سرویس جهان مشرق - راهپیمایی های بازگشت موضوع فلسطین و مقابله با اشغالگری صهیونیستی را در موقعیت جدیدی قرار داد و باعث شد ملت فلسطین بتواند ابتکار عمل را در دست بگیرد و از این روش و سایر روش‌های ابداعی در جریان این راهپیمایی‌ها که بسیار کم هزینه و پر فایده بود، برای تحقق اهداف خود استفاده کند. این راهپیمایی‌ها با مشارکت گسترده تمامی اقشار ملت فلسطین از تمامی رویکردهای سیاسی و سطح سنی و زن و مرد برخوردار بوده و استمرار و پایداری آنکه به مدت یک سال کامل ادامه پیدا کرده، اراده سخت و آهنین فلسطینیان برای ادامه مبارزه جهت پایان دادن به اشغالگری را نشان داد.
برای ارزیابی میزان موفقیت راهپیمایی‌های بازگشت در تحقق اهداف، باید نکات زیر را مورد توجه قرار داد:
اول: زمانبندی آغاز راهپیمایی‌های بازگشت
آغاز راهپیمایی‌های بازگشت با تعدادی از متغیرات مهم داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی همراه بود که باعث شد انگیزه های آغازین راهپیمایی‌ها شکل بگیرد. این موارد عبارتند از:
۱- افزایش محاصره تحمیل شده به نوار غزه و شدت گرفتن فاجعه انسانی و معیشتی در این منطقه که باعث سطح بی‌سابقه‌ای از خطرات احتمالی شد. علاوه بر اینها گذرگاه رفح به مدت‌های طولانی بسته می‌ماند و تشکیلات خودگردان فلسطین نیز اقدامات مجازات‌گونه ای را ضد ساکنان نوار غزه اعمال کرده بود.
۲- دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا و دولت وی اصرار به اجرای به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل داشت و تلاش‌های خود را برای اجرای انتقال سفارت آمریکا به این شهر به سرانجام رساند. همزمان با این اقدامات تامین مالی آژانس امداد و اشتغال آوارگان فلسطین (آنروا) در سازمان ملل متحد توسط آمریکا متوقف شد. واشنگتن همچنین بر دولت‌های دیگر نیز فشار وارد می‌کرد تا آنها نیز همین موضع را تکرار کنند.
۳- دولت آمریکا اصرار داشت طرح موسوم به معامله قرن را به ملت فلسطین و کشورهای عربی تحمیل کند. این طرح با هدف افزایش شکاف میان فلسطینیان و تضعیف و تجزیه کشورهای عربی جهت پایان دادن به آرمان فلسطین و از بین بردن رویکردهای اساسی آنها و بر اساس چشم انداز راستگرایان اسرائیلی تهیه و تدوین شده بود.
۴- روند عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی از سوی برخی کشورهای عربی وارد فاز خطرناکی شده بود. به این ترتیب موج رسمی عادی سازی روابط با تل‌آویو از سوی برخی رژیم‌های عربی به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس، احساس خفت و خواری را در میان فلسطینیان افزایش داد و آنها متوجه شدند آرمان فلسطین از سوی این کشورها نادیده گرفته شده و خودشان باید مسئولیت خود در دفاع از حقوق و آرمان‌هایشان را بر عهده بگیرند.
۵- آغاز راهپیمایی های بازگشت همزمان با چهل و دومین سالروز روز زمین بود که با گذشت ۷۰ سال از اشغالگری رژیم صهیونیستی در سرزمین فلسطین همزمان می‌شد. به این ترتیب بود که راهپیمایی های مذکور در ۳۰ مارس سال ۲۰۱۸ آغاز شد و در ۱۵ می به اوج خود رسید.
دوم: اهداف راهپیمایی‌های بازگشت
راهپیمایی های بازگشت به عنوان یک ایده مبارزه مسالمت‌آمیز با اشغالگری از ژانویه ۲۰۱۸ در سایتهای اجتماعی مطرح شد تا بتواند حق آوارگان فلسطین در بازگشت به اراضی اشغالی سال ۱۹۴۸ را احیا کند.
