به گزارش مشرق، به کرمانشاه خوش آمدید؛ عروس زاگرس این گونه ساده آغاز می‌شود و خانه ها با آواری که روی دوششان فرو ریخته به استقبال می آیند، چونان دختری «گیسو فروهشته به دامن».

ویران با بوی خاک و صدای شیونی که روی خرابه‌هایش چرک-مرد شده است.

«می زند فریاد و امید کمک دارد».

بیشتر بخوانید:

همه چیز درباره زلزله کرمانشاه/ حادثه‌ای که سال ۹۶ را لرزاند +عکس و فیلم

و مردمانی که ویرانه ها را هم ترک نکرده اند؛ توی چادرها، به خانه شان چشم دوخته اند که دیگر نیست و بچه هایی که زلزله به جای تصویرهای موهوم، هر شب خواب‌هاشان را خیس می‌کند.

اینجا کرمانشاه است؛ شهری روی گسل.

برداشت اول؛ منطقه پاونار؛ سرپل ذهاب

غم، بارزترین ویژگی چهره مردی بود، ایستاده در کنار آوار؛ دست حلقه زده بر شالی که «جافی» اش را استوار کرده، با سبیل پرپشت که روی صورت لاغر و مغمومش خوب چفت نشده است؛ نشانه‌ها کرمانشاهی بودنش را فریاد می زنند.

سلام آغاز گفتگوی ما می شود و مرد را به اکنون باز می گرداند؛ با اشک ماسیده بر گوشه چشم، لبخند می زند و ما را به «هیچ» دعوت می کند. دست زمخت کارگری اش را به سمت آوار می گیرد و تعارفمان می کند. خانه ای که دیگر نیست.

هر سو که بنگری، مردان و زنانی ایستاده، نظاره کنان آوارند.

«سوگواران در میان سوگواران»

ادامه پاونار

با یک لبخند فراخوانده می شوم؛ جوانی ایستاده بر ورودی چادر، بی هیچ کلامی مرا میهمان روایت شب هولناک زلزله می‌کند.

هجوم حکایت‌های تلخ را طوری با لبخند در می‌آمیزد که به یقین می‌رسم: «نهایت تراژدی، کمدی ست»

دستش را به سمت داخل چادر می گیرد: با برادرم؛ -جوانی پا تا کمر در گچ توی چادر ولو شده است و با لبخند غنی شده‌اش کاملا غیرمترقبه به جمع دو نفره ما اضافه می‌شود-.

...: همین چند ماه پیش، به هزار بدبختی پدر را راضی کردیم نصف گوسفندها را بفروشد و ما را شهرنشین کند. پدر به التماس راضی شد.

بعد به حجم مچاله شده ساختمان روبه‌رو اشاره می کند و می‌گوید: کلی هم قرض کردیم و یک واحد از این آپارتمان را خریدیم، اما باز پولمان نمی رسید، مجبور شدیم برای یک سال واحدمان را رهن بدهیم.

حالا قرض ها مانده، خانه ای که ویرانه شده، گوسفندهایی که پوچ شدند و ۲۰ میلیون هم مانده که باید به مستاجر بدهیم.

و دو برادر به قهقهه می افتند.

«یکی داستان است پر آب چشم»

برادر به جبر در چادر مانده ادامه روایت را می‌گیرد: زلزله توی کرمانشاه جاگیر شده؛ لعنتی دست از سر ما بر نمی‌دارد. ما اینجا هر شب روی ویبره هستیم.

کارشناسان می گویند پس لرزه است؛ اما ماجرا برای این مردم، حکایت مارگزیده است و ریسمان.

برداشت دوم؛ زغفران؛ سرپل ذهاب

آب را رها می‌کند روی حجمی از کف که سر و صورت بچه ۴-۵ ساله ای را پوشانده است. تن بچه از هجوم ناگهانی سرما، توی خودش مچاله می‌شود.

«بچه ها را توی مستراح می شورم، یک مستراح داریم و ۴۰ نفر؛ بعضی ها هم می آیند و با بدبختی ما عکس می گیرند».

آن قدر غلیظ صحبت می کند که فقط حدس می زنم این جملات را گفته باشد.

« دو برادرم را زلزله با خودش برد، توی یک چشم به هم زدن همه چیز ما را برد.»

