سرویس جهان مشرق - با پیروزی نهایی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، توافق‌های یک ماه اخیر با روسیه و آمریکا بر سر شهرهای استراتژیک «منبج» و «تل رفعت» واقع در شمال و شرق استان حلب اجرایی خواهد شد. به این ترتیب، ترکیه در منطقه شمال استان حلب و غرب رود فرات را به صورت یکدست در سیطره خود خواهد داشت.

برای درک بهتر این موضوع باید جغرافیای منطقه محل توافق را در نظر گرفت. محدوده شمال استان حلب حدفاصل شهر حلب تا مرزهای شمالی کشور سوریه و از سواحل غربی رود فرات تا مرزهای غربی سوریه (استان حلب) با کشور ترکیه هم‌اکنون به پنج قسمت مجزا تبدیل شده است: منطقه درع الفرات، منطقه عفرین، محدوده ارتباطی شهرهای شیعه‌نشین نبل و الزهرا با شهر حلب، منطقه حومه تل رفعت و منطقه حومه منبج. هم‌اکنون دو منطقه نخست در اشغال ارتش ترکیه و مزدوران آن در ارتش آزاد، منطقه سوم تحت کنترل جبهه مقاومت و منطقه چهارم و پنجم در سیطره ائتلاف سوریه دموکراتیک به محوریت شبه‌نظامیان کرد می‌باشد.

ناحیه منبج به مرکزیت شهر منبج، زیر نظر «شورای نظامی منبج» (متشکل از کردها، اعراب و ترکمان‌های موافق با ایده فدرالیسم در حومه منبج) اداره می‌گردد. شورای نظامی منبج نیز از نظر ساختاری جزئی از ائتلاف سوریه دموکراتیک (قسد) به محوریت کردهای تجزیه‌طلب می‌باشد. این ناحیه در سال ۲۰۱۶ با حمایت آمریکا از شبه‌نظامیان کرد، از اشغال داعش آزاد شد و از آن زمان آمریکا اصلی‌ترین پشتیبان قسد در اداره منبج است.

بیشتر بخوانید:

روس‌ها تن به توافق اسرائیلی-آمریکایی ندادند/ جنگنده‌های روسی برای اسد به پرواز در آمدند

منطقه تل رفعت در سال ۲۰۱۵ در پی تأسیس ائتلاف سوریه دموکراتیک (قسد) و چرخش جیش الثوار از ارتش آزاد به قسد توسط شبه‌نظامیان تجزیه‌طلب کرد مستقر در عفرین تصرف شد. در جریان عملیات درع الفرات و متلاشی شدن ساختار داعش در این منطقه، قسد از محور تل رفعت به سمت شرق (به هدف رسیدن به شهر الباب) پیشروی کرد و تا روستای «فافین» واقع در یازده کیلومتری شمال شهر حلب رسید. بزرگ‌ترین پادگان نظامی حاشیه شمالی شهر حلب (موسوم به «مدرسة المشاة»)، منطقه آزاد تجاری حلب و شهرک صنعتی شیخ نجار در حاشیه شمالی حلب در فاصله‌های کم‌تر از ۵ کیلومتری این روستا قرار دارند و به نوعی نبض نظامی، اقتصادی و صنعتی شهر حلب محسوب می‌شوند.

در سال ۲۰۱۷ آمریکا با واگذاری منطقه عرب‌نشین تل رفعت و حومه آن به ارتش آزاد موافقت کرد و حتی در این زمینه بخشی از شبکه تروریستی ارتش آزاد توافقنامه رسمی با پنتاگون به امضا رساند؛ اما روسیه با ورود به این پرونده و دایر کردن دو پادگان نظامی در فرودگاه (نظامی) منغ و شهر تل رفعت، مانع از اجرای توافق مذکور شد. روسیه همین اقدام را در سال ۲۰۱۶ در منبج نیز انجام داد و از آن زمان، نیروهای ارتش سوریه نیز در هر دو منطقه (منبج و تل رفعت) حضور دارند.

