در این ستاد اقدامات مختلفی از جمله توسعه اعتاب مقدسه و همچنین مرمت و بازسازی بخش‌های مختلف از مناره و گنبد تا ضریح  و صحن‌های حرم‌های ائمه(ع) صورت می‌گیرد.

محمد کریمی معاون صنعتی هنری ستاد بازسازی عتبات که مسئولیت ساخت درب‌ها، نیم ضریح‌ها و طلاکاری اعتاب مقدسه عراق را دارد، در گفت‌وگویی مشروح به تشریح اقدامات معاونت صنعتی و هنری ستاد بازسازی عتبات عالیات در عراق پرداخت که در ادامه مشروح این گفت‌وگو با می‌خوانید؛

نحوه مرمت خشت‌های ایوان نجف در حرم امیرالمؤمنین(ع)

طرح‌های ستاد بازسازی عتبات در عراق به چه شکل است؟

 امر ساخت و ساز و بازسازی حرم‌های مطهر اعتاب مقدسه عراق همچون حرم امام علی(ع)، حرم امام حسین(ع)، حرم امامین جوادین(ع)، حرم امامین عسکریین(ع)، حرم حضرت عباس(ع) و سایر مراکز متبرکه مثل مسجد کوفه، حرم سیدمحمد(ع) در شهر بلد با همت مردم کشورمان در حال انجام است و در حال حاضر در حوزه فعالیت‌های صنعتی یا هنری در این حرمین شریفین اقدامات مختلفی صورت گرفته است.

یکی از طرح‌های مهم در ستاد بازسازی عتبات، مرمت ایوان نجف است. پیشرفت این طرح‌ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

هم‌اکنون یکی از اقدامات مهم ما در نجف اشرف، مرمت ایوان نجف است که بعد از طلاکاری خشت‌های گنبد، بازسازی و مرمت ایوان نجف انجام می‌شود تا مجدد خشت‌های آن طلاکاری و نصب شود.

با توجه به اینکه قطعات ایوان نجف سابقه طولانی دارد، سعی کردیم خشت‌ها را محصور نگه داشته و به ندرت جایگزین کنیم؛ بر همین اساس خشت‌ها با دقت کامل باز و بر مبنای طراحی انجام شده، بازبینی می‌شوند و پس از اینکه به اشکال و ابعاد هندسی آرایش نصبی داده شد و قطعات را بر مبنای سابق مورد بازسازی و مرمت قرار می‌دهیم که این روند تا حدودی پیش رفته است. 

البته برخی لبه‌های خشت‌ها شکسته و برخی نازک شده بود، اما تمامی خشت‌ها ترمیم و کارگاه مرمتی با حضور هنرمندان کشورمان تشکیل شد و در نهایت بخش جنوبی ایوان را بازسازی و قطعات را در جای خود نصب کردیم.

طرح ایوان نجف در چند فاز اجرایی شد؟

ایوان نجف سه فاز اصلی جنوبی و شمالی و میانی دارد. در فاز شمالی و جنوبی کار مناره را داریم که خشت‌ها و بیشتر اتاقک‌ها برداشته شده و عملیات مرمت به پایان رسیده است و تقریبا تا ۲۰ رج از مناره جنوبی را نصب کردیم. پس از آن طلای موجود را برداشته و پس از طلابرداری، مرحله مرمت‌کاری آغاز خواهد شد و بعد از بازسازی و آرایش و اندازه‌گیری، مشکلاتی که در مرمت وجود دارد، برطرف شده و هر خشت و طلاکاری در جای قبلی خود جداسازی می‌شود.

راهی برای افزایش استحکام خشت‌های طلا در ایوان نجف/ آماده شدن ۹۰ قطعه تاکنون

برای استحکام و دوام بیشتر خشت‌های طلا در ایوان نجف چه تدابیری اندیشیده شده است؟

ما برای اینکه حفاظت بیشتری از طلا صورت گیرد، یک لایه نیکل در نظر گرفتیم. به طوری که نیکل پیش‌بینی شده را زیر لایه طلا جاسازی می‌کنیم، چرا که این کار باعث کاهش فاصله بین فلز مس و طلا می‌شود و طول عمر طلا را افزایش می‌دهد.

