سرویس جهان مشرق - شورش مردم سودان در براندازی عمر البشیر رئیس جمهور سابق این کشور را هر چه که نام بگذاریم، تحولی است که هم راستا با انقلاب‌های مردمی در کشورهای عربی بود. وجه مشترک تمامی این انقلاب‌ها که با نارضایتی عمومی مردم از سرکوبگری و اوضاع نابسامان اقتصادی و معیشتی همراه است را می‌توان براندازی رژیم‌هایی دانست که متحد عربستان سعودی هستند. با این وجود ریاض در روزهای اولیه براندازی متحد منطقه‌ای خود، بعد از دو روز سکوت نسبت به حوادث سودان اعلام کرد که از شورای نظامی انتقالی در سودان به ریاست عبدالفتاح البرهان حمایت می‌کند.
سودان طی ده سال اول هزاره سوم میلادی در نتیجه درآمدهای نفتی و ثبات سیاسی موجود در کشور با رشد و شکوفایی اقتصادی مواجه بود، اما بعد از جداسازی جنوب سودان در ژانویه سال ۲۰۱۱ که در نتیجه همه‌پرسی صورت گرفت، حدود ۷۵ درصد از منابع نفتی خود را از دست داد که بیش از نیمی از درآمدهای دولت سودان و ۹۵ درصد از صادرات آن را تشکیل می‌دهد. به این ترتیب بود که بحران‌های اقتصادی و سیاسی در کشور به وجود آمد و دولت عمر البشیر نیز نتوانست در سایه مدیریت اقتصادی و سیاسی نامطلوبی که داشت، این بحران‌ها را مهار کند.
در چنین شرایطی مهمترین جایگزینی که می‌توانست جایگزین منابع نفتی شود و اقتصاد سودان را از فروپاشی نجات دهد، معادن طلای این کشور بود، ظرفیت استخراج این معادن بالغ بر ۷ تن در سال ۲۰۰۸ بوده و این رقم در سال ۲۰۱۷ به ۹۰ تن افزایش پیدا کرد، اما به علت ضعف قدرت نظارت دولت بر روند تولید و صادرات طلا، بیش از نیمی از طلاهای تولید شده در این کشور از طریق کانال‌های غیر رسمی قاچاق می‌شود.
به این ترتیب در نتیجه سوء مدیریت رژیم سابق سودان، پشتوانه‌های نفت و طلا در این کشور موفق به تامین معیشت حداقلی برای مردم نشده و همین موضوع باعث کاهش ارزش پول ملی و بروز اعتراضات گسترده مردمی ضد نظام حاکم شد. علاوه بر اینکه دولت به دلیل ضعف درآمدهای ارزی در تامین سوخت مورد نیاز مردم نیز ناموفق بود و بحران سوخت نیز به بحران‌های بی شمار مردم سودان اضافه شد.
عمر البشیر که در ژوئن سال ۱۹۸۹ از طریق کودتای نظامی روی کار آمده بود، با درخواست حزب حاکم این کشور در ۴ دسامبر سال ۲۰۱۸ اصلاحات قانون اساسی را مطرح کرد تا بتواند خود را برای یک دوره دیگر نامزد انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ نماید. این در حالی بود که روند گفتگوهای ملی انجام شده توسط البشیر نیز به نتیجه قابل قبولی نرسیده بود و حزب حاکم هیچ امتیاز مهمی را به مخالفان دولت شرکت کننده در این گفتگوها واگذار نکرد. مجموعه این عوامل و افزایش قیمت نان به همراه حضور ده‌ها هزار نفر از نظامیان این کشور در جنگ بی ثمر یمن باعث شده تا مردم ضد حاکمیت نظامی عمر بشر در این کشور شورش کرده و ارتش نیز در نهایت، کنترل اوضاع را در دست گرفت تا عمر البشیر برکنار، بازداشت و زندانی شود.
