به گزارش مشرق، صادق صندوقی از آن دسته هنرمندان مهجور دوران ما است که بسیاری از کودکان نسل دهه‌های 60 و 70 در عین آشنایی با آثارش، نام او را نمی‌شناسند. خالق بسیاری از تصاویر ماندگار کتاب‌های درسی و کتاب‌های داستانی مذهبی که کمتر کسی بعد از او توانست هنر بی‌بدیل او را در جان‌بخشی به قصه‌های زیبای قرآنی و همچنین قصه‌های سرشناس ادبیات جهان از جمله قصه‌های ژول ورن تکرار کند؛ هنرمند بی‌رقیبی که بدون توسل به ابزارهای مدرن و تکنولوژی‌های کامپیوتری، با تصویرگری‌هایش روی جلد کتاب‌ها، بسیاری از کودکان و نوجوانان دهه‌های 60 و 70 را جذب کتاب خواندن کرد و در نهایت نیز در آخرین روز مردادماه امسال آسمانی شد.
کتابی که به سفارش امام(ره) طراحی شد
صادق صندوقی ۵ اردیبهشت‌ماه ۱۳۲۵ در همدان به دنیا آمد. پدرش از آموختن نقاشی توسط صادق استقبال می‌کرد و شرایط خرید کاغذ و قلم را برای این کار او مهیا کرد و به همین ترتیب صادق صندوقی در محله سرپل یخچال، بزرگ شد.
«همدان‌مصور» عنوان نشریه‌ای خودساخته با کمک برادرش زنده‌یاد «حسن صندوقی» بود که اواخر دهه ۳۰ و اوایل دهه ۴۰ خورشیدی در ۱۰ شماره بالطبع در تعدادی محدود به شکل دستی نوشته، تصویرگری و پخش شد. نشریه «همدان‌مصور» که هنوز نسخه‌هایی از آن موجود است مشاهیر همدان و اتفاق‌های فرهنگی را در همان سال‌ها بیان می‌کند.
زنده‌یاد صادق صندوقی پس از ادامه تحصیل در همدان به هر مشقتی که بود خود را به هنرستان هنرهای تجسمی رساند و کار نقاشی را ادامه داد و حدود نیم‌قرن تلاش مستمر در زمینه نقاشی و تصویرگری را در کارنامه حرفه‌ای خود ثبت کرد.
صندوقی در گفت‌وگویی با باشگاه خبرنگاران جوان درباره فعالیت‌هایش در سال‌های قبل و بعد از انقلاب گفته بود: «قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کتاب قصه‌های قرآنی را به سفارش امام خمینی(ره) طراحی کردم و زمانی که از کارم استقبال شد به عنوان یک تصویرگر کتاب شناخته شدم. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کارم وارد مرحله جدیدی شد و تقریباً تمام شخصیت‌های اسلامی و چهره‌های مذهبی را نقاشی کردم».
از اصحاب فیل تا امیرکبیر و قصه‌های ژول‌ورن!
هر چند تقریبا تمام آثار تصویر شده توسط صندوقی در زمره آثار شاخص در حوزه طراحی‌های استفاده شده در کتاب‌های درسی یا طراحی جلد بوده است اما در این میان شاید ماندگارترین اثر او را باید تصویر مربوط به نقاشی از قصه قرآنی «اصحاب فیل» دانست. صندوقی چند سال پیش در گفت‌وگویی با اشاره به سختی‌های به تصویر کشیدن این قصه قرآنی گفت: «برای تصویرگری داستان اصحاب فیل خدا می‌داند چقدر مشقت کشیدم. اصلا نمی‌دانستم ابابیل چه شکلی هستند. همه شنیده‌ایم که موجوداتی شبیه پرستو بودند اما شکل دقیقی از آنها را در ذهن نداشتم. هر چقدر با مولفان مشورت می‌کردم، آنها هم اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند. از طرفی جدا از شکل ابابیل، تصویر کردن آن جسمی که آنان به سمت زمین پرتاب می‌کردند هم کار سختی بود. آن جسم باید چه شکلی می‌بود؟ با همه این مشکلات اما خوشبختانه تصویر جواب داد و در حافظه‌ها باقی ماند». البته صندوقی تصاویر ماندگار دیگری نیز به تصویر کشیده است که بخش عمده‌ای از آنها مربوط به تصاویر مشاهیر تاریخی و ادبی کشورمان است که در این میان چهره‌هایی چون امیرکبیر، شیخ فضل‌الله نوری و بوعلی سینا بیشتر از سایر طرح‌های او در ذهن مخاطبان باقی مانده است. حتی کارت‌های «هزارآفرین» و «صدآفرین» که خیلی‌ها از دوران مدرسه به یادگار دارند، اثر زنده‌یاد صادق صندوقی است. همچنین اغلب طرح‌های روی جلد کتاب‌های ترجمه شده ژول ورن، نویسنده سرشناس فرانسوی که به‌واسطه داستان‌های علمی- تخیلی‌اش در میان مخاطبان شناخته می‌شود نیز حاصل نقاشی‌های هنرمندانه این هنرمند کشورمان است.
