به گزارش مشرق، در ۶ ماه گذشته که قیمت گوشت قرمز پله‌های ترقی را روز به روز بالا رفت بحث‌های زیادی درباره دلیل این افزایش مطرح شد که قاچاق، عدم نظارت بر توزیع، فساد شرکت‌ها و اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به شرکتهای خاص و خودی از جمله آنها است. همه اینها درست است اما دلایل جدی‌تری نیز وجود دارد که در گزارش زیر به همه آنها پرداخته‌ایم. اینکه چرا گوشت گران شد و چرا قیمت آن پایین نمی‌آید؟
بیشتر بخوانید:
* تولیدی که کاهش یافت
تولید گوشت امسال کاهش داشته است، کشور سالانه ۹۰۰ هزارتن گوشت تولید می‌کرد و حدود ۱۲۰ هزار تن هم نیاز به واردات داشتیم، اما امسال کاهش تولید گوشت در کشور باعث شده نیاز ما به وا ردات بیشتر باشد که این رقم تا ۲۰۰ هزار تن هم اعلام شده است.
مرکز آمار ایران مقایسه‌ای درباره تولید گوشت در پاییز امسال و سال گذشته انجام داده و اعلام کرد بر اساس نتایج این طرح، وزن گوشت قرمز تولید شده انواع دام‌های ذبح‌شده در کشتارگاه‌ها در فصل پاییز ۱۳۹۷ جمعاً ۸۴٫۲ هزار تن گزارش شده، که سهم گوشت گاو و گوساله بیش از سایر انواع دام بوده است.
مقایسه عملکرد کشتارگاه‌های کشور در پاییز سال ۱۳۹۷ با عملکرد فصل مشابه سال ۱۳۹۶ نشان‌دهنده کاهش ۲۰ درصدی مقدار تولید گوشت قرمز در کشتارگاه‌های رسمی کشور است.
کاهش مقدار تولید گوشت نسبت به فصل مشابه سال قبل برای گوسفند و بره ۲۲ درصد، برای بز و بزغاله ۱۴ درصد، برای گاو و گوساله ۱۸ درصد، برای گاومیش و بچه گاومیش ۲۳ درصد، و برای شتر و بچه شتر ۴۴ درصد بوده است.
برخی مسئولان وزارت جهاد کشاورزی هم که تاکید دارند نامشان فاش نشود این کاهش تولید نسبت به سال گذشته را تا ۸۰ هزار تن اعلام می‌کنند. اما دلیل اصلی این کاهش تولید چه بوده است؟
*وابستگی ۷۰ درصدی کشور در تامین خوراک دام و زیرمیزی‌های وارداتچی‌ها
کشور در تامین خوراک دام و طیور تقریباً به خارج وابسته است، ۷۰ درصد نیاز خوراک دامی کشور وارد می‌شود. از سوی دیگر حدود ۷۰ درصد قیمت تمام شده محصولات پروتئینی هم وابسته به قیمت خوراک است، هر نوسانی در این نهاده‌ها می‌تواند قیمت تمام شده تولید را به شدت دستخوش نوسان کند که این اتفاق در سال گذشته اتفاق افتاد.
ایران اساساً منطقه خشکی است و تولید علوفه و خوراک دام در آن زیاد نیست. میانگین بارش کشور با ۲۳۰ میلیمتر یک سوم میانگین جهانی است و در سالهای گذشته خشکسالی‌های پی‌درپی و فشار بیش از اندازه دامها، مراتع را فقیرتر کرده است.
بنابراین تامین خوراک دام بیشتر متکی بر واردات است. علیرغم آنکه نهاده‌های دامی ارز دولتی می‌گیرند، اما فاصله نرخ ارز از ۴,۲۰۰ تومان تا ۱۹ تومان در سال جاری هم مزید بر علت شد و در کنار مشکلاتی که به دلیل تحریم‌ها بعداً در مبادلات بانکی پیش آمد، در نهایت باعث شد نهاده‌ها باقیمت بیشتری دست دامداران برسد. از سوی دیگر درست است که دولت ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات نهاده میداد اما خوراکی که دولت به عنوان سهمیه به دامدار می‌دهد به تعبیر خود دامداران قطره‌چکانی است و بخش اعظمی از نیاز دامداران از بازار آزاد و با قیمت‌های بسیار بالاتری تهیه می‌شود.
کیوان جعفرپور مدیر بازرگانی اتحادیه دامداران گفت: «دولت در اردیبهشت نرخ خوراک را تغییر داد و از آن موقع تاکنون قیمت خوراک میانگین ۵۰۰ تومان در هر کیلو افزایش یافته است.»