انقلاب مردمی در کشورهای عربی که از سال ۲۰۱۱ آغاز شد، خاطرات دردناکی برای حاکمیت سعودی رقم زده است. سرنگونی زین العابدین بن علی در تونس، محمد مرسی در مصر (این درحالیست که سعودی‌ها روابط خوبی با حسنی مبارک دیکتاتو مخلوع مصر نیز داشتند) به همراه سقوط علی عبدالله صالح رئیس جمهور یمن که با سقوط متحد دیگر این کشور در یمن یعنی عبد ربه منصور هادی همراه بود، انقلاب‌های مردمی را به تراژدی برای عربستان تبدیل کرد.
محمد مرسی رئیس جمهور مصر بعد از انقلاب مردمی ۲۵ ژانویه این کشور در ابتدا از حمایت گسترده مردمی برخوردار بود، اما بعد از اینکه در انتخابات ریاست جمهوری به حاکمیت رسید، سیاست خارجی نادرستی را در حمایت از رژیم آل سعود و مداخله در امور دیگر کشورهای منطقه در پیش گرفت و به همین نسبت از پرداختن به مسائل داخلی مصر و مشکلات معیشتی مردم انقلابی این کشور باز ماند. همین موضوع باعث شد حاکمیت وی در مصر بیش از یک سال دوام نیاورد.
عمر البشیر رئیس جمهور سودان که در ابتدای کودتای نظامی در این کشور، رویکردی عاقلانه و معتدل برای حل و فصل بحران‌های داخلی این کشور در پیش گرفته بود، اما طی سال‌های گذشته برای جبران مشکلات اقتصادی سودان دست به دامن سعودی‌ها شد و تلاش کرد با نزدیک شدن به حاکمان عربستان خود را از خطر سقوط تخت و تاج پادشاهی نجات دهد. اما نسخه‌ای که ریاض برای عمر البشیر پیچید، باعث در هم پیچیده شدن طومار ریاست جمهوری تقریباً مادام‌العمر البشیر در این کشور شد. البشیر چند ماه قبل از براندازی حاکمیتش به عربستان سفر کرد و در سفری که گفته شد به نمایندگی از عربستان و امارات انجام شده، به دمشق رفت و با بشار اسد رئیس‌جمهور این کشور نیز دیدار کرد.
در حالی که بسیاری از کشورهای عربی و آفریقایی شرکت در جنگ مغلوبه یمن را به نفع راهبرد کلان کشور خود نمی‌دانستند و در نتیجه فشارهای ریاض به مشارکت صوری در ائتلاف جنگی عربستان و امارات در یمن بسنده کردند، اما عمر البشیر ده‌ها هزار نفر از نیروهای نظامی سودان را برای خوش خدمتی به ریاض به یمن فرستاد تا در نسل‌کشی سعودی‌ها در این کشور نقش داشته باشند.
تاریخ منطقه، چنین خوش خدمتی‌هایی را از حاکمیت سابق تونس و مصر و یمن برای سعودی‌ها نیز به یاد دارد. اما مزدوری سران این کشورها برای عربستان و نادیده گرفتن مطالبات و خواسته‌های افکار عمومی داخلی باعث بقای حاکمیت طولانی مدت آنها در کشورهایشان نشد و با اندک خیزش مردمی که در این کشورها صورت گرفت، ریاض پشت متحدان سنتی خود را خالی کرد تا آنها در موج انقلاب مردمی کشورشان غرق شوند.
این سنتی است که حاکمیت ریاض از اربابان آمریکایی خود یاد گرفته اند. سران کشورهای منطقه در حال حاضر به خوبی می‌دانند که آمریکا و رژیم آل سعود متحد قابل اعتمادی در روزهای سخت برای این کشورها نخواهند بود. آنها آرزو می‌کنند که آمریکا و عربستان مانند ایران به تعهدات خود در حمایت از متحدانشان عمل می کردند. همانطور که تهران در حمایت از سوریه در برابر توطئه‌ها و هجمه مداخله‌های خارجی وفادار ماند. در این صورت آنها با امیدواری بیشتری به حاکمیت خود ادامه می‌دادند.