...اینجا طاقتش تمام می شود. چادری را که دور کمرش پیچیده بود، باز می کند و می گیرد جلوی صورتش. ناله موزون کردی از زیر چادر بیرون می ریزد.

شکسته تر از ۴۰سالی است که می گوید؛ زنی در حاشیه سرپل؛ لب که باز می کند، شکایت سرریز می شود. به ساختمانی در چند متری‌اش اشاره می کند که نیست: جنازه سه دختر بچه را از همین جا بیرون کشیدند؛ همسایه ما بودند، شب ها هر سه تایی با شیطنت توی خوابم می رقصند. هر شب.

برداشت سوم؛ شهرک زراعی؛ سرپل ذهاب

در میان این حجم آوار، خانه‌ها، هم‌قد و قواره شده اند. شهر و روستا، بالا با پایین همه یکی شده است. تنها یک «تکان»، این گونه برساخت‌های ارزش گذاری ما را به سخره گرفته است.

ادامه آوار به «شهرک زراعی» می‌رسد؛ روستایی دیگر در حاشیه سرپل ذهاب.

در چند متری یک کانکس سفید، چمباتمه زده و بیل فرتوتی را سخت در آغوش گرفته است. شرّه عرق روی صورتش می چرخد و می‌رقصد و هنّ و هنّ نفس یک لحظه رهایش نمی کند. با پوشش کاملا کردی و با لبخندی که زیر سبیل های اغراق شده اش پنهان است، خوش آمد می گوید.

نشسته-ننشسته، همسرش با لباس رنگارنگ کردی، چای رنگ و رو رفته‌ای را می آورد؛ تنها موجودیِ میزبان برای پذیرایی.

بعد چنان زل همسرش می شود و گوش می‌دهد که انگار اولین بار است صحبت‌های هزار بار به تکرار رسیده‌اش را می‌شنود: «نزدیک ساعت ۱۰ شب بود. آمده بودم خانه پسرعمویم و کم کم می خواستم برگردم. داشتم بلند می شدم که با یک صدای وحشتناک ناگهانی، برق‌ها رفت و تاریکی پخش شد توی خانه. تا به خودمان بیاییم، دنیا شروع کرد دور سر ما چرخیدن.»

بعد دو پرده هیجانِ بیشتری به لحنش می دهد: اصلا نمی شد فرار کرد. بلند که می شدیم زلزله دوباره پرتمان می کرد. باورم نمی شد که نمی توانم یک لحظه سرپا بند شوم.

زنش شروع می کند به گریه کردن و آوای حزن انگیز نامفهومی ریز ریز روی لبش تکرار می شود.

مرد زل می زند به مویه های آشنای زن: حرکت ترک های دیوار را به چشم خودم می دیدم و می دویدم. با تمام توان خودم را بیرون رسانده بودم. چنان ناله و فریادی توی هوا پخش بود که انگار قیامت شده است؛ همه فریاد می زدند و کمک کمک می کردند. سرگیجه گرفته بودم. باید چه کار می کردم؟؟ یکهو یادم افتاد زن و سه پسرم کنارم نیستند. دیوانه شده بودم، مثل شیر زخم خورده دویدم سمت خانه‌مان».

ادامه شهرک زراعی

کمی آن سوتر، مرگ، گفتگوی عادی یک گروه چند نفره است؛ مرد میان سال، دست به هر سو که می چرخاند، مرگ-جای چند نفر را نشان می دهد: اینجا خانه‌ای بود که دختر ۹ ساله را با کتاب هایش از آوار بیرون کشیدند. ساختمان کناری قاتل دختر ۲۲ ساله شد که تازه شوهر کرده بود. این ور عمویم زیر آوار ماند. آن ور...

و همین طور ۳۲نفر را توی صحبت هایش از زیر آوار بیرون کشید و کفن پوشید.

خانواده ۵نفره اش را توی یک کانکس چند متری جا داده و بدجور دمغ است. به نیسان آبیِ رنگ و رو رفته ای که انباشت میوه های پشتش بوی کاسبی می‌دهد، اشاره می کند و می گوید: دقیقا ۵۱ روز بود که از اجاره نشینی خلاص شده بودم. ۵۱ روز توی این خانه خوابیدم؛ ...و تمام.  