به این ترتیب با پیوستن گروه‌های فلسطینی به این پویش اینترنتی ساختار جدیدی تحت عنوان هیات عالی ملی راهپیمایی‌های بازگشت و رفع محاصره آغاز به کار کرد. همزمان با این راهپیمایی‌ها مجموعه ای از اهداف محقق شده است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱- افزایش فشار بر رژیم صهیونیستی و جامعه جهانی جهت احیای حق بازگشت آوارگان فلسطین و تاکید بر تعهد فلسطینیان به این حق ثابت.
۲- شکسته شدن محاصره ظالمانه نوارغزه طی ۱۲ سال محاصره و توجه جامعه جهانی به خطرات ناشی از استمرار محاصره این منطقه.
۳- اعتباربخشی مجدد به آرمان فلسطین در عرصه منطقه‌ای و بین المللی و بازگرداندن آن به عنوان مسئله اساسی امت عربی و اسلامی.
۴- تاکید بر تعهد فلسطینیان به اراضی خود و پاسداری از حقشان در آزادسازی سرزمین‌های اشغالی و بازگشت به این مناطق و رد تمامی پروژه‌هایی که به دنبال از بین بردن آرمان فلسطین هستند.
۵- توسعه راهکار مقاومت مردم به عنوان یک ابزار تاثیرگذار مبارزاتی در روند مدیریت درگیری با اشغالگران و مقابله با توطئه معامله قرن.
۶- مقابله با پروژه‌های عادی سازی و نفوذ رژیم صهیونیستی در جهان عرب و تقویت بستر مردمی برای مانع‌تراشی در روند عادی سازی رسمی روابط میان رژیم های عربی و رژیم صهیونیستی.
سوم: نتایج و تاثیرات راهپیمایی‌های بازگشت
میزان موفقیت راهپیمایی‌های بازگشت در تحقق اهداف آن را می‌توان با نگاهی به نتایج و تاثیرگذاری این راهپیمایی در عرصه فلسطینی و اسرائیلی و حجم تاثیر پذیری جهانی از این اقدام مشاهده کرد. مهمترین پیامدها و نتایج این راهپیمایی‌ها را می‌توان در موارد زیر برشمرد:
الف: غزه و فلسطین:
راهپیمایی‌های بازگشت پیامد قابل توجهی در اوضاع فلسطینیان داشت و باعث کاهش شدت محاصره نوار غزه شد. این راهپیمایی‌ها همچنین مذاکرات آتش‌بس برای بازگشایی گذرگاه رفح و گذرگاه صلاح الدین در مدت‌های طولانی را تمدید کرد.
راهپیمایی‌های بازگشت گزینه مقاومت مردمی را تقویت کرده و آن را به عنوان گزینه‌ای ثمربخش برای فشار بر رژیم صهیونیستی در کنار گزینه مقاومت مسلحانه مورد تاکید قرار داد. این راهپیمایی ها همچنین تا حدی باعث اتحاد گروه‌های مختلف سیاسی فلسطینی شد و وحدت میدانی در مقابله با اشغالگران را ایجاد کرد.
ب: عرصه رژیم صهیونیستی
راهپیمایی‌های بازگشت تاثیر عمیقی در افکار عمومی و رفتار صهیونیست‌ها داشت و نگرانی شهرک نشینان حاشیه نوار غزه را افزایش داده و میزان تزلزل جبهه داخلی رژیم صهیونیستی را نشان داد. این راهپیمایی‌ها همچنین خسارت‌های اقتصادی قابل توجهی به مناطق اطراف نوار غزه وارد کرد و به عنوان یک رویکرد فرسایشی امنیتی در برابر اشغالگران در طولانی‌مدت مطرح شد.
در عرصه سیاسی نیز این راهپیمایی‌ها و افزایش روند مقابله با اشغالگران باعث افزایش شکاف در عرصه داخلی اسرائیل شد که در نهایت به استعفای آویگدور لیبرمن وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در پی نتایج تقابل نظامی با نوار غزه منجر شد.
راهپیمایی‌های بازگشت رویکرد بین‌المللی اشغالگران صهیونیستی را به مخاطره انداخت و بهانه‌های واهی آنها در توجیه سیاست‌های خصمانه و جنایت‌های اعمال شده ضد ملت فلسطین را رسوا کرد.
این راهپیمایی‌ها همچنین به عنوان اهرم فشاری بر اشغالگران مطرح و باعث شد روند مذاکرات غیر مستقیم آتش‌بس میان جنبش‌های مقاومت و اشغالگران صهیونیستی توسط مصر کلید بخورد.