در حالی که سرویس‌های اطلاعاتی بسیاری از کشورهای منطقه‌ای و غربی خبر از براندازی قریب الوقوع حاکمیت بشار اسد در سوریه می‌دادند، اما رئیس‌جمهور این کشور با کمک محور مقاومت شامل ایران و عناصر داوطلب مردمی از لبنان، افغانستان، پاکستان و عراق و در سایه حمایت‌های دیپلماتیک و نظامی روسیه و البته با حمایت افکار عمومی داخل سوریه موفق به بقای حاکمیت خود شد. الان بسیاری از کسانی که وعده براندازی یک هفته‌ای یا یک ماهه بشار اسد را می دادند، قدرت خود را از دست داده‌اند، اما بشار اسد در اوج جنگ داخلی در این کشور بار دیگر در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شده و برای یک دوره دیگر به عنوان رئیس جمهور سوریه انتخاب شد.
** تلاش عربستان برای دور زدن انقلاب مردمی سودان
موضع عربستان سعودی و امارات بلافاصله بعد از براندازی عمر البشیر رئیس جمهور سودان مشخص نشد، اما بعد از آنکه البرهان به جای عوض بن عوف وزیر دفاع سابق ریاست شورای نظامی را بر عهده گرفت، ریاض و ابوظبی حمایت خود از وی را اعلام کردند.
ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان چند ساعت بعد از ادای سوگند قانون اساسی البرهان اعلام کرد که بسته کمک‌های انسانی به سودان اعزام می‌کند که شامل دارو و مشتقات نفتی و گندم خواهد بود. همچنین مقامات امارات و عربستان در تماس تلفنی با البرهان حمایت و پشتیبانی خود از وی را اعلام کردند. در همین رابطه هیئتی اماراتی و سعودی سه شنبه گذشته عازم سودان شد تا در دیداری دو روزه راهکارهای تقویت مناسبات ویژه بین سودان و این دو کشور حاشیه خلیج فارس را بررسی کنند.
عربستان سعودی که پیش از این متحدان خود در مصر و تونس را از دست داده بود، موضع منفی در قبال انقلاب‌های مردمی در این کشورها اتخاذ می‌کرد. اما در شرایط جدید در حالی که متحد اصلی خود در جنگ یمن یعنی عمر البشیر را سرنگون شده می‌بیند، بلافاصله تلاش دارد بر موج اعتراضات مردمی سوار شده و حاکمیت جدید سودان را به دیدگاه‌های خود نزدیک‌تر کند.
** بازی دو سر باخت عربستان در سودان
مردم سودان اما موضع منفی نسبت به عربستان و امارات اتخاذ کرده‌اند. این را می‌شود از شعارهایی متوجه شد که در جریان تظاهرات مردمی مطرح می‌شود. از جمله این شعارها در جریان تجمع انقلابیون در برابر دفتر فرماندهی ارتش خارطوم پایتخت سودان مطرح شد که مردم ناخرسندی خود را از عربستان و امارات اعلام کردند.
مردم سودان همچنان بر مطالبات خود در واگذاری سریع قدرت از سوی شورای نظامی به حاکمیت مدنی تأکید دارند. این در حالی است که شورای نظامی سودان با حمایت و سرپرستی عربستان اعلام کرده است که برای دوره انتقالی به دو سال زمان نیاز دارد. این شورا تلاش دارد زمینه‌های حضور نیروهای وابسته به رژیم سابق در انتخابات آینده و پیروزی آنها در انتخابات را فراهم کند.
شهروندان سودانی با انتقاد از حمایت‌های بی دریغ عربستان و امارات از عمر البشیر تاکید دارند که این کشورها هرگز در کنار ملت سودان نبوده‌اند، آنها همواره از اقدامات سرکوبگرانه عمر البشیر حمایت کرده و در شرایط کنونی نیز به بهانه حمایت از انقلاب سودان تلاش دارند مانع از انجام درست مرحله انتقالی در این کشور و انتقال قدرت به حاکمیت غیر نظامی شوند.