بعد با یک لبخند کشدار، روایتش را به دستشویی انتهای حیاط می برد: فقط این مستراح سالم ماند. باز خدا را شکر که کار همسایه ها را راه می اندازد.

 به سیاق «مولانا»، روایت ها را نیمه تمام رها می کند و داستان دیگری از سر می گیرد؛ این بار داستانش را به حضور ناگاه زلزله گره می زند: بعد از زلزله، مردم کرمانشاه ۱۰ سال پیر شدند؛ همه جا فریاد و زاری بود؛ نمی دانستیم باید فاتحه بخوانیم، جنازه ها را بیرون بکشیم، به درد و دل ها گوش دهیم؟ شما بودید چه می کردید؛ لابه لای این همه شیون و جنازه؟

و در میان این همه مصیبت، قدرشناسی را از یاد نمی برد: سه روز اول، توی نیستان خوابیدیم، ترس بود و آوار. اگر کمک های این مردم نبود، از بین می رفتیم؛ ما مدیون مردم ایران هستیم؛ غیرت شان را که دیدیم، سرپا ایستادیم.

برداشت چهارم؛ محله فولادی، مسکن مهر

ویرانی، ویرانی و ویرانی؛ زلزله اینجا از بن جان مایه گذاشت؛ گورستان آباد کرد.

محله فولادی، چه باژگونه نامی!

و مسکن های بلندمرتبه مهر، چه نامهربان.

خانه ها آغوش به آغوش، آوار شده اند؛ «چون دل یاران که در هجران یاران»

داغی که زلزله اینجا برجای گذاشت، از ذهن این مردم «بیرون نمی توان کرد، حتی به روزگاران»؛ از پدرها کمرها شکست و از مادرها، نفس‌ها گرفت.

در این شوم کده که هنوز خنده از ته دل رهای کودکان آن، توی کوچه ها جاری ست، رهگذری نیست، مرگ پرسه می زند و صدای پارس سگ ها در دوردست.

اندوه روی دلت آوار می شود؛ اندوه بر اندوه؛ آوار بر آوار.

ادامه محله فولادی، مسکن مهر

«نعره»ای که ناگهان از آسمان بیرون ریخت، او را با خودش برد به دوران کودکی؛ زمانی که فریادِ «انفجار» به خنده های گاه و بی گاهش هم رنگ اضطراب می زد: «صدا شبیه صدای بمب بود؛ از آن انفجارهایی که زمان جنگ بارها شنیده بودم».

با آن لباس های رنگ رنگ کردی، کنار چند بانوی دیگر دور شلنگ آب نشسته و یک بشقاب چینی را وسواس گونه کف مال می کند: آسمان طوری غرید و چنان نعره ای زد که بی اختیار هجوم بردم به سمت در.

با هر کلمه ای که تکرار می کند، وحشت، توی صورتش راه می رود، با استرس کلمه ها را کنار هم می گذارد: دنیا همین طور دور سرم می چرخید؛ ۴طبقه را جیغ زنان پایین می رفتم و دائم توی راه پله از این ور به آن ور پرت می شدم.

بعد انگار از به یادآوردن موضوعی خجالت کشیده باشد، سر پایین می اندازد، به زمزمه می گوید: «نفهمیدم چطور چهارطبقه را پایین آمدم، اما وقتی آسمان را بالای سرم دیدم، یادم افتاد بچه ها و شوهرم توی ساختمان مانده‌اند. باورم نمی شد؛ فراموش‌شان کرده بودم.»

-در آن روز آن چنان وحشت سرتاپای انسان را فرا می گیرد که مادران شیرده، کودکان شیرخوارشان را فراموش می کنند و هر بارداری جنین خود بر زمین می نهد، مردم را مست می بینی، در حالی که مست نیستند. «سوره حج»

این بار برعکس همه، تمام پله ها را بالا می دود

«برعکس می گردم طواف خانه ات را

دیوانه ها عاقل به عاقل فرق دارند».

ادامه محله فولادی؛ مسکن مهر

انگشت هایش را سمت من می گیرد؛ پر خراش مانند ویرانه های سرپل. با ناخن هایی که نصفشان نیستند.

