گروه فرهنگ و هنر مشرق - یکصدوبیستمین برنامه سینما روایت که آغازگر فصل ششم این برنامه نیز بود، به نقد و بررسی انیمیشن سینمایی «فیلشاه» با حضور هادی محمدیان (کارگردان)، حامد جعفری (تهیه‌کننده)، دکتر سیدبشیر حسینی (منتقد و استاد مدیریت رسانه) و محمدمهدی شیخ‌صراف (مجری- کارشناس) اختصاص داشت.
اهمیت کمپانی‌ها در تولید انیمیشن
در این برنامه حامد جعفری، تهیه‌کننده «فیلشاه» با برشمردن تفاوت‌های تولید آثار انیمیشن و آثار رئال گفت: یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌های میان آثار انیمیشن و رئال، کمپانی‌محور بودن آثار انیمیشن است. برای مثال، اگر در همین جمع اسمی از انیمیشن برده شود، همه بلافاصله نام کمپانی‌های بزرگی که پشت سر تولید این آثار هستند، به ذهن‌شان می‌آید و کمتر اسم افراد در حوزه انیمیشن شناخته شده است. این یکی از نشانه‌های اهمیت کمپانی در تولید انیمیشن است. ما از سال 86 کار انیمیشن‌سازی را آغاز کردیم و با راه‌اندازی گروه «هنرپویا» این راه را ادامه دادیم. در این مسیر به این جمع‌بندی رسیده بودیم کار سینمایی بلند تولید کنیم که نخستین قدم جدی آن «شاهزاده روم» بود. این انیمیشن در سال 94 اکران و تبدیل به پرفروش‌ترین انیمیشن تاریخ سینمای ایران تا آن زمان شد. در تلاش هستیم بتوانیم به عنوان یک کمپانی انیمیشن‌سازی در کشور شناخته شویم.
اکران نوروزی یک موفقیت برای «فیلشاه» بود
جعفری در ادامه با اشاره به تاثیر بازخوردهای «شاهزاده روم» بر روند تولید دومین اثر سینمایی هنرپویا یعنی «فیلشاه» اظهار کرد: پس از «شاهزاده روم» سعی کردیم با توجه به بازخوردهایی که از طیف متنوع مخاطبان اثر از جمله بچه‌ها، والدین و کارشناسان گرفتیم، نواقص را در «فیلشاه» کمتر کنیم و البته تاثیر خود را هم داشت. «شاهزاده روم» نقطه عطفی در تاریخ سینمای ایران است و به انیمیشن کشور کمک بسزایی کرده است. به نظر من یکی از موفقیت‌های مهم هنرپویا، اکران نوروزی «فیلشاه» بود، چرا که کسانی که با فرآیند اکران در سینمای ایران آشنا باشند، از اهمیت بالای اکران نوروزی آگاه هستند. در این مسیر هم سازمان سینمایی برای اکران یک فیلم کودک در اکران نوروزی به ما کمک کرد و هم استقبال خوب مردم موثر بود و فروش بیش از 5/8 میلیارد تومانی «فیلشاه» حاصل اعتماد مردم به برند «هنرپویا» بوده است.
محصولات جانبی «فیلشاه»، از سریال تاکتاب نقاشی
رئیس هیات مدیره گروه «هنرپویا» در ارتباط با سایر برنامه‌های اکران این اثر گفت: ما از اینجا به بعد 2 موضوع مهم را در ارتباط با «فیلشاه» دنبال می‌کنیم. یکی اکران‌های دانش‌آموزی برای مدارس و دیگری هم تولید محصولات جانبی از این انیمیشن است که تا امروز فقط نزدیک به یک میلیون جلد دفتر از کاراکترهای مختلف «فیلشاه» تولید شده و در حال توزیع برای شهریورماه و آغاز سال تحصیلی جدید مدارس است. در کنار این برای «فیلشاه» کتاب نقاشی و استیکر، تِم تولد و تِم جشن تکلیف و بسیاری محصولات متنوع دیگر طراحی شد تا بتوانیم بحث استمرار ارتباط با مخاطب را از طریق تولید محصولات جانبی داشته باشیم. در کنار همه این موارد در حال پیگیری تولید سریال «فیلشاه» هستیم تا بتوانیم این موضوع را به عنوان یک پکیج به مخاطب خود ارائه کنیم.