ج: سطح منطقه‌ای و بین‌المللی:
راهپیمایی های بازگشت با زبان خود دنیا را مخاطب قرار داد و موقعیت فلسطین را در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی تقویت کرده و اعتبار آن را بعد از نادیده گرفته شدن طولانی مدت احیا کرد.
این راهپیمایی‌ها و جنایت‌های صهیونیستی که ضد راهپیمایان انجام شد، دولت‌های عربی که به دنبال عادی سازی روابط با اشغالگران صهیونیست بودند را به دردسر انداخت و مانعی اساسی در برابر موج عادی‌سازی روابط ایجاد کرد.
این راهپیمایی‌ها همچنین موج همبستگی جدی بین‌المللی با مبارزات ملت فلسطین ضد اشغالگری را احیا کرد و اگر وتوی آمریکا ضد پیش‌نویس طرح کویت برای تامین حمایت بین‌المللی از ملت فلسطین نبود، این طرح به تصویب می‌رسید. البته نتایج این رأی‌گیری محکومیت سیاسی و اخلاقی محکمی در برابر تجاوزات رژیم صهیونیستی و جانبداری آمریکا از این رژیم بود.
راهپیمایی‌های بازگشت همچنین اعتبار افکار عمومی عربی را که از سوی رژیم‌های عربی دچار سرکوب و خفقان بودند را احیا کرد و نقش افکار عمومی در تحرک و دفاع از حقوق فلسطین را روشن کرد.
چهارم: موانع و شاخص‌های منفی فراروی راهپیمایی‌ها
راهپیمایی های بازگشت در تحقق اهداف ملی خود با مجموعه‌ای از چالش‌ها و موانع مواجه است که مهمترین آنها عبارتند از:
۱- سرکوب شدید از سوی اشغالگران صهیونیستی و افزایش هزینه‌های استمرار این راهپیمایی‌ها. از زمان آغاز این راهپیمایی‌ها طی سال گذشته ۲۶۶ فلسطینی در جریان این راهپیمایی ها به شهادت رسیده اند. این در حالی است که بر اساس آمار و اطلاعات وزارت بهداشت فلسطین تعداد مجروحان نیز از مرز ۳۰ هزار نفر فراتر رفته است که ۵۰۰ نفر از مجروحان، دچار مصدومیت‌های جدی و قطع عضو شده‌اند.
۲- شکاف داخلی در میان فلسطینیان و موضع‌گیری منفی تشکیلات خودگردان فلسطین نسبت به راهپیمایی بازگشت و تلاش آن برای مانع تراشی در مسیر تلاش‌های مصر جهت رسیدن به آتش بس.
۳- جانبداری دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از اشغالگران اسرائیلی و مواضع راستگرایان افراطی اسرائیل.
۴- ضعف میزان همبستگی عربی با راهپیمایی‌های بازگشت که منحصر به واکنش‌های کوتاه مدت و انفعالی ضد سرکوب مردم فلسطین بود.
۵- محصور شدن راهپیمایی‌های بازگشت در چارچوب نوار غزه و عدم فراگیری آن در مناطق مختلف فلسطین.
۶- ضعف موضع رسمی کشورهای عربی و شکاف موجود در میان دولت‌ها و تلاش بسیاری از رژیم‌های عربی برای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی.
پنجم: سناریوهای آینده راهپیمایی بازگشت
در خصوص آینده و افق فرا روی راهپیمایی‌های بازگشت چهار سناریو می‌توان مطرح کرد که عبارتند از:
سناریوی اول: ادامه روند کنونی راهپیمایی‌ها
این سناریو واقع بینانه مبتنی بر ادامه روند کنونی راهپیمایی‌های بازگشت و استمرار تقابل مستقیم میان راهپیمایان و رژیم صهیونیستی و مواضع طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. این سناریو نیازمند شرایطی غیر از آنچه که هم اکنون وجود دارد نیست، به همین علت احتمال می‌رود این روند همچنان ادامه داشته باشد.
سناریوی دوم: افزایش سطح راهپیمایی‌ها و درگیری‌های شدید با اشغالگران
افزایش تنش‌های میدانی در روند راهپیمایی‌ها و شدت درگیری با اشغالگران صهیونیست می‌تواند باعث شدت گرفتن حجم راهپیمایی‌ها شده و درگیری‌های فراگیر میان گروه‌های فلسطینی و رژیم صهیونیستی را ایجاد کند.
