چرا فتنه 88 عامل وضع مهم‌ترین تحریم‌های اقتصادی شد؟ +جدول

یکی از مهم‌ترین نتایج منفی فتنه بعد از انتخابات 1388 افزایش جسارت دشمن خارجی در دشمنی آشکار و تشدید تحریم‌ها علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بود.

سرویس اقتصاد مشرق - فتنه ۸۸ اگرچه یک اتفاق سیاسی بود، اما اثرات بسیاری بر ذهن تصمیم گیران آمریکایی داشت که نهایتاً منجر به افزایش و تشدید تحریم‌ها و فشار اقتصادی علیه ایران شد. وقتی سیر تحول تحریم‌های آمریکا علیه ایران را پس از فتنه ۸۸ بررسی می‌کنیم، بیشتر متوجه اثرات فتنه ۸۸ بر تصمیم‌گیری آمریکایی‌ها می‌شویم.

بیشتر بخوانید

روایتی از میزان خسارت اقتصادی فتنه ۸۸ برای کشور

مشکلات معیشتی امروز میراث فتنه دیروز

فتنه ۸۸ چگونه گزینه تحریم علیه ایران را احیا کرد؟

در دوران پسافتنه علاوه بر افزایش سختگیری‌ها، قوانین جدید تحریمی علیه ایران وضع شد که تاکنون علیه هیچ کشوری در دنیا وضع نشده است. آمریکا به پشتوانه سیستم مالی و حاکمیت دلار از سال ۲۰۰۹ و بعد از اتفاقات ۱۳۸۸، علاوه بر افزایش سخت‌گیری‌ها علیه بانک‌های غیر آمریکایی که با ایران کار می‌کنند، قوانین تحریم‌های ثانویه بانکی را علیه ایران اعمال کرد. از آن پس اصطلاح تحریم‌های فلج‌کننده به جای تحریم‌های هوشمند بیشتر بر زیان مسئولین آمریکایی جاری می‌شد.

در واقع پس از سال ۸۸ است که فشار به استراتژی اصلی تبدیل می‌شود. این موضوع را به راحتی می‌توان از اقدامات آمریکایی‌ها نیز فهمید.

به صورت مصداقی در دسامبر سال ۲۰۰۹ مصادف با آذرماه ۱۳۸۸، وزارت خزانه‌داری آمریکا در اقدامی بی‌سابقه، دو بانک غیرآمریکایی یعنی کردیت بانک سوئیس و لوید بانک انگلستان را به علت تسویه دلاری برای ایران به ترتیب ۵۳۶ و ۲۱۷ میلیون دلار جریمه کرد.

پس از آن و در اقدامی بی‌سابقه و در قانون جامع تحریم‌های ایران در تیرماه سال ۸۹، آمریکا برای اولین بار تحریم‌های ثانویه بانکی علیه سیستم مالی ایران وضع کرد و تمام بانک‌های دنیا را ملزم به رعایت آن کرد، در بخش ۱۰۴ این قانون انجام تراکنش‌های مشخص با سیستم مالی ایران برای تمام بانک‌های دنیا از سوی آمریکا ممنوع شد، یکی از علل وضع این قانون همانطور که در مقدمه قانون بیان شده بود، اتفاقات سال ۸۸ ایران بود.

پس از آن آمریکا در مهرماه سال ۸۹ دستور اجرایی ۱۳۵۵۳ را با عنوان نقض حقوق بشر و مشخصاً به علت فتنه سال ۸۸ صادر کرد و تعدادی را در لیست تحریم گذاشت. در گام‌های بعدی بانک مرکزی ایران و خرید نفت خام از ایران طی «قانون اختیارات دفاع ملی برای سال مالی ۲۰۱۲ (NDAA,2012)» تحریم شد و در «قانون آزادی و مقابله با ایران (IFCA, 2013)» شرایط سخت‌تری بر همکاری با نظام بانکی ایران، افراد و نهادهای تحریم شده ایرانی ایجاد شد.

در این مدت حدود ۶۰۰ فرد، نهاد و بانک ایرانی از جمله بانک مرکزی در لیست تحریم‌های آمریکا قرار گرفت و عملاً روابط مالی بین‌المللی ایران در تنگنایی بی‌سابقه قرار گرفت. در تمامی این قوانین نیز به صورت رسمی و علنی و بدون پرده‌پوشی یکی از علل وضع قانون، حوادث سال ۸۸ عنوان شده بود.