سختی‌های ساخت فیلم برای مخاطب کودک
در ادامه این نشست هادی محمدیان، کارگردان «فیلشاه» با بیان این نکته که پس از ساخت «شاهزاده روم» و دریافت بازخوردهای مخاطبان، در گروه محتوایی «هنرپویا» تصمیم گرفته شد سن مخاطبان آثار مجموعه از گروه نوجوان و جوان، به گروه کودک و نوجوان تقلیل یابد، گفت: اجرای این تصمیم خیلی سخت بود، چرا که قبل از ما تجربه تولید انیمیشن سینمایی برای گروه کودک و نوجوان در داخل کشور وجود نداشت. اولویت اول ما این بود که بچه‌ها کار را دوست داشته باشند، بویژه آنکه مخاطب کودک و نوجوان نسبت به اثر بی‌رحم است و اگر آن را دوست نداشته باشد، در سالن سینما نمی‌نشیند. این در حالی است که در سینمای بزرگسال نگه داشتن مخاطب در سالن و توانایی فیلمساز برای اقناع مخاطب جهت تماشای فیلم تا انتها بسیار راحت‌تر است. ما مخاطبان این اثر را کودکان بالای 6 سال در نظر گرفتیم، چرا که اساسا سینما رسانه کودکان کمتر از این سن نیست و ممکن است به واسطه شرایط سینما و تاریک شدن سالن پیش از آنکه بخواهند با اثر ارتباط برقرار کنند، از فضای سالن بترسند.
«شاهزاده روم» نقطه عطف تولیدات انیمیشن ایران بود
دکتر سیدبشیر حسینی، منتقد حاضر در این برنامه نیز در سخنانی با اشاره به تغییرات مهمی که در حوزه تولید انیمیشن طی چند سال گذشته اتفاق افتاده است، گفت: تا چند سال پیش جریان انقلابی در حوزه تولید انیمیشن حضور چشمگیری نداشت و آثار و تولیدات‌شان را نمی‌شد جدی گرفت، ولی از چند سال پیش بویژه پس از تولید انیمیشن «شاهزاده روم» فضای انیمیشن در سینمای ایران به طور کلی تغییر یافته است. به شکلی که فضای جریان اقلیت و اکثریتی که در حوزه سینمای رئال ایران داریم، به شکلی کاملا معکوس در حوزه انیمیشن شکل گرفت. یکی دیگر از اتفاقات مبارک در ارتباط با حوزه انیمیشن طی این سال‌ها همبستگی بیشتر فعالان این حوزه با هم بود که یکی از نمونه‌های آن همراهی شبکه پویا با «فیلشاه» بود؛ اتفاقی که نتیجه خودباوری ایجاد شده پس از تولید «شاهزاده روم» بود.
تحلیل مخاطب از مرحله «پایلوت» آغاز می‌شود
حسینی افزود: به نظرم «فیلشاه» یک ضعف بزرگ در حوزه کمپانی یعنی همان فرآیند پیش‌تولید، تولید و پس‌تولید خود داشت. یعنی «فیلشاه» با پتانسیلی که به واسطه «شاهزاده روم» در مجموعه «هنرپویا» ایجاد شده بود، به مراتب می‌توانست اثر بهتری باشد. در کنار این در حوزه درآمدزایی از تولید انیمیشن و تکمیل زنجیره ساخت و توزیع یک اثر انیمیشن که منطبق بر فرمول «یک به سه» یا کسب سه‌برابر سود فروش از طریق محصولات جانبی است، «فیلشاه» می‌توانست عملکرد بهتری داشته باشد. اینکه ما بعد از تولید اثر سراغ تحلیل مخاطب و گرفتن بازخورد رفته‌ایم، اتفاق خوبی است ولی در بسیاری از کمپانی‌های انیمیشن‌سازی جهان این اتفاق در مرحله «پایلوت» و در جریان ساخت اثر اتفاق می‌افتد، البته با وجود همه احترامی که برای مجاهدت سازندگان این اثر قائل هستم اما توقع من از «فیلشاه» بالاتر از اینها بود.
عدم توجه بازار به حقوق معنوی انیمیشن‌سازان
حامد جعفری، تهیه‌کننده «فیلشاه» در پاسخ به انتقادات حسینی گفت: بازار یا در واقع همین زنجیره به شکل کامل در اختیار ما نیست. یعنی ما به عنوان سازنده یک انیمیشن نمی‌توانیم همه اجزای این زنجیره را ایجاد کنیم. این زنجیره زمانی می‌تواند کامل شود که ما بتوانیم بگوییم مثلا در بازار ما کسی از کاراکتر «فیلشاه» بدون لایسنس استفاده نمی‌کند. بازاری که عادت کرده از کاراکترهای انیمیشن‌های باکیفیت روز جهان بدون پرداخت حق لایسنس برای تولید محصولات جانبی از قبیل کیف، دفتر و... استفاده کند، نمی‌توان از آن توقع پرداخت پول برای لایسنس «فیلشاه» را داشت و این عدم توجه به حقوق معنوی صدمه بسیاری به ما می‌زند؛ موضوعی که از عهده ما خارج است و نیازمند توجه دولتی و ایجاد ساختارهای قانونی است. پس نمی‌توان توقع داشت نسبت درآمدی از فیلم و محصولات جانبی آن منطبق بر فرمول «یک به سه» باشد. البته این را هم باید در نظر گرفت که خود فرمول هم در سال‌های اخیر برای کمپانی‌هایی مثل پیکسار و دیزنی دستخوش تغییر شده است.
