به گزارش مشرق، 18 اردیبهشت ماه سال جاری بود که شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای از توقف برخی تعهدات برجامی ایران خبر داد. در بیانیه شورای عالی امنیت ملی کشورمان که در نامه‌های جداگانه نیز از سوی حسن روحانی رئیس جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی به سران کشورهای عضو برجام ارسال شد، به کشورهای باقیمانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت داده و تاکید شد: «در هر زمان که خواسته‌های ما تامین شود؛ ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت، اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد.»

بیشتر بخوانید

ایران به اروپا ۲ماه مهلت داد عمل به تعهدات یا پایان برجام

سه شنبه شب 18 اردیبهشت ماه سال گذشته (1397) بود که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در اظهاراتی خروج این کشور از برجام را اعلام کرد و گفت که سندی را برای بازگرداندن تحریم‌ها امضا می‌کند و افزود که بالاترین سطح تحریم‌های اقتصادی علیه ایران بعد از دوره‌های 90 و 180 روزه اعمال خواهد شد. دور اول تحریم های مزبور در مرداد ماه وارد فاز اجرایی شد و ترامپ شامگاه دوشنبه 15 مرداد ماه با امضای فرمانی رسما دستور اجرای اولین بسته تحریم‌ها علیه ایران را صادر کرد و مقام‌های دولت ترامپ جمعه 11 آبان ماه نیز اعلام کردند که دور دوم تحریم‌ها از روز دوشنبه (پنجم نوامبر) 14 آبان ماه به اجرا درخواهد آمد.

در بیانیه شورای عالی امنیت ملی ایران با اشاره به اینکه «متاسفانه حسن نیت و خویشتنداری هوشمندانه مردم ایران بی پاسخ مانده و غیراز صدور بیانیه‌های سیاسی، هنوز هیچ ساز و کار عملیاتی برای جبران تحریم های آمریکا مستقر نشده است»، آمده است: «جمهوری اسلامی ایران برای تامین حقوق خود و بازگردندان توازن به مطالبات طرفین در این توافق، گزینه‌ای غیر از "کاهش تعهدات" ندارد. از این جهت، اعلام می‌کند که جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند.»

این بیانیه می‌افزاید: «به کشورهای باقی مانده در برجام 60 روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی کنند. چنانچه در این مهلت کشورهای مزبور قادر نباشند مطالبات  ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد. در هر زمان که خواسته‌های ما تامین شوند، ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت، اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله اجرای تعهدات دیگر را متوقف خواهد کرد.»

در بیانیه مذکور همچنین تأکید شد: «جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد به مشورت‌های خود با اعضای باقی مانده برجام در تمامی سطوح ادامه دهد اما نسبت به هر اقدام غیر مسئولانه، از جمله ارجاع موضوع به شورای امنیت ملل متحد یا اعمال تحریم‌های بیشتر، عکس العمل قاطع و سریع نشان خواهد داد.»

در این بیانیه آمده است: «اکنون جمهوری اسلامی ایران حجت را بر کشورهای عضو برجام و بر جامعه بین‌الملل تمام کرده است.ما با حسن نیت وارد مذاکرات هسته‌ای شدیم، با حسن نیت توافق کردیم، با حسن نیت توافق را اجرا کردیم و پس از خروج آمریکا با حسن نیت زمان کافی در اختیار دیگر اعضای برجام قرار دادیم. حال نوبت کشورهای باقی مانده در برجام است که حسن نیت خود را ثابت کرده و قدم‌های جدی و عملی برای حفظ برجام بردارند. پنجره‌ای که اکنون در برابر دیپلماسی قرار دارد، مدت زیادی باز نخواهد بود و مسئولیت شکست برجام و هرگونه تبعات احتمالی آن به طور کامل بر عهده آمریکا و اعضای باقی مانده در برجام قرار خواهد داشت.»