وی گفت: وارد کنندگان باید خوراک وارداتی را به نرخ مصوب دولت به دامداران بدهند اما این کار را نمی‌کنند آنها در ظاهر نرخ مصوب را فاکتور می‌کنند اما پشت پرده برای هر پارت بعضاً ۲۰۰ هزار تومان به اصطلاح زیرمیزی می‌گیرند.
همه اینها باعث می‌شود قیمت تمام شده تولید برای دامدار بالا برود و آنها هم تا جایی که راه دارد روی گوشت می‌کشند به طوری که قیمت دام زنده از کیلویی ۲۰ هزار تومان به ۴۵ هزار تومان رسیده است و اگر این افزایش قیمت هم جواب نداد، تولیدشان راکم می‌کنند تا مجبور نشوند برای آنها مرتب علوفه تهیه کنند.
* افزایش قیمت نهاده‌ها تولید دام سبک را از صرفه انداخت
عزیزاللهی مدیرعامل سابق اتحادیه سراسری دامداران گفت: با افزایش ۳۰ تا ۴۰ درصدی قیمت نهاده ها، پرورش دام سبک توجیه اقتصادی مناسب ندارد به همین دلیل دامدار، دام خود را با وزن کم به بازار عرضه می‌کند.
رئیس اتحادیه دامداران ایران افزود: برای جبران کمبود فعلی در گوشت قرمز یا باید قیمت نهاده‌ها را کنترل کرد و یا میزان تقاضا برای آن کاهش یابد.
* دام‌های شیرده غذا برای خوردن ندارند و کشتار می‌شوند
رئیس هیات‌مدیره اتحادیه گاوداران استان اصفهان هم گفت: «دام‌های شیرده غذا برای خوردن ندارند و کشتار می شوند.»
حسین جهانبانی گفت: براساس آمارهای ما روزانه ۱۲۰ گاو شیری کشتار می شوند این یعنی ما تا ۲ سال دیگر با بحران تولید شیر روبرو می شویم. با این روند بدون تردید صنعت دامپروری با بحران روبرو خواهد شد.
* چقدر دام از کشور قاچاق می‌شود؟
در کنار کاهش تولید، قاچاق هم به شکاف بیشتر عرضه و تقاضا در کشور دامن زد در یک سال گذشته قاچاق دام از کشور افزایش یافت، دلیل اصلی آن تفاوت نرخ ارز بود که فروش دام را در کشورهای همسایه عربی بیشتر به صرفه کرده بود. زمانی که گوشت در داخل کیلویی ۷۵ هزار تومان بود در کشورهای همسایه مانند عراق همین گوشت دو برابر قیمت به فروش می‌رفت.
رئیس سازمان عشایر کشور گفت: «قیمت گوشت که از ایران به عراق می‌برند ۱۵۰ هزار تومان به فروش می‌رود.»
این تفاوت نرخ ارز باعث شد گله گله گوسفندان توسط قاچاقچیان از مرزها به کشورهای حاشیه از جمله عراق و عمان برده شود.
دولت برای جلوگیری از این قاچاق دام مصوب کرد هر گونه انتقال دام به دستور و تایید سازمان دامپزشکی کشور انجام شود.
اما این دستورالعمل هم ضمانت اجرایی مناسبی نداشت و کارساز نشد و تاثیر جدی نداشت. قاچاقچیان روش‌های دور زدن آن را هم یاد گرفتند و پلاک‌هایی که به گوش گوسفندان خورده بود عوض می‌کردند.
اگرچه ایوب سلیمانی جانشین فرمانده نیروی انتظامی گفته است: «مصرف یک سال کشور حدود یک میلیون تن گوشت قرمز است که تمام قاچاق دامی که امسال انجام شده به ۱۰ هزار تن نمی‌رسد و حتی این میزان به یک درصد نیاز کشور نمی‌رسد.» اما رئیس اتحادیه دامداران ایران اعلام کرد: «سالانه بیش از ۱ میلیون راس دام زنده از کشور قاچاق می‌شود که کاهش عرضه را تشدید کرده است.»
قاچاق در کنار کاهش تولید باعث شد که واردات گوشت به میزان بیشتری نسبت به سال گذشته انجام شود.
*قاچاق سازمان یافته است؟
گزارش تصویری که از خوزستان تهیه شده نشان می‌دهد که شبکه‌ای از خریداران و دلالان به سرپرستی یک خانم میانسال تمام گوسفندان ماده منطقه را خریداری می‌کنند و شبانه با کامیون به منطقه خلیج فارس و دریای عمان حمل می‌کنند و سوار کشتی کرده و به کشورهای حاشیه خلیج فارس ارسال می‌کنند. این سوالات مطرح بود که چرا اینقدر گسترده به خرید دام از کشور اقدام می‌کنند و چرا گوسفندان ماده؟ در حالی که گوشت گوسفند نر خوش خوراک‌تر و پرگوشت‌تر است؟
آیا ماجرای سازمان یافته‌ای پشت این داستان است؟ آیا میخواهند تولید و زاد و ولد دام کشور را نشانه بگیرند که یک کالای اساسی است؟
این سوال را با عبدالمهدی بخشنده معاون امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی در میان گذاشتیم و پاسخ داد:
«نمی‌توانم با قطعیت بگویم که این کار سازماندهی شده است یا خیر ولی قطعاً اگر کسانی دام مولد را از کشور خارج می‌کنند نشان دهنده آن است که اغراض دیگری غیر از اهداف اقتصادی دارند.»