برخی نقدها کارشناسی است نه نظر مخاطب‌عام
جعفری اضافه کرد: برای نمونه می‌خواهم به یکی از تحقیقات آماری انجام شده درباره «فیلشاه» اشاره کنم. ما یک جامعه آماری با بیش از 700 نمونه آماری داشتیم و می‌خواستیم ببینیم «مخاطب وفادار» ما چه کسانی هستند. نکته جالب این بود که حدود 60 درصد عامه مردم برند «هنر پویا» را می‌شناختند و حدود 75 درصد، شعار مجموعه ما که شعار فیلم‌های‌مان نیز هست را بدرستی و به طور کامل نوشته بودند که همه اینها نشان می‌دهد ما تا چه حدی در این زمینه موفق بوده‌ایم. به عنوان مثال یکی از انتقاداتی که من خیلی دیده‌ام درباره «فیلشاه» مطرح می‌کنند این است که فیلم دوپاره بوده است، در حالی که بازخوردهای آماری که ما از مخاطبان گرفتیم نشان می‌دهد کمتر از 10 درصد از مخاطبان ما به این موضوع اشاره کردند و این نشان می‌دهد بخشی از این نقدها، بیشتر نظرات کارشناسی افراد است که به جای نظر مخاطب جا زده می‌شود.
خاطره جالب دانشجوی مسلمان غیرایرانی ازدیدن «فیلشاه»
در ادامه این نشست هادی محمدیان با اشاره به نگاه سازندگان «فیلشاه» به مخاطب غیرایرانی به بیان خاطره‌ای در ارتباط با یک دانشجوی غیرمسلمان ایرانی پرداخت: یکی از موضوعات جالبی که ما در فضای مجازی دیدیم و خیلی برای‌مان لذتبخش بود، خاطره یکی از دانشجویان ایرانی ساکن کانادا بود که یک همکار آفریقایی مسلمان داشته و آنونس فیلم را به او نشان داده است. وقتی او این آنونس را دیده بود و متوجه شده بود ایرانی‌ها چنین انیمیشنی را ساخته‌اند، تعجب کرده بود و هم‌اتاقی ایرانی‌اش به او گفته بود ما بیش از یک‌میلیارد مسلمان هستیم و باید برای خودمان انیمیشن بسازیم و آن دوست خطاب به او گفته بود چه خوب که شما بالاخره کاری ساخته‌اید که خدا هم در یک انیمیشن باشد.
خنداندن بچه‌ها کار سختی است
محمدیان با بیان اینکه مخاطب ما، مخاطبی است که به واسطه تماشای انبوهی از آثار پررنگ و لعاب خارجی دارای نوع خاصی از سلیقه شده است، گفت: ما اول از همه سعی کردیم اثری شاد و سرگرم‌کننده برای بچه‌ها بسازیم و این را هم بگویم که خنداندن بچه‌ها و سرگرم کردن آنها کار بسیار سختی است، چرا که شما نمی‌توانید سراغ بسیاری از شوخی‌ها و موضوعات بروید. این کار بسیار سختی است که چاپلین هم آن را انجام می‌داد که سعی می‌کرد مخاطبش را به شکلی سالم بخنداند. ما در این فیلم 3 حلقه اصلی توحید، انتظار و توجه به باورها و ارزش‌های خودمان را مورد توجه داشتیم.
توجه به رویکرد تخصصی فیلمنامه‌نویسی برای کودکان
همچنین دکتر حسینی، منتقد برنامه در ادامه ایراد به فیلمنامه را در حوزه انیمیشن‌سازی نیز وارد دانست و گفت: ما از خیلی ظرفیت‌هایی که در این حوزه وجود دارد عمدا یا سهوا استفاده نمی‌کنیم، در پایان خواهشم این است در ادامه این مسیر رویکرد تخصصی و جمعی فیلمنامه‌نویسی برای کودکان را برای سایر آثار خود جدی‌تر بگیرید.
*وطن امروز