آنکارا طی ماه جاری میلادی و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری موفق شد با واشنگتن و مسکو بر سر پرونده‌های دو منطقه «منبج» و «تل رفعت» به توافق برسد. به این ترتیب ارتش ترکیه بدون عملیات نظامی، منطقه‌ای استراتژیک را تصرف می‌کند. در این زمینه، ذکر چند نکته ضروری می‌باشد.

نکات مشترک مربوط به هر توافق

چند نکته مشترک در هر دو توافق وجود دارد که با توجه به اهمیت آن‌ها، در ادامه ذکر شده است:

شبکه تروریستی ارتش آزاد علیرغم وابستگی کامل به ارتش ترکیه در منطقه درع الفرات و غضن الزیتون، حق ورود به مناطق و تل رفعت را ندارد.

آمریکا و روسیه ضمانت داده‌اند که به ترتیب «شبه‌نظامیان کرد» و «رزمندگان جبهه مقاومت و ارتش سوریه» از مناطق منبج و تل رفعت خارج شوند. این در حالی است که ترکیه به صورت مستقیم با هیچ یک از گروه‌های فوق وارد مذاکره نشده و حتی حاضر نیست آنان را از نظر سیاسی و حقوقی به رسمیت بشناسد!

برخلاف منطقه درع الفرات و عفرین، در منبج و تل رفعت نظامیان آمریکایی و روس حضور خواهند داشت و این دو منطقه بستری برای همکاری و فعالیت مشترک آنکارا با واشنگتن و مسکو خواهد بود.

از نظر اداری، قرار است در هر دو منطقه شوراهای محلی تشکیل شده و اداره منطقه را با همکاری ترکیه در دست بگیرند. ایده حکومت خودگردان شوراهای محلی، بر اساس ساختار حکومتی مناطق تحت سیطره معارضین بوده و از نظر سازمانی زیر نظر شورای ملی معارضین سوری و دولت موقت معارضین به مرکزیت استانبول خواهد بود! به این ترتیب، منبج و تل رفعت به صورت رسمی به قلمرو معارضین اضافه خواهد شد.

قرار است تنها نیروی نظامی سوری مستقر در دو منطقه، پلیس محلی باشد که توسط ترکیه آموزش دیده‌اند. این پلیس محلی در منطقه درع الفرات سازماندهی و فرماندهی شده و پس از عفرین، این بار ناحیه‌های منبج و تل رفعت را نیز در اختیار می‌گیرد.

علاوه بر بندهای پنج‌گانه توافق فوق، باید چند نکته اختصاصی مربوط به هر یک از توافقات مربوط به منبج و تل رفعت را به صورت جداگانه مورد توجه قرار داد؛ زیرا معادلات پرونده سوریه را می‌تواند به صورت جدی دگرگون سازد.

نکات اختصاصی توافق منبج

طی سال‌های اخیر اختلاف آمریکا و ترکیه، یکی از بسترهای مهم افزایش توان و قدرت جبهه مقاومت در سوریه بود. آمریکا تنها متحد قابل اتکای خود در سوریه را شبه‌نظامیان کرد می‌داند در حالی که ترکیه همین گروه را به علت وابستگی به PKK اصلی‌ترین تهدید برای امنیت ملی خود می‌خواند.

حالا با توافق منبج، خروج شبه‌نظامیان کرد و اداره خودگردان منطقه با همکاری آنکارا و واشنگتن، معادلات سوریه را می‌تواند به طور جدی دگرگون سازد.

