به گزارش مشرق، طرح‌های زیبا و منظم تنش را در انحناهای هندسی بر زمین می‌کشد، عضلاتش در هم جمع و دوباره باز می‌شود، فش فش می‌کند و حرکات تندش تهدیدآمیز است، اما در خط عمودی چشم‌هایش که نگاه کنی حس قربانی در دام‌افتاده‌ای را می‌بینی که ادای تهدید در می‌آورد تا جانش را نجات ببخشد. قربانی‌ای که روز به روز جمعیتش کم می‌شود و هیچ کس برای نجاتش کارزار و پروژه‌ای راه‌اندازی نمی‌کند. اولین واکنش اغلب آدم‌ها نه فقط با دیدنش، که حتی با شنیدن نامش هم، نفرت و اقدام برای کشتار است.
بیشتر بخوانید:
سَم عقرب گرمی چند؟
فیلم/ دوستی یک زن با مار غول پیکر!
مارها، البته عاشقانی هم دارند که آن‌ها را زیبا و دوست‌داشتنی می‌بینند و روزها و ساعت‌های گرم تابستان را در آفتاب داغ، به کوه و بیابان می‌روند تا بتوانند تصویری از ماری که می‌خرامد و دور می‌شود را ثبت کنند. با این حال اغلب آدمیان در خود نفرتی یا دست کم ترسی ذاتی نسبت به این موجودات زبان‌بسته احساس می‌کنند و حتی هزار سال پیش که انسان‌ها از امروز انس بیشتری با طبیعت داشتند، در شاهنامه فردوسی هم وقتی قرار است وصف او را بخوانیم، با چنین کلماتی رو به رو می‌شویم:
پدید آمد از دور چیزی دراز
سیه رنگ و تیره‌تن و تیزتاز
دوچشم از برِ سر چو دو چشمه خون
ز دودِ دهانش جهان تیره‌گون
با این همه، کارشناسان اکنون درباره خطر انقراض مارها هشدار می‌دهند و از نقش مهم آن‌ها در چرخه طبیعت و کنترل آفات و بیماری‌ها صحبت می‌کنند و تأکید دارند که تنها اقدام ممکن هنگام رویارویی با مار ضرورتاً کشتار آن نیست. حتی اگر آن مار، حالت تهاجمی همچون مارهای سمی داشته باشد و از حیاط خانه‌ی خود ما، وسط شهر تهران، سر در آورده باشد.
از مار ۲۰ سانتی تا سه متری در شهر تهران دیده‌ام
جلال ملکی سخنگوی آتش‌نشانی درباره حضور مارها و به طور کلی حیوانات در سطح شهر می‌گوید: ما آمار تفکیکی از حضور مارها در سطح شهر نداریم اما موارد زیادی از آنچه اغلب مزاحمت حیوان وحشی ثبت می‌شود داریم که شامل عقاب، گربه وحشی، سگ وحشی و البته مارهاست. خود من زمانی که عملیات می‌رفتم مار از ۲۰ سانتی‌متری تا ۳ متری داخل شهر و در منازل مشاهده کرده بودم.
ملکی در این باره تأکید می‌کند: البته این اتفاق بیشتر در حوالی شهر رخ می‌دهد یعنی جاهایی که الان بخشی از شهر شده اما تا سال‌های پیش مناطق روستایی و حومه شهر به حساب می‌آمد. ما حتی گزارش آهوی وحشی در دربند داشتیم. هنوز هم موارد این چنینی داریم. عقاب، میمون و جغد مرتبا کشف می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: چند سال پیش یک گزارش داشتیم که خانواده‌ای سر شام نشسته بودند و پنجره باز بود و یک عقاب بزرگ آمده بود و سر کمدشان نشسته بود! کل خانواده ترسیده بودند و فرار کرده بودند.
سخنگوی آتش‌نشانی تصریح می‌کند: حتی موردی داشتیم که خفاش آمده بود و در هود آشپزخانه بچه گذاشته بود، یعنی مشخص بود مدتی هم آنجا زندگی کرده و لانه‌گذاری کرده است.
آماری از حضور مارها در خانه‌های تهران نداریم
ملکی درباره آمار برخورد با حیوانات وحشی و مارها توضیح می‌دهد: ما یک ردیف آماری داریم از مزاحمت‌های حیوان که البته فقط هم مزاحمت نیست، گیر کردن و در چاه افتادن و خلاصه هر مورد مرتبط با حیوانات در همین ردیف ثبت می‌شود ولی درباره اینکه مثلاً مار چند مورد بوده باشد چیزی نداریم.
