با این حال رئیس جمهور ترکیه با همتای روس خود در سوچی توافق کردند تا 15 اکتبر( 25 مهر ماه ) سال جاری در خط ارتباطی معارضان مسلح با ارتش سوریه، یک منطقه غیر نظامی با عمق 15-20 کیلومتر ایجاد کنند و پلیس نظامی ترکیه و روسیه بر آن نظارت داشته باشند و در این مدت سلاح‌های سنگین از ادلب خارج شود. ‎

بیشتر بخوانید:

تشدید درگیری بین معارضان سوری در ادلب

ادلب نسبت به درعا، شمال حماه و غوطه شرقی یک موقعیت کاملا استثنایی دارد. این سه منطقه قبلا تحت اشغال گروه‌های تروریستی و معارضان مسلح بوده که توسط ارتش سوریه و متحدانش آزاد شده‌اند. مناطق مزبور جزو چهار منطقه کاهش تنش در مذاکرات آستانه بودند.

اکنون ادلب به عنوان تنها منطقه کاهش تنش باقی مانده است.

عملیات ارتش سوریه از چندی پیش در شرق سویدا آغاز شده است و نیروهای ارتش، رشته کوه‌های «الصفا» واقع در جنوب این کشور را محاصره کرده‌اند و مانند سایر مناطق سوریه تروریست‌هایی که از «التنف» می‌آمدند نیز به سمت ادلب حرکت کردند. با توجه به تحرکات نظامی ارتش سوریه در شرق سویدا و آغاز درگیری‌ها در روستاهای جنوبی ادلب به نظر می‌رسد ارتش سوریه خود را برای پاکسازی ادلب در عملیات نظامی آماده می‌کند.

ادلب در حال حاضر کلکسیون گروه‌های شکست خورده از تروریست‌های سوریه است که بر اساس توافق‌نامه‌های سازش یا شکست‌های نظامی از بخش‌های مختلف سوریه به این منطقه گسیل شده‌اند. تمرکز بالا و ترکیب ناهمگون گروه‌های مسلح در ادلب خود به عاملی برای شکست توافق ادلب تبدیل شده که مواضع مختلفی از سوی این گروه‌ها نسبت به آن اتخاذ شده است.

بر اساس برآوردهای موجود بین 65 تا 100 هزار عامل مسلح در ادلب حضور دارند. ترکیه در روند مذاکرات خود با ایران و روسیه مدعی بود که می‌تواند گروه‌های مسلح سوریه را به کنار گذاشتن سلاح خود مجاب کند و آنها را وارد راه‌حل سیاسی در این کشور نماید.

البته توجه به این نکته لازم است که گروه‌های مسلح حاضر در اصل به دو دسته تقسیم می‌شوند که قسمت عمده‌ای از آنها شامل جبهه النصره و متحدانش است که زیر بار هیچ سازش سیاسی و مذاکره‌ای نمی‌روند. آنها بلافاصله بعد از صدور توافق ادلب مواضع منفی خود را در این خصوص اعلام و آن را رد کرده‌اند.

گروه دوم جریان‌های تروریستی است که عناصر مسلح معتدل خوانده می‌شوند، آنها بنا به انگیزه‌های مختلف از جمله ترس از شکست و تلفات نیروها، احتمالا توافق سازش با دولت را خواهند پذیرفت. البته گروه سومی نیز وجود دارد که گرچه ملاحظاتی نسبت به برخی بندهای توافق دارند، اما در نهایت آن را خواهند پذیرفت.

افق معادله دو سر برد جنگ ادلب

با توجه به تمامی مؤلفه‌های موجود به نظر نمی‌رسد تروریست‌های ادلب دورنمای روشنی در عرصه‌های سیاسی و نظامی پیش روی خود داشته باشند. چنانچه ترکیه موفق شود معارضان مسلح و گروه‌های تروریستی را از مناطق مورد توافق عقب براند و اراده‌اش را بر آنها تحمیل کند، مقصود دمشق و متحدانش حاصل شده است. اگر در انجام این کار موفق نشود، باز هم کمال مطلوب دولت سوریه و متحدانش حاصل شده است، زیرا در این صورت، عملیات نظامی برای پاکسازی ادلب از لوث گروه‌های تروریستی آغاز می‌شود. به این ترتیب عملیات نظامی ارتش سوریه ضد تروریست‌های مسلح از مشروعیت بین‌المللی بیشتری برخوردار خواهد بود، علاوه بر اینکه ارتش سوریه نیز آمادگی‌های بیشتری را برای حل و فصل سریع جنگ در این منطقه کسب کرده است.

از دیگر نکاتی که در روند تحولات ادلب توجه به آن ضروری است، اینکه توافق روسیه و ترکیه باعث افزایش شکاف و درگیری‌ها در میان گروه‌های مسلح شده و این گروه‌ها که در حال حاضر عملا در محاصره قرار دارند و تجهیزات و کمک‌های چندانی برای آنها نمی‌رسد، در درگیری‌های داخلی دچار فرسایش بیشتر می‌شوند.