صبح چهارشنبه 18 اردیبهشت ماه نیز سفرای کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امور خارجه دعوت و نامه حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان توسط سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به آنها تسلیم شد. در این نامه تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر «توقف اجرای برخی تعهدات جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام» به اطلاع سران کشورهای مزبور رسید. همچنین طی نامه دیگری که همان روز توسط وزیر امور خارجه کشورمان برای خانم موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ارسال شد جزئیات اقدامات ایران به اطلاع ایشان به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام رسید.

از سوی دیگر محمدجواد ظریف که 17 اردیبهشت ماه به منظور دیدار با سرگئی لاوروف همتای روس خود و در راستای رایزنی‌های مستمر دو کشور وارد مسکو شد، یک روز بعد یعنی همزمان با صدور بیانیه شورای عالی امنیت ملی، در دیدار با وزیر خارجه روسیه نامه روحانی به ولادیمیر پوتین در خصوص اعلام تصمیم ایران را به وی تسلیم کرد.

ظریف 18 اردیبهشت ماه و در مسکو و در جمع خبرنگاران تصریح کرد: «این اقدام ایران یک فرصت 60 روزه به اعضای باقیمانده برجام ارائه می‌کند که بتوانند با تامین حقوق ایران در برجام، این توافق را به حالت اولیه برگردانند. اقدام ایران، خارج از برجام و به معنای خروج از برجام نیست. بلکه اقدام ما بر خلاف اقدام آمریکا که نقض برجام و قطعنامه 2231 است، در چارچوب برجام است.»

*الان نوبت دنیاست که به تعهداتش در قبال ایران عمل کند

وزیر خارجه تصریح کرد: ایران به جهان نشان داده است که به تعهدات خود پایبند است و امروز نوبت دنیاست که به تعهدات خود در قبال ایران عمل کند. ما نشان داده‌ایم کشوری کهن با صبر زیاد هستیم، اما حاضریم برای حقوق خود مقاومت کنیم و امروز نوبت دنیا است که به تعهد خود عمل کند.

در همین خصوص و در راستای اجرایی کردن گام نخست ایران در کاهش تعهداتش و 12 روز بعد یعنی در 30 اردیبهشت ماه جمعی از رسانه‌ها از تأسیسات غنی سازی نطنز بازدید کردند و در همان روز بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام کرد که با توجه ابلاغیه اخیر شورای عالی امنیت ملی و ریاست جمهوری مبنی بر عدم رعایت سقف 300 کیلویی UF6 در کشور و دستور رئیس سازمان انرژی اتمی برای ایجاد زمینه‌های لازم، ظرفیت تولید اورانیوم با غنای 3.67 درصد بدون اضافه کردن سانتریفیوژ و زنجیره، به حدود چهار برابر افزایش یافته و اطلاعات طراحی در این خصوص به آژانس بین‌المللی ارائه شده است

کمالوندی اضافه کرد: شاید برخی بگویند این اقدام باید زودتر انجام می‌شد، ولی این اقدام ما این حسن را دارد که از روی صبر راهبردی بود و هیچ‌کس در سطح بین‌المللی نمی‌تواند به ایران خرده بگیرد. در چارچوب برجام عمل می‌کنیم و قدم‌های بعدی نیز در چارچوب برجام است.

قرار است دوشنبه هفته آینده (27 خرداد ماه) نیز رسانه‌ها بازدیدی از مجتمع آب سنگین خنداب (اراک) داشته باشند و بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در نشستی خبری به تشریح دیگر جزییات تصمیمات فنی ایران در گام اول خواهد پرداخت.