وی درباره جزییات موارد مربوط به حیوانات نیز گفت: در خیلی از موارد مثلاً حیوان از دست مردم فرار کرده و رفته در درز انقطاع بین دو ساختمان گیر کرده است، یا پرنده خسته بوده و افتاده در لوله دودکش یک خانه یا در کولر گیر کرده و اعضای خانواده ترسیده‌اند.
سخنگوی آتش‌نشانی تأکید می‌کند: البته این‌ها اصلاً خبر خوبی نیست زیرا این خبرها به معنی آن است که ما زیستگاه حیوانات را خراب کرده‌ایم و کوهی که تا چند سال پیش تفریح‌گاه طبیعی ما و زیستگاه حیات وحش بود الان ویلاسازی شده و درواقع عرصه را به حیوانات تنگ کرده‌ایم.
وی ادامه می‌دهد: دشت ورامین که محل زندگی روباه‌ها و حیات وحش بود الان به طور کامل خانه‌سازی شده است. یعنی ما محل زندگی حیوانات را اشغال کرده‌ایم و حیوان طبیعتاً از سر خانه ما در می‌آورد! با این حال نیروهای اتش‌نشانی برای برخورد درست با حیوانات آموزش دیده‌اند و مردم برای اینکه نه آسیبی به خودشان و نه به حیوانات برسانند در موارد رویارویی با حیوان باید از اقدام مستقیم خودداری کرده و به آتش‌نشانی اطلاع بدهند.
تهران زیستگاه مهم مارهاست
کارشناس بخش خزندگان دفتر حفاظت سازمان محیط زیست نیز در این باره گفت: تهران و محدوده اطراف شهر تهران زیستگاه گونه‌های مهمی از مارهای ایران به شمار می‌رود که هم شامل مارهای سمی و هم مارهای غیر سمی می‌شود. برای نمونه زیستگاه‌های خیلی مهمی مثل پارک ملی لار را داریم که مهم‌ترین زیستگاه گزارش شده برای گونه بوم‌زاد افعی دماوندی است. یعنی علاوه بر اینکه گونه‌های مهمی داریم که در استان‌های همجوار هم دیده می‌شوند، گونه اندمیک افعی دماوندی را هم در تهران داریم.
اصغر مبارکی ضمن تأیید سخنان جلال ملکی درباره علل حضور حیوانات در شهر افزود: همواره به عنوان یکی از عوامل تهدید گونه‌ها، از تخریب زیستگاه‌ها صحبت می‌کنیم. طبیعی است که فضای شهری ما از بافت طبیعی خارج شده ولی در گوشه کنار شهر جاهایی هستند که بافت طبیعی قدیمی حفظ شده یا ساخت و سازی در آن انجام نشده است. مثلاً پادگان‌ها را در نظر بگیرید، یا پارک پردیسان، یا فرودگاه و یا ادارات آب و فاضلاب که عرصه وسیعی در مراکز شهر دارند و فضاهایی مثل این‌ها که تا حدی دست نخورده هستند، این‌ها قطعاً زیستگاه‌های مناسبی برای خزندگان هستند و طبیعی است که به دلایلی مثل کم غذایی، بی‌غذایی، بارندگی یا افزایش رطوبت یا هر دلیل دیگری این‌ها وارد مناطق شهری بشوند. ولی از حوزه شهری که خارج می‌شویم و تغییر و تبدیل زیستگاه‌ها کنار می‌رود یا ساخت و ساز و تخریب کلان در عرصه طبیعت نمی‌بینیم قطعاً می‌توانیم توقع داشته باشیم گونه‌های خاص خزندگان و مارها را ببینیم.
گونه‌های متنوع مارها در مناطق اطراف تهران
کارشناس بخش خزندگان دفتر حفاظت سازمان محیط زیست در پاسخ به اینکه چه گونه‌هایی از مارها را در تهران می‌توان دید گفت: حضور گونه‌های مارها در تهران تنوع بالایی دارد به دلیل اینکه تنوع زیستگاهی بالایی در حوزه تهران داریم. به سمت البرز و کوه‌های شمال تهران که می‌رویم زیستگاه کوهستانی داریم و به سمت ورامین و جاده مشهد که می‌رویم عرصه کویری و بیابانی داریم. به این ترتیب تفاوت گونه‌ها را هم می‌توانیم در شمال و جنوب و شرق و غرب در فاصله خیلی نزدیک به هم مشاهده کنیم.