* بازاری که ارز دولتی گرفت اما تنظیم نشد
قیمت گوشت مرتب بالا می‌رفت و دولت هم واردات را بیشتر می‌کرد تا قیمت پایین بیاید اما انگار بازار حرف دولتی‌ها را نمی‌خواند و در جریان همین واردات گوشت از کیلویی ۶۵ هزار تومان به ۱۰۰ هزار تومان رسید، میزان واردات گوشت دو برابر شد اما باز هم قیمت پایین نیامد.
عبدالمهدی بخشنده معاون امور اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی در این باره گفت: «میزان واردات گوشت نسبت به سال گذشته دو برابر شده است.»
رئیس سازمان دامپزشکی کشور هم که مرجع صدور مجوز برای واردات است، گفت: «تا پایان امسال برای واردات ۳۰۰ هزارتن گوشت مجوز صادر کرده‌ایم.» این در حالی است که میزان واردات گوشت در سالهای گذشته حدود ۱۲۰ هزار تن بود.
شرکت پشتیبانی امور دام این گوشت‌های وارداتی را به برخی میادین میوه و تره‌بار و فروشگاه‌های زنجیره‌ای میداد تا به قیمت تنظیم بازاری بفروشد.
روابط عمومی سازمان مدیریت میادین میوه و تره بار شهرداری تهران، آن زمان قیمت ها را به این شرح اعلام کرد.
انواع گوشت گرم گوسفندی وارداتی:
- شقه لاشه گوسفندی: هر کیلوگرم ۳۷,۵۰۰ تومان (شامل نصف لاشه راسته، گردن، سردست و ران)
- نیم شقه ران گوسفندی: هر کیلوگرم ۳۸,۵۰۰ تومان (شامل ران، راسته، دنده و قلوه گاه)
- نیم شقه سردست گوسفندی: هر کیلوگرم ۳۶,۵۰۰ تومان (شامل کف دست، سردست، ماهیچه، گردن، جناق و دنده)
به موجب این گزارش، قیمت انواع گوشت گوساله منجمد برزیلی نیز به شرح زیر اعلام شده است:
- ران گوساله منجمد برزیلی: هر کیلوگرم ۲۹,۰۰۰ تومان
- سردست گوساله منجمد برزیلی: هر کیلوگرم ۲۸,۵۰۰ تومان
- گردن گوساله منجمد برزیلی: هر کیلوگرم ۲۸,۵۰۰ تومان
همچنین قیمت انواع گوشت گوسفند منجمد وارداتی به ترتیب زیر نرخ گذاری شده بود:
- سردست گوسفندی منجمد وارداتی: هر کیلوگرم ۳۵,۰۰۰ تومان
- راسته گوسفندی با استخوان منجمد وارداتی: هر کیلوگرم ۳۴,۵۰۰ تومان
- ران کامل گوسفندی منجمد وارداتی: هر کیلوگرم ۳۷,۰۰۰ تومان
- قلوه گاه گوسفندی بدون استخوان منجمد وارداتی: هر کیلوگرم ۲۴,۰۰۰ تومان
- کف دست کامل گوسفندی منجمد وارداتی: هر کیلوگرم ۳۶,۰۰۰ تومان
- گردن گوسفندی با استخوان منجمد وارداتی: هر کیلوگرم ۳۴,۰۰۰ تومان
- ماهیچه گوسفندی منجمد وارداتی: هر کیلوگرم ۴۱۰۰۰ تومان.
نتیجه این فروش صف‌های طویل و نارضایتی مردم بود. گوشت به بازار واقعی مصرف نمی‌رسید وسر از رستوران‌ها در می‌آورد؛ دلال‌ها وارد کارزار شده بودند و با گماشتن ده‌ها آدم بیکار گوشت‌های سهمیه‌ای را می‌گرفتند و با فروختن به رستوران‌ها و کبابی‌ها پولش را به جیب می‌زدند.
دادستانی تهران، قوه قضائیه و همه دستگاه‌های ناظر هم وارد شدند اما فایده‌ای نداشت. در یکی از این بازدیدها که توسط بازرسان قوه قضائیه و در حضور خبرنگاران انجام شد آنها اعلام کردند: «بی‌نظمی‌های گسترده در توزیع وجود دارد.»
