به گزارش مشرق، سفر دو روز پیش نخست‌وزیر عراق به ایران که با خرسندی دوستان و خشم دشمنان ملت ایران همراه بود به عینه بیانگر موفقیت رویکرد دوری از غرب و اعتماد به همسایگان بود.
سفر عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر عراق به همراه تعدادی از وزرای تجارت، امور خارجه، برنامه‌ریزی، راه و ترابری، بهداشت، برق و امور زیربنایی، نمایندگان مجلس این کشور و همچنین مشارکت ۳۰ نفر از فعالان بخش خصوصی عراق به تهران، به همان اندازه که از دیدگاه سیاسی، حائز اهمیت است، از نظر اقتصادی نیز قابل توجه است.
بیشتر بخوانید:
مسئله اصلی در صادرات گاز ایران به عراق چیست؟
محور رایزنی های رئیس بانک مرکزی در سفر به عراق
این سفر که به نوعی در پاسخ به سفر یک ماه قبل حسن روحانی به عراق انجام شد علاوه‌بر اینکه می‌تواند به گسترش روابط تجاری و در پی آن شکوفایی در زمینه تولید و صادرات کشور منجر شود، پاسخ محکمی به تلاش‌ها و یاوه‌گویی‌های مسئولین آمریکایی است که از هیچ تلاشی برای آسیب زدن به اقتصاد ایران از راه کاهش مبادلات تجاری و درآمدی کوتاهی نمی‌کنند.
در این باره، حمید حسینی دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق بیان کرد: پیش‌بینی می‌شود مقدمات اجرایی شدن توافقات سفر روحانی در زمینه ویزای تجاری، ترانزیت کالا از مسیر عراق، فعال شدن شرکت‌های بازرسی ایرانی در رابطه با کنترل کیفیت استاندارد، مشارکت ایران در بازسازی عراق و پیوند زدن ظرفیت‌های صنعتی دو کشور با راه‌اندازی شهرک‌های صنعتی مشترک در دستور کار مذاکرات اقتصادی مسئولان دو کشور قرار گیرد.
رشد ۵۰ درصدی صادرات ایران به عراق
از سوی دیگر، به گزارش خبرگزاری تسنیم، نگاهی به تجارت این دو کشور طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد میزان صادرات انواع کالاهای ایرانی به عراق از دو میلیارد و ۷۶۲ میلیون دلار در سال ۱۳۸۷ به پنج میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار در سال ۹۰، پنج میلیارد و ۹۴۹ میلیون دلار در سال ۹۲ و شش میلیارد و ۴۲۴ میلیون دلار در سال ۹۶ رسیده است.
بر همین اساس، ایران پس از ترکیه و چین که به ترتیب ۹ و ۸/۴ میلیارد دلار صادرات کالا به عراق داشتند، در رتبه سوم کشورهای حاضر در بازار عراق قرار داشت؛ اما با آغاز تحریم‌ها در سال ۹۷، این معادله تغییر کرد و ایران توانست طی ۱۱ ماه ابتدایی سال گذشته، رکورد ۹ میلیارد دلاری صادرات به عراق را ثبت کند و تبدیل به اولین کشور حاضر در بازار عراق شود.
چنانچه، محمدرضا مودودی، رئیس‌سازمان توسعه تجارت با تاکید بر ظرفیت کشورهای همسایه و تجارت با آنها بیان کرد: در سال گذشته ما رکورد تاریخی صادرات نزدیک به ۹ میلیارد دلاری را با کشور عراق ثبت کردیم و صادرات ما با این کشور به میزان ۵۰ درصد در سال ۹۷ افزایش یافت.
روز گذشته، رضا رحمانی، وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز با اشاره به اجرای توافق تجاری با عراق مبنی بر افزایش تجارت بین دو کشور به ۲۰ میلیارد دلار تا سال ۱۴۰۰ خواستار تسریع در اجرای توافقات شد؛ لذا امید می‌رود که تا سه سال آینده، حجم مبادلات فعلی با عراق، دو برابر شود. در حال حاضر امکان افزایش این مبادلات نیز به وجود آمده و می‌توانیم امیدوار باشیم که حجم مبادلات با عبور از رقم‌های بالا، رکوردهای جدیدی را به ثبت برساند.