با این کار استحکام این طلا و مقاومت آن در برابر عوارض جوی بیشتر است و البته ۹۰ قطعه برای نصب آماده شده است و بر اساس نقشه‌برداری هر قطعه در جای خود مطابق کدها قرار می‌گیرد. به طور اجمال ما قطعات را به فلز اولیه رسانده و پس از بازسازی و مرمت روی هم مونتاژ کرده و بعد از طلاکاری و میناکاری بر جای خود نصب می‌کنیم که این روند در ضلع جنوبی ایوان نجف به اتمام رسیده است.

 ۲۵ هزار خشت طلا در ایوان نجف به کار رفته است

چند خشت طلا در ایوان نجف به کار رفته است؟

در ایوان نجف حدود ۲۵ هزار خشت طلا به کار رفته است که هر کدام در ابعاد مختلفی در قسمت‌های گوناگون قرار می‌گیرد. مناره حرم امیرالمؤمنین(ع) هم در مجموع ۱۳۰ رج است. 

زمان صرف شده برای مرمت ایوان نجف بسیار بیشتر از ساخت آن است/ تکمیل ایوان نجف بیش از ۲ سال زمان نیاز دارد

چه زمانی ایوان نجف تکمیل می‌شود؟

زمان کار متأثر از نوع قطعه است و با توجه به فرسودگی‌هایی که قطعات داشت، زمان زیادی مورد نیاز است. حدود ۵۰ درصد که بخشی از تولیت حرم و بخشی از متبرعین است، تأمین می‌شود.

در مجموع باید بگوییم اگر قرار بود خودمان ایوان نجف را از نو بسازیم، به طور حتم زحمت و زمان کمتری نیاز بود، اما به دلیل اینکه بر اساس قرارداد باید ایوان نجف را بازسازی می‌کردیم، زمان صرف شده برای مرمت آن بسیار بیشتر از ساخت ایوان نجف از اول است.

البته با وجود روند مرمت ایوان نجف، بخش شمالی آن آماده است و ما می‌خواهیم بخش شمالی را رونمایی کنیم، اما تولیت این اجازه را نمی‌دهد و بر اساس زمان‌بندی، دو سال زمان برای بازسازی ایوان نجف پیشنهاد دادیم که از آن زمان حدود هشت ماه می‌گذرد. البته با این روند ممکن است از دو سال هم بیشتر زمان نیاز داشته باشیم که این امر به دلیل عدم آماده‌سازی بسترهای لازم در عراق است چرا که ما آمادگی لازم را داریم.

ما برای تسریع در روند بازسازی ایوان نجف، فاز یک را دو قسمت کردیم. به طوری که مناره و گنبد را جداسازی کردیم اما متولیان حرم امیرالمؤمنین(ع) فاز یک را جدا نمی‌دانند و معتقدند باید فازها با هم رونمایی شود که در صورت موافقت تولیت جدید، فاز شمالی و جنوبی را یکی می‌کنیم و ایوان شمالی یا مناره شمالی را تحویل خواهیم داد.

ایوان که به اتمام برسد، دو بخش دیگر هم وجود دارد. ایوان باب‌الساعه حرم حضرت امیرالمؤمنین(ع) هم ظرافت‌کاری دارد که در دوره صدام کنده شده بود و قرار شد کتیبه‌ها را بازسازی کنیم. چون کتیبه‌ها منتسب به ایران بوده، برخی را کنده بودند که به دستور آیت‌الله سیستانی قرار شد بازسازی و مجدد نصب شود که برخی از کتیبه‌های قدیمی را پیدا کردیم و بخشی هم مجدد درست کردیم.

عدم تأمین طلا برای ایوان نجف یکی از دلایل کند شدن سرعت تکمیل طرح است

مرمت آن به پایان رسیده است؟

مرمت را تمام کرده بودیم اما آن‌ها مشکل تأمین طلا داشتند. بر همین اساس، قرار شد بازسازی ایوان نجف را ابتدا انجام دهیم. مرمت بین گنبد و پنجره‌های پیرامون گنبد اقدام دیگری است که کاشی‌کاری ۱۲ پنجره ساقه گنبد شریفه انجام شد و ساخت قطعات کاور پنجره چوبی و طلاکاری آن انجام و نصب شد. در مرمت و بازسازی این بخش، لایه‌ای بین گنبد و ساقه و همچنین رج بالای کتیبه به عنوان مقرنس و همچنین یک رج پایین کتیبه مانده است که پس از تکمیل ایوان انجام خواهد شد.