مبارکی در پاسخ به اینکه کدام گونه‌ها را می‌توانیم در اطراف تهران مشاهده کنیم گفت: مثلاً در منطقه شهریار که منطقه خاصی است و اراضی باغی زیاد است و به نسبت خیلی دست نخورده یا عرصه جنوب کرج که به صورت مزارع و حتی به صورت اراضی دست نخورده باقی مانده، توقع این هست که گونه‌های خاصی از مارها را مشاهده کنیم. در آن قسمت حتی ممکن است افعی گرزه را هم بتوانیم به راحتی ببینیم. احتمال دیدن افعانی زنجانی به میزان کم هست ولی افعی قفقازی، افعی البرزی و افعی دماوندی گونه‌های مهم سمی هستند که قطعاً در زیستگاه‌های حوزه شهر تهران وجود دارد.
هیچ ماری در ایران انسان را دنبال نمی‌کند!
کارشناس بخش خزندگان دفتر حفاظت سازمان محیط زیست در پاسخ به اینکه مردم در صورت مشاهده مارها در مناطق مسکونی باید چه برخوردی داشته باشند گفت: قطعاً وقتی ماری به خانه یا منطقه مسکونی می‌آید نمی‌توان از مردمی که با آن ارتباط ندارند توقع داشت تشخیص بدهند که این مار سمی است یا نه و توقع داشت که نترسند، ولی هیچ کدام از مارهای ایران به این شکل نیستند که بخواهند دنبال انسان راه بیافتند و به انسان حمله کنند. حتی مهاجم‌ترین مارهای ما هم این رفتار را ندارند. بزرگترین و خطرناک‌ترین مار سمی ما گرزه است که اندازه بزرگ آن ممکن است به ۲ متر هم برسد یا در برخی مناطق دیگر کفچه‌مار را هم داریم ولی به هیچ عنوان امکان ندارد حتی در عرصه طبیعی شما با مار مواجه شوید و این مار به دنبال انسان بیاید که بخواهد حمله کند. عموما همه این‌ها با دیدن اولین نشانه‌های حضور انسان فرار می‌کنند.
مبارکی تأکید کرد: بهترین راه همان است که به محض دیدن مار کمی راه خود را کج کنید و از آن گذر کنید. مارها کاری با ما ندارند و تنها کافی است که از آن‌ها فاصله بگیریم و می‌توانیم به آتش نشانی خبر بدهیم و آن‌ها بلدند و با ابزار مارها را می‌گیرند و در زیستگاهشان در طبیعت رها می‌کنند.
رفتار تهاجمی مارها نشانه سمی بودنشان نیست
کارشناس بخش خزندگان دفتر حفاظت سازمان محیط زیست در پاسخ به اینکه در صورت مشاهده رفتار تهاجمی از مار چه باید کرد هم گفت: حتی مارهای غیرسمی ما رفتاری دارند که چون ذاتاً خودشان می‌دانند سمی نیستند رفتار تهاجمی خیلی شدیدی از خود نشان می‌دهند و چنین ماری ممکن است بخواهد کسی که با او مواجه می‌شود را بترساند در حالی که این تنها تقلیدی از رفتار مارهای سمی است و دلیلی بر سمی بودن مار نیست. حتی برخی مارهای غیرسمی رفتار تهاجمی‌شان خیلی شدیدتر از مارهای سمی است تا ترس را در دشمن القاء کنند.
وی تأکید کرد: الزاماً کشتار مار تنها راه فرار از آن نیست و بهتر است مار را تحریک نکنند تا همان جایی که هست بماند و جا به جا نشود چون اگر جا به جا شود دنبال پناهگاهی خواهد گشت که مخفی شود.
مبارکی در پایان بر نقش مهم مارها در محیط زیست تأکید کرد و گفت: مهم‌ترین نقشی که از مارها سراغ داریم، چه مارهای سمی و چه مارهای غیرسمی، کنترل جمعیت حشرات و جوندگان است و حتی بعضی از گونه‌های خزندگان چرا که مارها از برخی مارمولک‌ها و … هم تغذیه می‌کنند. موضوعی که کنترل برخی بیماری‌ها و آفت‌ها را به دنبال دارد. مارها کارکرد اکولوژیک مهمی دارند و علاوه بر این امروز استفاده‌های اقتصادی مثلاً در باغ وحش‌ها و کارهای تحقیقاتی که روی سم آن‌ها انجام می‌شود هم نقش‌های فرعی و کارکردهای جانبی آنهاست.
با این همه بسیاری از مارهای ایران در معرض تهدیدهای گوناگون هستند و نه تنها کسی به فکر نجات جانشان نیست که اغلب درباره آن‌ها رویایی شوم را در ذهن می‌پرورانند؛ کابوسی که اگر نهادی زودتر برای نجات این جانداران دوست‌داشتنی ارزشمند اقدام نکند، خیلی زود به تحقق می‌پیوندد: کابوس جهان بدون مار...