زیر پا گذاشتن تحریم‌های بانکی توسط عراق
نکته مهم درباره گسترش مناسبات با عراق اینکه دولتمردان کنونی این کشور بدون توجه به تهدیدات ترامپ در یک اقدام قابل توجه، تحریم‌های آمریکا را زیر پا گذاشته و مطالبات مالی خود با ایران را به حساب بانک مرکزی واریز کرده‌اند.
در همین زمینه، عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی، عصر شنبه در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشت: درحال حاضر بخش قابل توجهی از مطالبات ایران به حساب بانک مرکزی واریز شده است و بایستی درمورد نحوه تکمیل و تداوم روابط مالی و پولی دوکشور با توجه به حجم درحال افزایش صادرات ایران تصمیم‌گیری شود.
اهمیت این موضوع زمانی روشن می‌شود که برایان هوک، نماینده ویژه ایران در وزارت خارجه آمریکا یک ماه پیش طی سخنانی گفته بود: ما بیشترین تحریم‌های تاریخ آمریکا را علیه ایران وضع کردیم، این تازه اول راه است و تحریم‌های بیشتری نیز وضع خواهیم کرد.
به عبارت دیگر، افزایش ۵۰ درصدی واردات عراق از ایران و واریز مبالغ مورد نظر به حساب بانک مرکزی (که از آبان سال گذشته ارتباط آن با پیام‌رسان مالی سوئیفت قطع شده) آن هم در شرایطی که آمریکا سخت‌ترین فشارها را به ایران وارد کرده، در جای خود از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
این در حالی است که آمریکایی‌ها و سعودی‌ها تلاش گسترده‌ای برای جلوگیری از توسعه همکاری‌های این کشور با ایران کرده و از هرگونه اقدامی برای کاهش سطح ارتباط عراق با ایران دریغ نمی‌کنند. نمونه بارز آن هم سفرهای مکرر مقامات آمریکا به عراق و خرج‌های سنگین سعودی در این کشور می‌باشد.
دل بستن به اروپا بی‌نتیجه ماند
نکته دیگر سیاست تقویت مناسبات با همسایگان این است که پس از خروج آمریکا از برجام و ادامه توافقنامه مذکور توسط ایران و اروپا، تصور غلطی ایجاد شد که می‌توان تجارت خارجی با اروپا را همچنان ادامه داد و با این روش تحریم‌ها را بی‌اثر نمود. اما آنچنانکه آمارهای تجاری نشان می‌دهد اروپا پس از خروج آمریکا از برجام به شدت حجم مبادلات خود با ایران را کاهش داده است.
براساس منابعی که گمرک به ما اعلام کرده، طی ۱۱ ماه سال گذشته حدود سه میلیارد دلار صادرات ایران به اروپا بوده که تقریباً یک سوم صادرات ما به عراق می‌باشد (یعنی صادرات ایران به عراق، به تنهایی سه برابر کل اتحادیه اروپا بوده است) البته آماری هم سایت نود اقتصادی منتشر کرد که براساس آن صادرات ایران به اروپا در ۹ ماهه سال ۹۷ حدود ۹۰۰ میلیون دلار بوده که اگر آمار دوم صحت داشته باشد، به این معنی است که صادرات ایران به عراق، ۱۰ برابر اتحادیه اروپا می‌باشد.
بر هر حال، هر کدام از این آمارها دقیق‌تر باشد، در نتیجه بحث که ناچیز بودن رقم مبادلات با اروپایی در برابر کشورهای همجوار (خصوصاً عراق) تفاوتی ایجاد نمی‌کند.
روند اتفاقات ۹ ماهه ۹۷ نشان می‌دهد اروپا علاوه‌بر صفر کردن خرید نفت از ایران میزان مبادلات تجاری خود با ایران را هم به شدت کاهش داده است.