البته اصلی‌ترین دلیل تأخیر در مرمت و بازسازی ایوان نجف و سایر بخش‌های حرم عدم تأمین طلا از سوی تولیت حرم بود.

یکی دیگر از طرح‌های ستاد بازسازی عتبات، توسعه حرم امامین جوادین(ع) در کاظمین است. روند پیشرفت این طرح چگونه است؟

بازسازی حرم مطهر امامین جوادین(ع) مراحل پایانی را طی می‌کند. دو قبه شریف طلاکاری و مرمت شده است و خشت‌های جدید آن ساخته و چندین سال است که مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و بعد از آن سه ایوان مشرف و منتهی به حرم مطهر را در دستور کار قرار دادیم.

پس از آن هم، بازسازی ایوان باب‌المراد که قبلا در زمان ناصرالدین شاه طلاکاری شده بود و باب‌القبله که طلای محدودی داشت، به طوری که بیشتر آینه کاری بود، و همچنین باب‌القریش که تنها کاشی‌کاری و آینه‌کاری در آن به کار رفته است، در دستور کار قرار گرفت.

ایوان باب‌القریش در کاظمین میلاد پیامبر اعظم(ص) تکمیل می‌شود

با تلاش مهندسان و هنرمندان کشورمان، ایوان باب‌المراد بعد از طلاکاری گنبدها تحویل داده شد. به طوری که حدود پنج سال است که این ایوان طلاکاری شده است. بعد از آن، مرمت ایوان باب‌القریش را در دستور کار قرار دادیم و همزمان با ایوان‌ها، گلدسته حرم امامین جوادین(ع) هم در حال طلاکاری بود که البته در آن زمان کار اساسی روی مناره‌ها می‌شد که در دو سال گذشته، ساخت و نصب مناره‌ها به اتمام رسید و عید غدیر دو سال قبل این بخش‌ها تحویل داده شد؛ اما یکی از مناره‌ها که نیاز به مقام‌سازی داشت، همچنان در حال بازسازی است. 

ایوان باب‌القریش هم سال گذشته طلاکاری شد و به بهره‌برداری رسید. البته مناره‌ها قبل از باب‌القریش تحویل داده شد. باب‌القبله هم روند خوبی را طی کرده است، به طوری که کار اجرایی را شروع کردیم و حتی کتیبه قرآنی هم نصب شده و بخشی از طاق به اتمام رسیده است که در دو ماه آینده کار به اتمام می‌رسد و برای میلاد پیامبر اعظم(ص) در ۱۷ ربیع افتتاح خواهد شد. البته علاقه‌مند بودیم در عید غدیر افتتاح شود اما توفیق نشد و نتوانستیم پروژه را در این زمان تکمیل کنیم.

حضور داعش در سامرا سرعت پروژه‌های ستاد بازسازی را کم کرد

در سامرا نیز با توجه به محدودیت‌هایی که با حضور داعش در آنجا وجود داشت، امکان بازسازی حرم امامین عسکریین(ع) روند کندی داشت، اما ستاد بازسازی عتبات با این وجود اقدام به بازسازی این حرم شریف کرد. درباره طرح توسعه و بازسازی حرم امامین عسکریین(ع) در سامرا بفرمایید.

در سامرا فعالیت معاونت صنعتی در رأس همگی، طلاکاری و مقام‌سازی گنبد امامین عسکریین(ع) به عنوان بزرگترین گنبد اعتاب مقدسه عراق بود که بیش از ۲۵ هزار قطعه ۵ در ۲۰ تا ۲۰ در ۳۰ در آن به کار رفت. طلاکاری گنبد حرمین عسکریین(ع) کار بی‌نظیری بود که با سرعت بسیار طی مدت یک سال و نیم انجام شد و عید سال گذشته به بهره‌برداری رسید.