علاوه بر آن احتکار و گرانفروشی هم به حوزه گوشت تنظیم بازاری وارد شده بود و مانع می‌شد که گوشت به دست نیازمندان واقعی برسد. چنانکه روزنامه‌ها تیتر زدند: «احتکار هفت هزار کیلو گوشت گوساله دولتی در ستارخان؛ کشف دپوی ۱۷۰ تن گوشت در جنوب‌غرب تهران؛ کشف سردخانه ۱۵ هزار و ۵۰۰ کیلویی گوشت در جنوب غرب تهران؛ مخفی کردن گوشت برای نور چشمی‌ها! نماینده دادستان در گشت مشترک تعزیرات: گوشت تنظیم بازار تقریباً میتوان گفت وجود ندارد.»
میلیون‌ها دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی صرف واردات گوشت شد که قیمت در بازار پایین بیاید. قیمت پایین نیامد که هیچ؛ چرا گرانتر شد؟
* آیا در واردات گوشت فساد وجود دارد؟
اما ماجرای واردات چه بود؟ بعضی فعالان بازار گوشت اعلام می‌کردند واردات گوشت چرا باید توسط شرکتهای وابسته به وزارت جهاد کشاورزی (شرکت پشتیبانی امور دام) انجام شود و چرا شرکتهای دیگر را بازی نمی‌دهند. آنها می‌گفتند عمده واردات گوشت از طریق شرکت پشتیبانی امور دام انجام می‌شود و میزان اندک باقیمانده هم توسط تعداد محدودی شرکت خصوصی که همه آنها آبشخور واحدی دارند وارد می‌شود.
مدیر عامل شرکت پشتیبانی امور دام در پاسخ به کسانی که می‌گویند، شرکتهای ویژه و معدودی واردات گوشت انجام می‌دهند، گفت: ۱۱۲ شرکت واردکننده گوشت وجود دارد و هیچ شرکت ویژه‌ای هم در میان آنها نیست.
حمید ورناصری تاکید کرد: در زمینه صدور مجوز هم شرکت پشتیبانی کاره‌ای نیست و معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد مجوزها را صادر می‌کند این در حالی بود که این مسئول خودش هم در معرض چنین صحبت‌هایی بود.
همچنین مطرح شد که معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد شرکتی به نام توسعه ابتکار نور البرز تاسیس کرده و مبلغ یک میلیون یورو ارز دولتی برای شرکت خود تخصیص داده است.
در برنامه پایش این سوال به طور ضمنی از این مسئول پرسیده شد که آیا شما در جای دیگری غیر از وزارت جهاد فعالیت می‌کنید و پاسخ داد: من در حال حاضر هیچ سهامی و مدیریتی در هیچ شرکت خصوصی ندارم؛ البته قبل از آنکه وارد این مسئولیت بشوم، از گردونه دولت خارج بودم و فعالیت هایی را با برخی دوستان داشتم ولی وقتی چنین مسئولیتی را پذیرفتم ابداً کار تجاری در حال حاضر ندارم و این موضوع را به همراه اسناد و مدارک به سازمان بازرسی کل کشور اعلام کرده ام که می توانید از این سازمان سئوال کنید.
وی در عین حال گفت: تاکنون به ۲۷۴ شرکت برای واردات ۳۰۰ هزار تن گوشت مجوز داده شده است.
* زیرساخت توزیع گوشت بر بستر کارت‌های بانکی فراهم شد
بالاخره توزیع صفی گوشت و صرف میلیون‌ها دلار برای واردات با انتقادهای فراوانی همراه شد و منتقدان می گفتند اگر اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی قیمت را پایین نیاورد پس چه لزومی دارد که به تخصیص ارز در سال اینده هم ادامه دهیم و بهتر است که دولت گوشت را با ارز نیما یا آزاد وارد کند تا جیب یک عده پر نشود.
اما روز گذشته رئیس کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه مجلس مصوب کرده است که کالاهای اساسی را با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کنید و بعد به صورت سهمیه ای توزیع کنید، گفت: سیستم این کار را برای گوشت آماده کردیم و حتماً از این به بعد انجام خواهد شد.
اما در نهایت یک نکته بدیهی است. مشکل گوشت باید به شکل اساسی و از طریق افزایش تولید گوشت و خوراک دام در کشور حل شود. فاصله ما با خودکفایی بسیار اندک است و امکان تحقق خودکفایی وجود دارد اما اگر مجبور به واردات شدیم باید سازوکارهای آنرا از قبیل قطع دست فاسدان، توزیع مناسب، مشارکت دادن مردم و بخش خصوصی و تصمیم مناسب در مورد اختصاص ارز فراهم کنیم.