اشک بدون اجازه راه می افتد روی صورتش؛ می گوید: عذاب وجدان ولم نمی کند.

 و صدای هق هق می پیچد لابه لای آوار.

به دست هایش نگاه می کند که بیل شده بودند، کلنگ شده بودند، تیشه شده بودند: همه با چنگ و ناخن آوار بر می داشتیم. مثل دیوانه ها خاک و سنگ را کنار می زدیم، اما آوار تمام نمی شد. صدای «فش» «فش» گاز توی کوچه ها با زجه زنان و گریه کودکان قاطی شده بود و یک لحظه بند نمی آمد. دیوانه شده بودم؛ وحشتناک ترین شب زندگی ام بود.

«شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین حائل

کجا دانند حال ما سبکباران ساحل ها»

کنار حجم خمیده ساختمانی می ایستد. از ۱۵نفری نمی گوید که زیرِ تا شدن آهن هایش، مرده بودند، از بیرون کشیدن جنازه ها نمی گوید،... سکوت می کند. از شیونی می گوید که هنوز توی دالان های گوشش گیر کرده است و بیرون نمی رود: تا صبح صدای زجه زنانه بود، گوش هایم را گرفته بودم اما قطع نمی شد. توی سرم وول می خورد. هنوز هم توی سرم شیون می زنند.

ادامه محله فولادی، مسکن مهر

تا چشم کار می کند، ویرانه های تا دوردست، و یک همسایگی مسالمت آمیز میان چادرها، کانکس ها و آوار. و هنوز روزها و شب ها، پس لرزه سراغشان را می گیرد؛ هراس رهایشان نمی کند.

عرق، توی هرم گرمای چادر، شره می کند. صورت بچه ها گل انداخته اما بازی کودکانه با این چیزها رها نمی شود. با چند سنگ برّاق و دو عروسکی بازی می کنند که یکی سر ندارد و دیگری پا؛ از لابه لای آوار بیرون شان کشیده اند.

میان تفاوت حیرت آور دمای بیرون و درون چادر، چسبیده به شوهرش می نشیند : توی بازار کرمانشاه یک سرویس چینی دیده بودم که از ذهنم بیرون نمی رفت. چند ماه روز و شب به شوهرم می گفتم چینی ها را بخرد. از من اصرار و از او انکار.

بعد لبخندش می چسبد به ادامه یادآوری ها: ما زن ها بلدیم چطور پیروز شویم؛ و بلند بلند می خندد.

مرد اما حتی لبخند نمی زند.

هنوز هم دارند قسط چینی ها را می دهند؛ ماهی صد هزار تومان: داشتیم تلویزیون می دیدم که ویترین چینی‌ها تکان تکان خورد و ناگهان روی ما افتاد.

و جابه جایی سریع لبخند و بغض در چهره زن شوکه ام می کند؛

سکووووووت: همان چینی ها عزرائیل ما شد؛ پای شوهرم و دست دخترم را شکست؛ به شوهرم گفتم دیگر هیچ چیز نمی خواهم.

برداشت پنجم؛ قره بلاغ اعظم

زلزله روستاها را هم تکانده است؛ لباس‌های رنگ رنگ مردان و زنان، اینجا یکسره به سیاهی می زند؛ روستایی در چهارکیلومتری سرپل.

کانکس، با هم آغوشی دو فرش ناهمگون که پاره های بزرگ تر را از زیر آوار بیرون کشیده اند، میزبانی می کند؛ یک آشپزخانه کوچک، یک حجم برآمده رخت خواب و سه نفر که روی زمین نشسته اند.

پدر دو پا در گچ، پسر دست تا کتف در آتل و دختر با پلاتین در پا؛ و یک قاب سیاه با دختری که شادی هنوز توی صورتش قهقهه می زند.

مردان با خوش آمدگویی اغراق شده به استقبال می آیند، و دختر با ناله، با اشک و نوازش روی قاب عکس: جلوی تلویزیون خوابش برده بود. چادر را که روی سرش کشیدم، خانه آوار شد روی سرمان.

و طوری اشک راه می افتد روی صورتش که تا آخر مجبور به سکوت می شود.