همانطور که گفتیم، موضع‌گیری گروه‌های مختلف در مورد توافق ادلب را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. گروهی از عوامل مسلح به شدت با این توافق مخالف هستند و آن را رد می‌کنند. این گروه به مفاد توافق از جمله خلع سلاح‌های سنگین و پذیرش شروط ترکیه پایبند نیستند. از جمله این گروه‌ها می‌توان به جبهه فتح الشام (جبهه النصره سابق) اشاره کرد.

موضع‌گیری دوم در مورد برخی گروه‌هایی است که این توافق را پذیرفته‌اند و گروه سوم نیز جریان‌هایی هستند که نسبت به برخی بندهای توافق ملاحظاتی دارند. طبعا همین اختلاف نظرها باعث تضعیف توان گروه‌های مسلح در برابر پاکسازی منطقه توسط سوریه یا ترکیه است.

معجون ناهمگون گروه‌های تروریستی در ادلب

همانطور که گفته شد گروه‌های مسلح در ادلب به دو گروه تندرو و معتدل تقسیم می شوند. گروه تروریستی فتح‌ الشام (جبهه النصره) که مناطق عمده‌ای از ادلب را در اشغال خود دارد، با همراهی برخی دیگر از گروه‌ها، ائتلاف بزرگتری با عنوان تحریرالشام را ایجاد کرده است که از ایدئولوژی افراطی تکفیری برخوردار است.

مهم‌ترین گروه تروریستی که در ادلب حضور دارد، تحریر الشام یا همان جبهه النصره است. سهم این گروه تروریستی در اشغال مناطق ادلب در مقایسه با سایر گروه‌ها بیشتر است. بر اساس توافقات منطقه‌ای و بین‌المللی و حتی جناح ژنو جبهه النصره به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می‌شود، لذا این گروه با ارتش آزاد، جندالاسلام و سایر گروه‌های مسلح سوری برابر نیست و در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا نیز قرار دارد.

گروه‌های معتدل‌تر نیز حول محور احرارالشام جمع شدند تا بتوانند در برابر توسعه‌طلبی‌های تحریرالشام مقاومت کنند. این دو اردوگاه از مدت‌ها پیش درگیری‌های مستمری را با یکدیگر داشته‌اند. احرار الشام رویکرد معتدل‌تری نسبت به مذاکره با دولت برای نجات جان عناصر خود دارد، اما تحریرالشام به هیچ وجه این موضوع را نمی‌پذیرد.

احرار الشام در پی ادغام چهار گروه نظامی شامل "تیپ التوحید"، "گردان‌های احرار الشام"، "جنبش اسلامی فجر"، "جماعت اسلامی الطلیعه" و "گردان‌های رزمی ایمان" شکل گرفته است. تعداد عناصر آن به 20 هزار نفر می‌رسد که بخش عمده آنها تابعیت سوری دارند. بعد از شکل‌گیری تحریرالشام در سال 2017، فرمانده وقت این گروه هاشم الشیخ از آن جدا شد و به تحریر الشام پیوست و فرماندهی نظامی این گروه را به عهده گرفت.

بسیاری از گروه‌های مسلح مستقر در ادلب حتی از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی در لیست گروه‌های تروریستی قرار گرفته‌اند. این حق مشروع دولت سوریه است که بخواهد تمامیت ارضی خود را از دست تروریست‌های نشان‌دار بین‌المللی خارج کند. دولت سوریه معتقد است که اگر گروه‌های تروریستی ادلب به توافق ادلب تن ندهند، با آنها تقابل نظامی خواهد شد.

براساس این توافق معارضان معتدل کسانی هستند که سلاح خود را زمین بگذارند و با دولت دمشق همزیستی کنند و با هم درگیری نداشته باشند. معارضان تندرو یا غیر معتدل هم باید از سوریه بیرون بروند. همچنین عناصر تروریستی غیربومی سوریه همگی باید این کشور را ترک کنند. در غیر این صورت با عملیات ارتش سوریه مواجه خواهند شد.

گروه‌های تروریستی مختلف در ادلب وابسته به قطر، امارات یا عربستان سعودی هستند. این کشورها برای تروریست‌های وابسته به خود دست کم 88 میلیارد دلار هزینه کرده‌اند. بخشی از درگیری‌هایی که طی سالهای اخیر میان این گروه‌ها ایجاد شده، در نتیجه تناقض در برنامه کاری کشورهای مذکور نسبت به تحولات منطقه‌ای و گروه‌های تروریستی است.  

به هر حال به نظر می‌رسد توافق ادلب می‌تواند آن چیزی که مد نظر سوریه از پاکسازی ادلب قرار دارد را محقق سازد. حال فرقی نمی‌کند که این اتفاق از طریق مسالمت‌آمیز صورت گیرد یا توسط نیروهای نظامی دولت ترکیه انجام شود، حتی در صورتی که ترکیه از اجرای این توافق سر باز زند نیز ارتش سوریه آمادگی کامل را دارد تا عملکرد خود در پاکسازی بخش‌های مختلف کشور را تکمیل کند.