باعث تضعیف دیگری می‌شود. ما تضعیف ایران را به مثابه ضعیف شدن ترکیه می‌دانیم. هر چقدر ایران قوی باشد این باعث تقویت ترکیه نیز خواهد بود. همین نسبت در مورد ترکیه هم وجود دارد.