گرچه در وهله اول موضع گیری سریع مردم سودان در رد همکاری‌های عربستان و امارات با شورای انتقالی نظامی در این کشور عجیب به نظر می‌رسد، اما مردم سودان با استفاده از تجربیات گذشته اعتقاد دارند که این کشورها تنها به دنبال تامین منافع خود هستند و اهمیتی به مطالبات مردمی و روی کار بودن حاکمیت ملی و مردمی در سودان نمی دهند.
ریاض گرچه در شرایط کنونی سعی دارد خود را مدافع انقلاب مردمی در سودان معرفی کند، اما بر کسی پوشیده نیست که این کشور به دنبال نفوذ در روند انقلاب و کمک به نظامیان برای مصادره مطالبات مردمی است و تلاش دارد تضمین استمرار حضور ۲۵ هزار نیروی نظامی این کشور در جنگ شکست خورده یمن را به دست آورد.
مردم سودان معتقدند که عربستان و امارات با حمایت از شورای نظامی تلاش دارند بار دیگر عناصر رژیم سابق را روی کار بیاورند تا بتوانند نقش و خدمات سودان برای ریاض را استمرار بخشند.
در واقع انقلابیون سودان از تلاش عربستان برای انحراف روند انقلاب و روی کار آوردن عناصر سابق در ارتش و نیروهای امنیتی در حاکمیت آینده این کشور نگران هستند. آنها در همین راستا خواستارهوشیاری و بیداری ملت سودان شده‌اند و امیدوار هستند جلوی مداخله‌های خارجی درامور داخلی سودان گرفته شود تا انقلاب مردمی آنها به اهداف مورد نظر برسد. بسیاری از مردم سودان در حال حاضر بزرگترین خطر فراروی انقلاب مردمی این کشور را مداخله‌های خارجی می‌دانند و در درجه دوم معتقدند که خطر دیگری که این کشور را تهدید می‌کند، حضور عناصر رژیم سابق در رأس پست‌های کلیدی در کشور است که آن هم به لطف ادامه مداخله‌های خارجی در روند انقلاب سودان فراهم می‌شود.
** چرا متحدان سعودی یکی‌یکی سرنگون می‌شوند؟
برخی تحلیلگران مسائل منطقه‌ای در مورد میزان حمایت رژیم‌های کنونی عربی از عربستان سعودی و میزان آسیب‌پذیری آنها ارتباط برقرار کرده و معتقدند که این تصادفی نیست که طی کمتر از یک دهه گذشته تمامی انقلاب‌های مردمی که در خاورمیانه و آفریقا روی داده، باعث براندازی رژیم‌هایی شده است که همگی متحد عربستان بوده‌اند.
راز این نکته در اینجاست که سعودی‌ها عمدتاً می‌توانند با حاکمانی ائتلاف کنند که حاکمیت دموکراتیک در کشورهایشان ندارند و از پایگاه مردمی قابل توجهی ندارند، اما دولتی مانند سوریه گرچه با توطئه‌های بین‌المللی مواجه شد، اما به دلیل پایگاه مردمی که داشت، موفق به ایستادگی در برابر هجمه توطئه‌های خارجی شده و حاکمیت بشار اسد در این کشور با وجود گذشت ۸ سال از ناآرامی‌های داخلی همچنان ادامه دارد.
همانطور که مردم سودان فریب ریاکاری مقامات سعودی را نخورده‌اند، این امید وجود دارد که حاکمان کشورهای عربی نیز متوجه سستی حمایت سران ریاض از خود باشند و بدانند که این حمایت‌ها تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که منافع ریاض تامین شود و در شرایطی که به هر علتی ریاست مهره‌های عربستان در کشورهایشان تهدید شود، ریاض هیچ هزینه‌ای برای حمایت از آنها پرداخت نخواهند کرد.
عربستان طی این سالها گرچه با ترفندهای مختلف سعی کرده جلوی انقلاب‌های مردمی در کشورهایی نظیر بحرین و یمن را بگیرد، اما به نظر می‌رسد دیگر نمی‌تواند در برابر این موج فرامنطقه‌ای ایستادگی کند