بعد هم ایوان باب‌القبله حرمین عسکریین(ع) در دستور کار قرار گرفت که بخش طاق ایوان که مقرنس است، ساخته و طلاکاری قطعات آن انجام شد و در نهایت قطعات در جای خود نصب شدند. بعد هم مرمت زیر طاق در دستور کار قرار گرفت که بر این اساس کتیبه‌ها را بازسازی کردیم.

برای این اقدام، قطعات را باز و طلاکاری و مرمت کردیم و اکنون قطعات آماده شده است و به زودی در زیر طاق نصب خواهد شد که امیدواریم برای میلاد حضرت پیامبراعظم(ص) این بخش را نیز به بهره برداری برسانیم.

همچنین بازسازی ایوان شرقی و غربی معروف به باب‌القبله و باب‌المراد اخیرا به ما واگذار شده که کار طراحی آن انجام شده و بخش زیادی از قطعات را ساخته‌ایم و امیدواریم در عید سعید غدیر اقدام به طلاکاری و نصب این قطعات کنیم به طوری که می‌توان گفت که عملیات در شرف طلاکاری و بعد نصب است.

در سامرا حضور داعش سرعت کار را کم کرد و عراقی‌ها پروژه‌های جدید ما را دیر ابلاغ کردند، به طوری که دو ایوان کمتر از ۶ ماه است که به ما ابلاغ شده است. دو مناره شمالی هم ممکن است به ما واگذار شود که هنوز توافق نهایی برای طلاکاری آن و ساخت و نصب قبه‌های مناره‌ها قطعی نشده است.

ساخت ضریح و درب‌ها اعتاب مقدسه عراق توسط هنرمندان ایرانی

بخشی از فعالیت‌های معاونت صنعتی هنری ستاد بازسازی عتبات در ایران انجام می‌شود، درباره آن‌ها هم توضیح دهید.

درست است؛ بخشی از اقدامات مثل ساخت ضریح‌ها و درب‌های حرم اعتات مقدسه عراق در ایران ساخته می‌شود. ضریح حضرت مسلم(ع)، ابراهیم مجاب(ع)، علی بن مظاهر(ع) و سایر ضریح‌ها و همچنین نیم ضریح‌ها و درب‌های بسیاری برای حرم امام حسین(ع) و امام علی(ع)، پنجره‌های مشبک قتله‌گاه و کتیبه‌نوشته و درب‌های حرمین امامین جوادین(ع) و امامین عسکریین(ع) و حتی ضریح امامین عسکریین(ع) در ایران ساخته شد و بعد از اتمام به عراق منتقل کردیم.

هم‌اکنون نیز ما در شرف انتقال نیم ضریح امامین عسکریین(ع) به سامرا هستیم که با توجه به طرح توسعه طبقه زیرین حرمین عسکریین(ع)، نیم ضریحی پیش‌بینی شده که برای عید غدیر مورد بهره برداری قرار می‌گیرد. درب‌های زیادی ساخته شده و چهار درب دیگر ارتباط حرم با طرح توسعه را برقرار می‌کند که در هرمزگان ساخته شده است.

یازده درب هم برای حرم سیدمحمد(ع) در بلد است که اسکلت چوبی آن به اتمام رسیده که از این تعداد مونتاژ و طلاکاری ۶ درب  اتمام شده که عید غدیر این درب‌ها را نصب می‌کنیم.

چهار درب هم برای حرم حضرت مسلم(ع) ساخته شده که دو درب در خوزستان ساخته و در حرم نصب شده و دو درب نیز توسط استان یزد ساخته شده و به تازگی منتقل شده است و به زودی نصب خواهد شد. یک درب دیگر حرم حضرت مسلم(ع) است که در اصفهان در دست ساخت است و امیدواریم بتوانیم برای ولادت حضرت محمد(ص) این درب را نصب کنیم.

همچنین برای حرم حضرت مسلم(ع) یک صندوق خاتم برای مضجع شریف در شیراز ساخته شده که عید غدیر به بهره برداری می‌رسد. علاوه بر این، ۶ پنجره مربوط به حرم امامین جوادین(ع) در کاظمین داریم که بین صحن امیرالمؤمنین و ورودی حرم از مسجد صفویه است که این پنجره‌ها هم در شیراز ساخته و منتقل شده است تا به کاظمین ارسال شود.