سرنوشت شورای نظامی منبج مبهم باقی مانده است. آن‌ها هفته گذشته، موضع قبلی خود در مورد اشغالگر خواندن ترکیه را تکرار کردند؛ اما با پیروزی اردوغان باید در انتظار موضع جدید آن‌ها ماند! آیا این شورا به همکاری و ائتلاف با ارتش ترکیه تن می‌دهد؟

ابهام بزرگ این توافق مربوط به یگان‌های ارتش سوریه مستقر در منبج است. آیا آمریکا و ترکیه می‌توانند اراده خود را به ارتش سوریه تحمیل کنند؟

نکات اختصاصی توافق تل رفعت

ناحیه تل رفعت نقش بسیار مهمی در امنیت شهرهای شیعه نشین نبل و الزهرا دارد. از سال ۲۰۱۵ باریکه‌ای از شهر حلب تا نبل و الزهرا تحت سیطره رزمندگان جبهه مقاومت قرار دارد که عرض آن به کم‌تر از ۱۰ کیلومتر می‌رسد و از نظر نظامی، از ضریب امنیتی کافی برخوردار نیست.

اگر از این محدوده صرف نظر کنیم، عملا نبل و الزهرا هیچ ارتباطی با جهان خارج نخواهند داشت و محیط پیرامون آن یا در اشغال ارتش ترکیه بوده یا در اشغال گروه تروریستی تکفیری هیئت تحریر الشام (جبهه النصره) و به این ترتیب تأمین امنیت آن از حساسیت بالایی برخوردار خواهد بود.

با استقرار ارتش ترکیه در روستای فافین، بیش از نیمی از محیط پیرامون شهر حلب در اشغال گروه‌های معارض سوری یا ارتش ترکیه قرار می‌گیرد و می‌تواند شهر را از نظر نظامی به طور جدی تهدید کند.

ظاهرا قرار است حدود ۳۰۰ هزار نفر از آوارگان سوری مقیم ترکیه در تل رفعت مستقر شوند و طبعا به فاصله کوتاهی، برای اشتغال و رشد اقتصادی منطقه شاهد دست‌اندازی ترکیه به منطقه آزاد تجاری شمال حلب و شهرک صنعتی شیخ نجار خواهیم بود. به این ترتیب، اقتصاد شهر حلب نیز به طور جدی وابسته به ترکیه خواهد شد و بعید است تنش میان دمشق و آنکارا را افزایش ندهد!

جمع بندی

به نظر می‌رسد مهم‌ترین مسأله مربوط به این توافق، پیش‌بینی دورنمای رفتار ترکیه و اهداف بعدی آنکارا خواهد بود.

آنکارا با توافق سیاسی بر سر منبج و تل رفعت عملا وزن خود را در شمال سوریه افزایش داده و به مرور زمینه را برای بازگشت بخش قابل توجهی از نزدیک به سه میلیون آواره سوری به کشور خود فراهم می‌کند.

با افزایش جمعیت در شمال استان حلب، وضعیت حقوقی سوریه پیچیده‌تر خواهد شد و حتی ممکن است در کوتاه مدت دولت انتقالی معارضین سوری در شمال سوریه مستقر شود. این نکته به خصوص بعد از تعیین تکلیف قلمرو ادلب مهم‌تر خواهد شد و چه بسا در بلندمدت به تجزیه کشور سوریه یا تغییرات ساختاری در نظام سیاسی و اداری این کشور منجر شود.

علاوه بر آن باید ترکیه را نسبت به عدم توسعه اراضی قلمرو خود متعهد ساخت. هنوز در رسانه‌های ترکی حامی اردوغان و معارضین سوری وابسته به ترکیه، مطالبه سیطره بر شهر حلب یا نوار مرزی ترکیه سوریه - به ویژه شهرهای «رأس العین» و «قامشلی» - مطرح است و حالا با افزایش اعتماد به نفس آنکارا، باید این خطر را جدی‌تر دانست؛ زیرا زیاده‌خواهی‌های آنکارا جز پیچیده‌تر ساختن پرونده سوریه و بی‌ثباتی این کشور نتیجه دیگری نخواهد داشت!