در این مدت آمریکا علاوه بر وضع قوانین با اعمال سخت‌گیرانه آنها و جریمه بسیاری از بانک‌های دنیا مثلان جی هلند یا استاندارد چارترد انگلستان در سال ۹۱ و یا کلیر استریم آلمان در سال ۹۲ به علت نقض قوانین تحریمی ایران، نشان داد که در اعمال تحریم‌ها جدی است و با توجه به نیاز بانک‌های دنیا به سیستم مالی آمریکا عملاً همه بانک‌های دنیا از تصمیم آمریکا پیروی کردند و فشارها بر سیستم مالی ایران افزایش پیدا کرد.

توجه به این نکته که پرونده هسته‌ای ایران مدت‌ها پیش از سال ۸۸ نیز مطرح بود اما هیچ‌گاه منجر به چنین تحریم‌های بی‌سابقه‌ای نشده بود، نقش فتنه ۸۸ در تبدیل شدن تحریم‌های فلج‌کننده به استراتژی اصلی آمریکا در آن سال‌ها و اعمال تحریم‌های بی‌سابقه بانکی علیه ایران را آشکار می‌کند. فتنه سال ۸۸ مسئولین آمریکایی را به این نتیجه رسانده بود که می‌توانند با افزایش فشار اقتصادی شکاف بین مردم و حاکمیت را زنده نگه‌دارند تا ایران در اثر فشارهای داخلی مجبور به تغییر رفتار به نفع آمریکا در مسئله هسته‌ای و سایر مسائل شود.

پس از فتنه سال ۸۸ بود که آمریکا و اروپا تحریم بانک مرکزی و خرید نفت ایران را وضع کردند که در تاریخ تحریم‌های جهان اقدامی بی‌سابقه بود. این دو تحریم، سخت‌ترین نوع تحریمی است که پس از انقلاب اسلامی تاکنون علیه ایران وضع و اجرا شده‌اند.

تا پیش از فتنه سال ۸۸، تحریم‌های آمریکا و اروپا و شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، دارای دامنه شمول محدودی بودند؛ مثلاً شرکت‌ها را از سرمایه‌گذاری بیشتر از حد معینی در بخش نفت ایران منع می‌کردند؛ اما در تحریم‌های پس از سال ۸۸، هر نوع معامله با بخش نفت ایران ممنوع شد و جریمه‌های سنگینی برای آن وضع شد.

تحریم‌های مهم پس از فتنه ۸۸ علیه ایران
تاریخ میلادی	تاریخ شمسی	صادرکننده تحریم	نوع تحریم
۹ ژوئن ۲۰۱۰	۱۹ خرداد ۱۳۸۹	شورای امنیت سازمان ملل	انرژی هسته‌ای (قطعنامه ۱۹۲۹)
۲۴ ژوئن ۲۰۱۰	۳ تیر ۱۳۸۹	آمریکا	بخش انرژی و بانکداری
۱۲ آگوست ۲۰۱۰	۲۰ مهر ۱۳۸۹	اروپا	حوزه‌های مالی، بیمه‌ای، صنایع نفت و گاز
می ۲۰۱۱	اردیبهشت ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم نفتی
می ۲۰۱۱	اردیبهشت ۱۳۹۰	اروپا	تحریم خطوط کشتیرانی ایران
ژوئن ۲۰۱۱	تیر ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم نظامی
اکتبر ۲۰۱۱	مهر ۱۳۹۰	اروپا	تحریم علیه اشخاص ایرانی به دلیل نقض حقوق بشر
۱ نوامبر ۲۰۱۱	۱۰ آبان ۱۳۹۰	اروپا	تحریم ۱۸۰ شخصیت حقیقی و حقوقی ایرانی
۲۱ نوامبر ۲۰۱۱	۳۰ آبان ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم نفت و پتروشیمی
۱ دسامبر ۲۰۱۱	۱۰ آذر ۱۳۹۰	اروپا	تحریم اشخاص مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران
۳۱ دسامبر ۲۰۱۱	۱۰ دی ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم مؤسسات معامله‌کننده با بانک مرکزی ایران
۱۳ ژانویه ۲۰۱۲	۲۳ دی ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم شرکت‌های چینی و اماراتی مرتبط با بخش نفت ایران
۲۳ ژانویه ۲۰۱۲	۳ بهمن ۱۳۹۰	اروپا	تحریم بانک مرکزی و خرید نفت از ایران
۲۴ ژانویه ۲۰۱۲	۴ بهمن ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم بانک تجارت ایران
۱۷ فوریه ۲۰۱۲	۲۸ بهمن ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم وزارت اطلاعات ایران
۲۹ فوریه ۲۰۱۲	۱۰ اسفند ۱۳۹۰	آمریکا	تحریم بانک دوبی به علت همکاری با ایران
۲۴ مارس ۲۰۱۲	۵ فروردین ۱۳۹۱	اروپا	تحریم ۱۸ فرد ایرانی
۱۱ آوریل ۲۰۱۲	۲۳ فروردین ۱۳۹۱	اروپا	تحریم واردات نفت از ایران به اروپا
۳ مارس ۲۰۱۳	۲۱ اسفند ۱۳۹۱	اروپا	تحریم ۹ فرد ایرانی