پدر لابه‌لای روایت دخترانه او، به ویرانه های بیرون خیره می شود، چشم های ورم کرده از اشک را می دزدد و به زمزمه  ماجرا را به نقطه می رساند: همسایه ها ما را از زیر آوار بیرون کشیدند. آن شب توی روستا همه دنبال جنازه بودند؛ راضی ام به رضای خدا.

و اشک پدرانه مرد کرد جاری می شود.

برداشت ششم؛ روستای سرآب

ما همراه با بدبختی به دنیا آمدیم.

رنگ سیاه پاشیده روی تمام قامت مرد، بوی مصیبت می دهد؛ توی روایتش، کودک 5ساله اش را از زیر آوار بیرون می کشد و توی قبر می گذارد.

سیگار پشت سیگار و چند شیار بر روی پیشانی که روزهای آینده عمیق تر خواهد شد.

سر آب؛ اسم زیبای روستایی در کرمانشاه که آوار روی همه نیک رویی اش فرش شده است.

برادر میان‌سالش را نشان می دهد؛ عقب مانده است. می گوید: مرا یاد خودمان می اندازد. یاد حال و روز کرمانشاه.

صدایش میان عصبانیت به لرزه می افتد: با آن همه آواری که رویش افتاد، تعجب می کنم که نمرد؛ سبحان الله، خدا نخواست که بمیرد.  

برداشت هفتم؛ روستای کوئیک

اسم روستای دامنه نشین کردتبار کوئیک، با لرزهای زمین، روی زبان‌ها افتاد؛ زلزله دست در دست مرگ، روی روستا ماله کشید و حیات دو سوم مردمانش با یک لرزه به پایان رسید.

زلزله داغش را اینجا به همه «هبه» کرد؛ چونان خوان یغمای اندوه.

مصیبتِ بزرگ جز آدمیان و ستوران، آن گونه بر کوه زد که سنگ پاره های آن هر سو یله شد و کوه سترگ، پیش چشم زلزله کمر خم کرد.

اینجا کسی درباره آن پیشامد هولناک حرف نمی زند، زل می زند...

«بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران

کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران»

توی ایوانی که خانه آن دیگر نیست، سیاه پوش نشسته و چای را داغ داغ، هورت می کشد.

قاب عکس را که نشانم می دهد؛ هفت نفر توی آن، درست جایی ایستاده بودند که حالا من ایستاده ام.

لبش به تصویر می چسبد؛ یک کلمه می گوید: فقط من زنده ام.

ادامه روستای کوئیک

«با من رازی بود

که به کوه گفتم

با من رازی بود

که به چاه گفتم»

و سکوت نشانه هزاران فریادی است که نمی توان زد...

مردان کوئیک سکوت کرده اند.

و لابه لای این سکوت، زنی را در دوردست نشانم می دهد؛ غرق در سیاهی. به نجوا می گوید: دخترم است.

و تراژدی اش را این گونه آغاز می کند: دیوانه وار آوار کنار می کشیدم و نوه دو ساله ام را به التماس فریاد می زدم؛ سه ساعت تمام، فقط فریاد می زدم و انگشت لای خاک و شیشه فرو می بردم؛ بهت، صدا را توی گلوی دخترم خشک کرده بود.

و کمد زهوار در رفته را که بلند می کند: تلاقی چشم های ما آغاز شد. بدن دو ساله اش سرد شده بود و من از تلاقی چشم هایم با دخترم می ترسیدم. مردد بودم. نمی دانستم توی آن شرایط نوه ام را از آغوش آوار بیرون بیاورم یا نه. به دخترم که نگاه کردم، دلم می خواست همه چیز همان لحظه تمام می شد... دلم معجزه می خواست.

برداشت.... ناتمام

هر یک چندی یکی برآید که: من‌ام

با نعمت و با سیم و زر آید که: من‌ام

چون کارک او نظام گیرد چندی

 ناگه اجل از کمین درآید که: من‌ام!/ «خیام»

روایت مرگ برای این مردم کهنه نمی شود؛ لب که باز می کنند، مرگ راه می افتد توی صحبت ها، ناله ها و اشک ها.

زلزله به یک سالگی نزدیک شده است؛

ما چه کرده ایم؛ کارنامه عملکردمان را دست راست می گیریم؟