تحقق این سناریو مجموعه شرایطی را می‌طلبد که می‌توان آنها را در موارد زیر برشمرد:
- افزایش سطح محاصره نوار غزه.
- شکست تلاش‌های مصر برای میانجگری و آتش‌بس میان تل‌آویو و گروه‌های فلسطینی.
- افزایش سردرگمی سرکردگان رژیم صهیونیستی در نتیجه فشارها در عرصه سیاست داخلی.
- ادامه تلاش‌های تشکیلات خودگردان برای به شکست کشاندن میانجگری مصر.
- افزایش سختگیری‌های دولت آمریکا ضد این راهپیمایی‌ها و جانبداری بیشتر از رژیم صهیونیستی و ادامه پروژه های شوم آنها بویژه معامله قرن.
سناریوی سوم: افول راهپیمایی‌های بازگشت و توقف آن بدون تحقق دستاوردهای مهم
این سناریو می‌تواند در نتیجه خسته شدن شرکت‌کنندگان در راهپیمایی‌های بازگشت و افزایش هزینه‌های تقابل با رژیم صهیونیستی و احساس عدم تحقق دستاوردهای مهم در روند راهپیمایی‌ها به وجود آید. شرایط تحقق این سناریو را می‌توان در موارد زیر برشمرد:
۱- افزایش سرکوبگری رژیم صهیونیستی ضد راهپیمایی‌های بازگشت.
۲- عدم قدرت سازماندهی کنندگان این راهپیمایی برای بسیج تعداد قابل توجهی از ملت فلسطین و سرخوردگی فلسطینی‌ها و اعتقاد آنها به بی‌فایده بودن ادامه راهپیمایی.
۳- کاهش نقش مصر.
۴- ادامه خفت رسمی عربی نسبت به آرمان فلسطین و افزایش روند عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی.
این سناریو می‌تواند باعث افزایش محاصره نوار غزه و بالا رفتن فشارهای معیشتی و روانی بر ساکنان غزه شده و روحیه فلسطینیان را به هم بریزد و در عوض باعث افزایش قدرت‌نمایی رژیم صهیونیستی و تسریع در روند عادی سازی روابط رژیم‌های عربی با رژیم صهیونیستی شود.
سناریوی چهارم: توافق سیاسی، آتش‌بس و رفع محاصره غزه
موفقیت تلاش‌های مصر برای رسیدن به توافق آتش‌بس طولانی مدت می‌تواند به محاصره نوار غزه پایان دهد و در نتیجه این اتفاق راهپیمایی‌های بازگشت در نتیجه تحقق اهداف اصلی متوقف شود. این سناریو شرایط زیر را می‌طلبد:
۱- موفقیت مصر در رسیدن به رویکردی مورد توافق دو طرف.
۲- موفقیت راهپیمایی های بازگشت در تشکیل اهرم فشار قوی بر اسرائیلی‌ها
۳- موفقیت شرکت کنندگان در راهپیمایی‌ها در ادامه سازماندهی گسترده راهپیمایی.
۴- افول نقش تشکیلات خودگردان فلسطین در به بن بست کشاندن توافق آتش بس.
سناریوی برتر: نگاهی به شرایط تحقق سناریوهای چهارگانه و بررسی تحولات و شرایط کنونی منطقه می‌تواند موارد زیر را برای ما روشن کند
۱- انگیزه کافی برای ادامه راهپیمایی‌ها با حضور گسترده مردمی وجود دارد. از جمله این انگیزه‌ها می‌توان به ادامه محاصره نوار غزه اشاره کرد.
۲- سازماندهی کنندگان راهپیمایی معتقدند که استمرار این روند می‌تواند نتایج قابل توجهی داشته باشد و به اهداف مورد نظر خود دست پیدا کند. آنها همچنین قدرت ادامه بسیج مردمی برای حضور در این راهپیمایی‌ها را نیز دارند.
۳- موضع طرف اسرائیلی و رفتارهای سیاسی و میدانی آن در تعامل با راهپیمایی‌ها و استفاده از خشونت در مقابله با آنها می‌تواند نقش تاثیرگذاری در انتخابات آینده رژیم صهیونیستی داشته باشد.
۴- مواضع طرف مصری و ادامه میانجگری مصر برای رسیدن به آتش بس و راه حل سیاسی و آتش‌بس طولانی مدت همچنان ادامه دارد.