هنرمندی که کم‌فروشی نمی‌کرد
بسیاری از آثار صادق صندوقی با وجود سادگی‌شان به تصویرهایی ماندگار تبدیل شدند. شاید یکی از دلایل آن را بتوان نگاه ساده او به موضوعات و قصه‌ها دانست؛ تصاویری که از رنگ و لعاب‌های امروزی برخوردار نبودند اما در سادگی تمام، قصه‌های ماندگاری را روایت می‌کردند. این موضوع به شکلی بود که بسیاری از نویسنده‌های معاصر می‌گویند نخستین عشق و علاقه به کتاب و کتابخوانی با دیدن نقاشی‌های صندوقی در آنها به وجود آمده است. شاید به همین خاطر هم بود که پس از درگذشت او طیف گسترده‌ای از نویسندگان و هنرمندان پیشکسوت و جوان نسبت به خبر درگذشت این استاد عرصه نقاشی واکنش نشان دادند. محمدرضا سرشار که خود از نویسندگان پیشکسوت ادبیات کودک و نوجوان است در کامنتی در فضای مجازی درباره صادق صندوقی نوشت: «آن مرحوم بی‌هیچ تردید از استادان مسلم تصویرگری و پدر تصویرگری داستان‌های مذهبی برای کودکان و نوجوانان کشور بود. او از معدود تصویرگرانی بود که- آنجا که اراده می‌کرد مایه بگذارد- تصاویرش اغلب قوی‌تر از داستان‌هایی بود که آنها را برای آن تصاویر کشیده بود. به عبارتی این داستان‌ها با وجود ضعف‌های مفرط داستانی‌شان، به‌واسطه تصاویر خوش‌آب و رنگ و قوی او جلب توجه می‌کردند و می‌فروختند و نیز از معدود تصویرگرانی بود که کم‌فروشی نمی‌کرد. از تصویرگری صحنه‌های شلوغ و پرزحمت نمی‌گریخت و خوب هم از پس آنها برمی‌آمد. کاش یکی می‌گفت در این سال‌های طولانی سکوت، چه می‌کرد و به چه کار مشغول بود؟!»
او تصویر می‌ساخت و من از او تبعیت می‌کردم
مصطفی رحماندوست، دیگر شاعر و نویسنده پیشکسوت ادبیات کودکان و نوجوانان نیز در جریان مراسم تشییع پیکر صادق صندوقی در ارتباط با جایگاه این هنرمند گفت: «جایگاه صندوقی از 2 نظر قابل توجه است؛ یک نظر بخش هنری است. دوست هنرمندی می‌گفت هر کسی که خبر دارد و یاد صادق صندوقی می‌افتد، می‌گوید من با تصویرهایش بزرگ شدم. همه ما و مردم ایران به نحوی حس بصری و تصویرخوانی خودمان را مدیون این هنرمند هستیم. من افتخار همکاری با او را به مدت 7-6 سال در مجله رشد داشتم. او تصویر می‌ساخت و من بدون شک از او تبعیت می‌کردم. چند وقت پیش در مراسمی او را همچنان لبخند به لب دیدم و صبح که به این مراسم می‌آمدم خدا را شکر کردم که او بیش از یک هفته رنگ بیماری را نچشید زیرا همه ما می‌رویم. او هیچ وقت از زندگی سیر نشد و شاید یک هفته رنجی هم که کشید به دلیل آن بود که ما نسبت به او حسادت نکنیم».
آثاری که با هنرمندان خارجی قابل رقابت بود
همچنین بهرام عظیمی، انیمیشن‌ساز سرشناس کشورمان نیز در واکنش به درگذشت این هنرمند پیشکسوت در یادداشتی کوتاه نوشت: «به‌رغم اینکه تعدادی از کارتونیست‌ها و تصویرسازان و بچه‌های انیمیشنی ایرانی خودشون و شروع کارشون رو مدیون کتاب‌های «تن تن» و آثار هرژه میدونن، بسیاری از هم‌نسلان من که هم‌اکنون کارهای هنری در زمینه انیمیشن، کاریکاتور، تصویرسازی و کمیک استریپ انجام می‌دیم، خودمون رو مدیون این استاد بزرگ تصویرسازی می‌دونیم. مرحوم صندوقی یک نقاش و تصویرگر بسیار حرفه‌ای و جزو معدود هنرمندانی بودند که آثارشان با آثار هنرمندان خارجی قابل رقابت بود. تصاویری که خلق می‌کردند بسیار پرکار و پر از جزئیات با فضاسازی و نورپردازی و سایه‌روشن‌های سخت و پیچیده بود. آثار ایشون در تاریخ هنرهای تجسمی ایران به‌عنوان شاهکار برای همیشه ثبت شده است. خدا رحمتتون کنه استاد همه ما».
خاطره نسل‌های متفاوت از تصویرسازی صندوقی
علاوه بر اشخاص، برخی نهادها و گروه‌های فعال در حوزه هنرهای تجسمی هم نسبت به درگذشت این هنرمند واکنش نشان دادند. گروه هنرهای تجسمی بنیاد فرهنگی روایت فتح و ستاد برگزاری جشنواره هنر مقاومت در پیام تسلیتی در ارتباط با این اتفاق آورده است: ضایعه درگذشت استاد صادق صندوقی که هنر تصویرسازی وی در کتب درسی و کتاب‌های متعدد داستانی، در خاطره نسل‌های متفاوت ثبت و ضبط شده است، جامعه هنری ایران خصوصا هنرهای تجسمی را در سوگ و اندوه فرو برد. هنر والا و ارزشمند مرحوم استاد صندوقی، در عصری که از نرم‌افزارهای متعدد دیجیتالی به منظور تصویرسازی و خلق اثر، خبری نبود و تنها زاییده ذهن خلاق آن استاد فقید بود، بی‌شک در اذهان هنرمندان و هنردوستان مانا و جاویدان خواهد بود.
*وطن امروز