 امروز 18 خرداد ماه دقیقا یک ماه از فرصت 60 روزه اعضای باقیمانده برجام می‌گذرد و هنوز شاهد اقدام عملی در این زمینه نبوده‌ایم. به نظر می‌رسد که اروپا هنوز تصمیم ایران را در این خصوص به‌طور کامل جدی نگرفته‌ است. با اینکه عنوان شد «پر فیشر» مدیر اینستکس (سازوکار تبادلات تجاری سه کشور اروپایی با ایران) همزمان با سفر «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان قرار است به منظور رایزنی‌ها با مقامات نهاد متناظر ایرانی «سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» (STFI) به تهران سفر کند، ولی عملا از زمان اعلام تشکیل اینستکس در بهمن ماه سال گذشته (1397) شاهد اقدام عملی و ملموسی در راستای تامین حقوق ایران در چارچوب برجام نبوده‌ایم. حال بماند که اینستکس هم 9 ماه بعد از بیانیه 9 بندی اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی در 25 اردیبهشت 1397 در تأکید آنها به حفظ و تعمیق روابط اقتصادی با ایران، ادامه فروش نفت، گاز و محصولات پتروشیمی، مبادلات بانکی با ایران، همکاری‌ها در زمینه حمل و نقل، ایجاد خطوط اعتباری ویژه در زمینه‌های مالی، بانکی، بیمه‌ای و تجاری با هدف تسهیل همکاری‌های اقتصادی و مالی از جمله از طریق حمایت عملی از سرمایه‌گذاری تجاری، تکمیل و اجرای تفاهمنامه‌ها و قراردادهای بیشتر بین شرکت‌های اروپایی و ایران، سرمایه‌گذاری بیشتر در ایران، حمایت از فعالان اقتصادی اروپا در ایران و ...تأسیس شد.

در همین خصوص «ولادیمیر شیزوف»، نماینده دائم روسیه در اتحادیه اروپا نیز اخیرا در اظهاراتی از اینکه ساز و کار ایجاد شده توسط کشورهای اروپایی برای تسهیل تجارت با ایران (اینستکس) قرار نیست تحریم‌های آمریکا را دور بزند، انتقاد کرد

سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران 18 اردیبهشت ماه پس از اعلام تصمیم ایران در برنامه گفت‌وگوی ویژه شبکه دوم سیما گفت: اروپایی‌ها متعهد بودند یکسری کارها را انجام دهند، قدم اول این بود یک کانال مالی و بانکی ایجاد کنند، اول گفتند بانک‌های مرکزی را فعال می‌کنند که آمریکا پیغام داد آن را تحریم می‌کند، بعد گفتند بانکی را برای کار با ایران اختصاص می‌دهیم که آمریکایی‌ها مقابله کردند و بعد سر اینستکس آمدند که هنوز ادامه دارد.

گفتنی است 17 اردیبهشت ماه (هفتم می) نشست اینستکس در بروکسل برگزار شد و شواهد حاکی از آن است که پیشرفت قابل توجهی در روند کار صورت نگرفته، در این نشست «پر فیشر» رئیس اینستکس و نهاد متناظر ایرانی آن «سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» به مدیرعاملی علی‌اصغر نوری حضور داشتند که نخستین نشست با حضور روسای دو نهاد بود.

سید عباس موسوی سخنگوی دستگاه دیپلماسی هفتم خرداد ماه سال جاری درباره آخرین تحولات در اینستکس نیز گفت: بخش اول تبادل انجام شد و مدیر اینستکس به ایران آمد و دوستان و همکاران ما نیز به اروپا رفتند و گفت‌وگوهایی انجام شد. شنیده‌ها حاکی از آن است که گروهی از مدیران اینستکس و برخی شرکت‌ها مجددا به ایران سفر می‌کنند، اما در نهایت چه بشود را نمی‌توانیم قضاوت داشته باشیم و قضاوت درباره اینکه به چه اقدام عملی منجر خواهد شد، زود است، ولی فرصت بسیار تنگ است.

از سوی دیگر عراقچی در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری خاطرنشان کرده بود: به اعتقاد ما اروپایی‌ها خیلی کند و بطئی در این مسیر حرکت کردند. چه نمی‌خواستند و چه نمی‌توانستند، به حال ما نتیجه فرقی نداشت، نتیجه این بود که بعد از یک سال فرصتی که ایران به آنها داد، به خاطر تعهدی که خودشان داده بودند و درخواستی که کرده بودند، هفته‌ها را تمدید کردند و جلسات مختلف تشکیل دادیم و تا الان یک سال شده است که خویشتنداری هوشمندانه ایران یک برتری سیاسی و اخلاقی برای ما در سطح دنیا ایجاد کرد. اجماعی که آمریکا سعی می‌کرد علیه ما ایجاد کند، با رفتارهای هوشمندانه ما تبدیل به اجماعی علیه آمریکا شد.