۵- برای مشخص شدن سناریوی برتر، میزان اصرار تشکیلات خودگردان فلسطینی در مانع‌تراشی در روند فعالیت های مصر مهم تلقی می‌شود.
۶- همچنین باید موضع دولت آمریکا نسبت به موضوع فلسطین و میزان جانبداری آن از رژیم صهیونیستی و سطح تحرکات ترامپ برای تحمیل پروژه معامله قرن به منطقه مشخص شود.
به نظر می‌رسد در صورتی که توافق سیاسی برای رفع محاصره غزه محقق نشود، گزینه کنار گذاشتن راهپیمایی‌های بازگشت مطرح نیست. ملت فلسطین شهدای زیادی را برای تحقق اهداف ملی خود داده است. همچنین تحولات میدانی نشان دهنده اراده محکم فلسطینیان برای ادامه مقاومت مردمی تا تحقق دستاوردهای مورد نظر است.
از سوی دیگر رفتار اشغالگران اسرائیلی نشان می‌دهد که این رژیم تمایلی به افزایش تنش و درگیری های فراگیر با نوار غزه ندارد. مصر نیز همچنان تلاش دارد به میانجگری خود ادامه دهد، اما به نظر می‌رسد آمریکا همچنان رژیم صهیونیستی را در اولویت اصلی خود قرار داده و تحت تاثیر محاسبات و ارزیابی‌های این رژیم قرار دارد.
به این ترتیب می‌توان گفت که سناریوی توقف راهپیمایی‌ها در نتیجه خسته شدن فلسطینیان مطرح نیست. علاوه بر اینکه رژیم صهیونیستی تمایلی به درگیری‌های نظامی فراگیر ندارد و احتمال رسیدن به توافق سیاسی نیز در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد. بر اساس آنچه که گفته شد، به نظر می رسد روال کنونی راهپیمایی های بازگشت دست کم در کوتاه مدت ادامه خواهد داشت.
* راهپیمایی‌های بازگشت به روایت آمار
رژیم صهیونیستی روحیه ددمنشانه خود را در تعامل با راهپیمایی‌های بازگشت و رفع محاصره غزه نشان داده است. طی یک سال گذشته در جریان سرکوبگری های تل‌آویو ضد شرکت کنندگان در این راهپیمایی بالغ بر ۲۶۶ فلسطینی به شهادت رسیده و ۳۰۳۹۸ نفر زخمی شده‌اند.
۵۰ نفر از شهدای فلسطینی شرکت کننده در این راهپیمایی‌ها کودک، شش نفر زن، سه نفر امداد رسان، دونفر روزنامه نگار و یک نفر سالخورده است.
در میان مجروحان نیز ۶۸۵۷ نفر با گلوله جنگی و ۸۴۴ نفر با گلوله های پلاستیکی زخمی شده‌اند. ۲۳۳۱ نفر در نتیجه خفگی با استنشاق گاز و ۱۹۸۹ نفر در نتیجه اصابت ترکش و جراحت‌های مختلف راهی بیمارستان شده‌اند. ۱۳۶ مورد قطع عضو نیز در میان مجروحان این حوادث ثبت شده است.
توصیه‌ها:
در سایه نتایج مهمی که راهپیمایی‌های بازگشت محقق کرده، می‌توان گفت که این راهپیمایی‌ها امکان از بین بردن موانع فرارو را نیز دارد. لذا برای تحقق این هدف باید تلاش در مسیرهای زیر ادامه پیدا کند:
الف: حفظ وحدت مواضع و ادامه سازماندهی راهپیمایی‌های بازگشت و جلوگیری از شکاف و دودستگی سیاسی و جغرافیایی.
ب: تلاش برای گسترش دامنه راهپیمایی‌ها تا این تحرکات کرانه باختری و آوارگان فلسطینی را نیزدر بر گیرد.
ج: افزایش نقش جریان‌های سیاسی حامی فلسطینیان در کشورهای عربی و اسلامی و جامعه جهانی برای پشتیبانی بیشتر افکار عمومی از راهپیمایی‌های بازگشت.
د: از سرگیری تلاش در محافل بین‌المللی جهت مطالبه حمایت از غیرنظامیان فلسطینی و محکوم کردن جنایت‌های اسرائیل
* علی عباسی