با نیم نگاهی به آمار منعکس شده در رسانه‌ها (فارغ از موضوع خرید نفت) این امر مسجل می‌شود که کشورهایی همچون لیتوانی با ۷۴ درصد، هلند ۵۱ درصد، اسلوونی ۳۵ درصد، دانمارک ۴۵ درصد، بلژیک ۳۹ درصد، انگلستان ۲۷ درصد، یونان ۲۴ درصد، چک ۳۱ درصد، آلمان ۱۸ درصد، ایتالیا ۲۴ درصد، فرانسه ۲۲ درصد، رومانی ۱۵ درصد و غیره به کاهش واردات از ایران مبادرت ورزیده‌اند.
کاهش حجم تبادلات اروپا با ایران منحصر به کاهش واردات اروپا از کشورمان نیست؛ چراکه در بخش صادرات محصولات اروپایی به ایران شاهد کاهش و تنزل میزان فروش کالا به کشورمان هستیم.
در این میان، مجارستان با ۳۸ درصد، لهستان ۳۰ درصد، فرانسه ۲۶ درصد، رومانی ۴۷ درصد، بلغارستان ۴۹ درصد، آلمان ۱۴ درصد، ایتالیا ۲۰ درصد، اسلوونی ۴۵ درصد، نروژ ۴۷ درصد، هلند ۱۴ درصد، لیتوانی ۶۴ درصد، سوئد ۴۰ درصد، پرتغال ۴۶ درصد، بلژیک ۳۹ درصد، استونی ۲۰ درصد، انگلستان ۱۶ درصد کاهش در فروش کالا به ایران، همسویی خود با واشنگتن را به تصویر کشیده‌اند.
در واقع، اروپایی‌ها نه تنها در زمینه طراحی یک بسته جامع برای مبادلات اقدام خوبی انجام ندادند؛ بلکه در مراودات ساده و روزمره با ایران هم تجارت خود را کاهش داده‌اند.
این کاهش در فروش کالا و محصولات به ایران، در شرایطی رخ داده که عموماً صادرات کالا از کشور مقصد به مبدأ تأمین‌کننده منافع کشور مبدأ است، بنابراین، تنزل ضریب صادرات کالا به ایران از سوی بسیاری از کشورهای غربی موید عمق همسویی قاره سبز با تحریم‌های آمریکا است.
منافع ما در گرو توجه به کدام جهت است؟
همان‌طور که پیش از این ذکر شد، رشد مبادلات تجاری ایران با عراق، آن هم در شرایط تحریمی موجب کاسته شدن فشار موجود بر کشور شده است، از سوی دیگر توجه هرچه بیشتر به اروپا و تلاش برای ادامه برجام اروپایی نه تنها در کاهش فشارهای آمریکا اثر چندانی نداشته، بلکه آنها هم علی‌رغم ظاهرسازی‌ها با آمریکا همراهی کرده‌اند.
به سخن دیگر، توجه به بازار کشورهای همسایه و سایر کشورهای شرقی که هم ارتباط با آنها راحت‌تر است و هم میزان همراهی آنها با آمریکا کمتر از کشورهای اروپایی است، گزینه مطمئن‌تر و مفیدتری برای کاستن از تبعات تحریم، کاهش فشارهای تجاری و مبادلات بانکی می‌باشد.
هم‌اکنون نزدیک به ۱۵ کشور در اطراف ما حضور دارند که توجه بیش از پیش به آنها و گسترش مبادلات تجاری می‌تواند منافع سرشاری برای کشور ایجاد کند، منافعی که از راه تجارت با اروپا برای ما حاصل نشد و ادامه این امیدواری به کشورهای اروپایی یک خوش خیالی خام‌اندیشانه است.
ضمن اینکه تجربه نشان داده کشورهای غربی در ارائه تعهدات خود نسیه‌ای عمل می‌کنند و حاضر نیستند به صورت پایاپای وارد مشارکت با ایران شوند؛ نمونه‌های بارز این موضوع هم تاخیر اروپا در ارائه سامانه spv و پس از آن سامانه تحقیرآمیز و کم فایده اینستکس است که به اذعان فعالان بخش خصوصی ثمره‌ای جز «تقریبا هیچ» برای ایران نخواهد داشت.