مقامات و محافل آمریکایی هم به نقش فتنه ۸۸ در وضع تحریم‌های شدید اقتصادی علیه ایران اذعان کرده‌اند:

هیلاری کلینتون که در جریان فتنه سال ۸۸ وزیر خارجه آمریکا بود، در کتاب خاطرات خود نوشته است که پس از اعتراض‌ها به نتیجه انتخابات در سال ۸۸، آمریکا توانست کشورهای دیگر را برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران همراه سازد.

روزنامه وال‌استریت ژورنال ۲۰ نوامبر ۲۰۰۹ می‌نویسد طی بازدید مخملباف از واشنگتن آقای مخملباف که سخنگوی کاندیدای ریاست‌جمهوری ایران میرحسین موسوی است به اوباما پیام داده است پشتیبانی علنی خود را برای نیروهای دموکراتیک در ایران افزایش داده و به فشارهای مالی بر سپاه بیفزاید. آقای محسن مخملباف اعلام کرده است جنبش سبز ایران از تحریم‌های اقتصادی هدفمند پشتیبانی می‌کند. وال‌استریت ژورنال، به نقل از مخملباف می‌نویسد: ما به تحریم‌های اقتصادی که فشار را بر ایران زیادتر می‌کند محتاجیم. ما می‌خواهیم اوباما بگوید او پشتیبان دموکراسی است. اگر چنین نگوید طرفداران خود را در ایران از دست خواهد داد. سفر مخملباف که در اواخر سال ۱۳۸۸ انجام گرفته است مؤثر می‌افتد. روز ۱۴ فروردین سال ۸۹ اوباما در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی CBS آمریکا می‌گوید: همه مدارک نشان می‌دهد تهران در تلاش برای دستیابی به توان تسلیحات هسته‌ای است. اوباما گفت: ایران با چنین توانایی‌ای می‌تواند زندگی را در خاورمیانه بی‌ثبات کند و رقابت تسلیحاتی را در منطقه به راه اندازد. وی نتیجه گرفت: «من فکر می‌کنم ایده کنونی ادامه افزایش فشارهاست.»

مجله تایم در گزارشی که پس از تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل منتشر کرد، درباره اهداف آن نوشت: «اگرچه تحریم‌ها چندان مؤثر نبوده‌اند، اما دولت اوباما امیدوار است اقدامات جدیدی که منافع طبقه حاکم ایران را هدف قرار داده، منجر به بروز شکاف عمیقی میان مردم و حاکمیت شود، به‌ویژه که جنبش مخالفان درصدد است از معضلات رو به افزایش اقتصادی، برای فربه‌تر کردن و منسجم‌تر ساختن بدنه مخالفان رژیم بهره بگیرد و این چالش را تبدیل به فرصت کند.»

جان لیمبرت، مقام مسئول میز ایران در وزارت خارجه آمریکا که درواقع مسئول پرونده ایران در دولت این کشور محسوب می‌شد، پس از وضع تحریم‌ها اظهار داشت: «مسئله این نیست که مردم ایران ضرر بکنند، هدف از این اقدامات حمایت از مردم ایران است و تحریم‌ها به کسانی که با مردم ایران با خشونت و از طریق غیرانسانی رفتار می‌کنند ضرر می‌رساند و آنها را مجازات می‌کند، نه به خود مردم ایران.»

استوارت لوی، معاون وقت وزارت خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی در زمینه تحریم‌ها گفته بود: مهم‌ترین اتفاقی که رخ داده این است که آمریکا تصور می‌کند تحریم‌ها با اوضاع سیاسی آشفته ایران ترکیب خواهد شد و این چیزی است که آمریکا به آن امید بسته است. هیچ‌کدام از این اقدامات چندان اهمیتی ندارند، در عین حال اگر روند کلی را با توجه به افزایش انزوای سیاسی و وضعیت داخلی ایران تحلیل کنیم، این اقدامات می‌توانند بسیار مهم باشند.

هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت آمریکا در مصاحبه با مجله آتلانتیک گفت: «آمریکا باید هر کاری می‌تواند در حمایت از کسانی که در ایران برای حقوق بشر و دموکراسی واقعی می‌کوشند انجام دهد. سپاه پاسداران اساساً مسئول امور شده، بر ما واجب‌تر شده است که هر کاری می‌توانیم برای حمایت از کسانی که برای حقوق بشر و دموکراسی واقعی در ایران می‌کوشند انجام دهیم.» وی بعدها اظهار داشت: «اگر معترضان در ایران نیز مانند مردم لیبی از آمریکا درخواست کمک کنند، دولت آمریکا به کمک آنان می‌شتابد!»

روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در مطلبی که خرداد ۱۳۹۶ منتشر کرد، فاش ساخت فتنه ۸۸ عامل اصلی تشویق کاخ سفید برای تحریم‌های کم‌سابقه علیه ایران بود. روزنامه نیویورک‌تایمز در تحلیلی به قلم مارک لاندر با اشاره به تاریخچه اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران و مذاکرات هسته‌ای، به ارزیابی سفر هیلاری کلینتون وزیر خارجه وقت آمریکا و مشاوران وی به عمان و تلاش‌های آنها برای پیدا کردن کانال‌هایی برای مذاکره با ایران پرداخت و نوشت: کلینتون، دنیس رأس مشاور ویژه خود را در سال ۲۰۰۹ مکلف کرد با مقامات عمانی درباره چگونگی مذاکره با ایران دیدار و گفت‌وگو کند؛ اما چند هفته بعد اعتراضات ضددولتی در ایران کاخ سفید را واداشت تا به جای تعامل با ایران، راهبرد فشار را پیگیری کند. کلینتون در آن زمان با چین و دیگر کشورها در شورای امنیت سازمان ملل برای تحریم ایران لابی کرد. این نشریه با اشاره به تردیدهای کلینتون برای مذاکرات افزود: حامیان کلینتون می‌گویند بی‌اعتمادی وی به ایران موجه بود و موفقیت وی در اعمال تحریم‌ها، او را به بهترین نامزد برای مدیریت مرحله بعدی یعنی توافق هسته‌ای تبدیل کرد.

در روز قدس سال ۸۸ (اواخر شهریور ۸۸) هنگامی که عده‌ای از عوامل ضدانقلاب شعار نه غزه نه لبنان سر دادند و برای راهپیمایی عظیم ملت ایران علیه اشغالگران صهیونیست حاشیه ساختند، رابرت گیتس وزیر دفاع وقت آمریکا (رئیس اسبق سازمان سیا) ضمن سخنانی گفت: «در حال حاضر به دلیل شکاف‌های عمیق در ایران پس از انتخابات، تحریم مؤثرتر از گذشته است. ما در ۳۰ سال گذشته چنین شکاف‌هایی را ندیده بودیم. مخالفان به تدریج سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی را هدف گرفته‌اند. اکنون باید تحریم‌ها را تشدید کرد.»

«جان هانا» از اعضای ارشد موسسه واشنگتن در سیاست خاور نزدیک و مشاور امنیت ملی دیک چنی (معاون جرج بوش) ۲۸ مهرماه ۱۳۸۸ یعنی یک ماه بعد از ماجراجویی فتنه‌گران در روز قدس، از ملاقات با شخصیت‌های نزدیک به رهبری جنبش سبز خبر می‌دهد و به روزنامه لس‌آنجلس تایمز می‌گوید «مطمئناً پیامی که من از گردهمایی اخیر فعالان ایرانی در اروپا- که در میان آنها بعضی شخصیت‌های نزدیک به رهبری جنبش سبز حضور داشتند - شنیدم این بود که تحریم باید اعمال شود و این تحریم باید هرچه شدیدتر باشد، تحریم ضعیف و یا تدریجی فقط به رژیم این امکان را می‌دهد که با وضعیت جدید خودش را تطبیق دهد. آنها گفتند برای اینکه تحریم مؤثر باشد، باید به صورت شوک وارد شود که فلج کند و نه به صورت واکسن!».

ریچارد نفیو معاون سابق وزارت خزانه‌داری آمریکا و طراح تحریم‌ها علیه ایران در کتاب خود با عنوان «هنر تحریم‌ها» اذعان داشته که اعتراض‌ها به نتیجه انتخابات در سال ۱۳۸۸ کاخ سفید را به این نتیجه رساند که با توجه به تضعیف دولت ایران، تحریم‌ها علیه ایران را تشدید کند. او می‌نویسد: در نوامبر ۲۰۰۹ (آذر ۱۳۸۸) اوباما به سفیر آمریکا در سازمان ملل و وزیر خارجه (خانم کلینتون) اجازه داد تا برنامه‌های خود برای تحریم را پیش ببرند.