در این زمینه، مهدی میراشرفی، رئیس‌کل گمرک با اشاره به جهت‌گیری تجارت خارجی ایران گفت: این جهت‌گیری به سمت کشورهای شرق آسیا و به خصوص همسایگان است. طبق آمار تجارت خارجی سال گذشته پنج شریک عمده صادراتی ما به ترتیب چین با ۹/۳ میلیارد دلار، عراق با ۸/۹ میلیارد دلار، امارات با ۵/۹ میلیارد دلار، افغانستان ۲/۹ میلیارد دلار و کره جنوبی با ۲/۵ میلیارد دلار هستند. قطعاً می‌توان از پتانسیل کشورهای همسایه در جهت رونق بیشتر صادرات استفاده کرد.
با توجه به اینکه صادرات کشور در سال گذشته با وجود اعمال سخت‌ترین تحریم‌ها، نه تنها کاهش نیافته بلکه توانسته رشد کند (علی‌رغم اینکه افزایش نرخ ارز هم در رشد آن موثر بود) باید گفت این رشد مرهون توجه کشورهای اطراف بوده است؛ چنانچه رئیس‌سازمان توسعه تجارت عنوان کرده بود کاهش صادرات میعانات گازی طی سال گذشته در کشورهایی رخ داده بود که فاصله زیادی با ایران داشتند.
دیوار تحریم با کدام روش ترک برداشت؟
نکته بعدی اینکه، در جریان توافق هسته‌ای، حسن روحانی، رئیس‌جمهور اعلام کرد دیوار تحریم‌ها ترک برداشته و رسانه‌های حامی دولت نیز در همین زمینه با عناوینی چون: دیوار تحریم‌ها فروریخت؛ به استقبال برجام رفتند. هرچند برجام بارها توسط آمریکا نقض شد اما خروج رسمی دولت آمریکا از این توافق و بازگشت رسمی تحریم‌ها ی این کشور به خوبی نشان داد که دل بستن به عهد آمریکایی‌ها آنچنانکه تصور می‌شد، فایده‌ای نداشت.
حالا که تحریم‌ها برگشته و می‌بینیم که گسترش مبادلات تجاری با کشورهای همسایه توانسته خلل قابل توجهی به عوارض تحریم‌ها وارد کند، متوجه می‌شویم که هم‌اکنون هم ادامه برجام با اروپایی‌ها نمی‌تواند تحریم‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد، اما همین گسترش مبادلات با کشورهای همسایه و همسو می‌تواند در نهایت کمر تحریم‌ها بشکند. فراموش نکنیم که همچنان راه درازی برای استفاده از ظرفیت همسایگان داریم و می‌توانیم به توفیقات بزرگ‌تری هم دست پیدا کنیم.
نقش موثر سپاه در افزایش مبادلات با عراق
نکته پایانی اینکه حضور موثر سپاه پاسداران در جریان مبارزه با داعش و سایر گروه‌های تروریستی که عراق هم در جریان آن قرار داشت، در نهایت منجر به نابودی و کم شدن شر این گروه خونریز از سر مردم کشورهای همسایه شد. بر همین اساس، علاوه بر اینکه امنیت به کشور عراق بازگشت و حاکمیت در این کشور مجدداً قدرت گرفت، اعتماد به ایران برای حضور و سرمایه‌گذاری در این کشور را افزایش داد.
به عبارت بهتر، از طرفی اگر حضور سپاه در عراق انجام نشده بود، معلوم نبود چه دولتی هم‌اکنون در عراق مستقر بود و بر همین اساس؛ اصلاً امکان مبادله تجاری‌ای هم وجود نداشت، لذا هیچکدام از این منافع برای کشورمان حاصل نمی‌شد و از طرف دیگر، از بین بردن گروه تروریستی داعش زمینه اعتماد بیش از پیش عراق به ایران را به عنوان شریک استراتژیک و مهم منطقه‌ای افزایش داد.
به همین دلیل می‌توان گفت بخش بزرگی از دستاورد این مبادلات که در کاهش اثرات تحریم هم موثر بوده، مدیون تلاش‌های گذشته سپاه و زمینه‌سازی‌هایی است که این نهاد انقلابی در کشور همسایه‌مان ایجاد کرده است.