*ایران خروج از برجام را در دستورکار دارد ولی مرحله به مرحله

معاون وزیر خارجه ایران همچنین تصریح کرد: ما خروج از برجام را در دستورکار داریم، کسی نباید در این تردید کند. جمهوری اسلامی ایران خروج از برجام را در دستورکار قرار داده، ولی به صورت مرحله به مرحله. ایران آمادگی دارد در هر مرحله که طرف‌های مقابل تعهداتشان را انجام دادند، مرحله به مرحله سر جای قبلی خودش برگردد. سیاست ما فرصت دادن به دیپلماسی و کشورهای مقابل است که قصورات خودشان را در گذشته جبران کنند.

وی در عین حال با اشاره به اظهارات رئیس جمهور کشورمان تصریح کرد: اگر در این مراحل گام به گام، کشورهای 1+4 یا هر یک از آنها به تنهایی یا آمریکا به شورای امنیت سازمان ملل مراجعه و سعی کنند قطعنامه‌های گذشته را برگردانند، یا قطعنامه جدیدی علیه ایران صادر کنند، جمهوری اسلامی ایران یک پاسخ قاطع و محکم خواهد داد. این پاسخ را رئیس جمهور کاملا در نامه ذکر کرده و ابعادش را گفتند و ترجیح دادند الان باز نشود.

علیرغم اینکه ایران در تماس مستمر با فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هلگا اشمیت معاونش و سه کشور اروپایی باقیمانده در برجام (آلمان، انگلیس و فرانسه) است و با اینکه به نظر می‌رسد اروپایی‌ها درصددند کارهایی را صورت دهند، ولی جدیت آنها و پیشبرد کار با علامت سؤال جدی روبرو است. گرچه مقامات اروپایی در اظهارنظرهای متعدد بر حفظ برجام تأکید کرده‌اند و حفظ برجام به لحاظ امنیتی برای آنها حائز اهمیت است، ولی تاکنون هزینه‌ای را در این زمینه پرداخت نکرده‌اند. انتظار می‌رود که اروپایی‌ها دست جنبانده و در این مدت باقیمانده اقدامی عملی را صورت دهند.

دهم خرداد نیز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پانزدهمین گزارش خود را درباره راستی آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران در پرتو قطعنامه 2231  (2015) شورای امنیت منتشر و بار دیگر بر پایبندی ایران به تعهدات برجامی‌اش تأکید کرد.

تهران در حالی طی روزهای دوشنبه (22 خرداد) و چهارشنبه (24 خرداد) میزبان «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان و «شینزو آبه» نخست‌وزیر ژاپن است که مقامات جمهوری اسلامی ایران در اظهارات مکرر خود اعلام کرده‌اند که نیاز به میانجیگری در مناسباتش با واشنگتن ندارند. چرا که  اصلا مایل به هیچ مذاکره‌ای با آمریکا نیستند زیرا آمریکا در این مدت سوء نیت خود را نشان داده و دست از خصومت‌هایش برنداشته و نمونه اخیر این اقدامات خصمانه را دیروز (جمعه) 17 خرداد ماه در اقدام جدید وزارت خزانه داری آمریکا در تحریم شرکت‌های پتروشیمی ایران شاهد بودیم که در این خصوص «سید عباس موسوی» سخنگوی وزارت خارجه این اقدام رژیم آمریکا را شدیداً محکوم کرد و آن را مصداق تروریسم اقتصادی و در ادامه خصومت های مستمر کاخ سفید علیه ملت ایران خواند.

موسوی عنوان کرد: تنها یک هفته صبر نیاز بود تا پوچ بودن ادعای رئیس جمهور آمریکا برای مذاکره با ایران ثابت شود. 

حال با این اوصاف، آیا احتمال دارد فرصت 60 روزه دوباره تمدید شود؟

در این خصوص عراقچی 18 اردیبهشت ماه گفته بود: «بستگی دارد به اینکه خواسته‌های ما تا چه حد و چگونه تامین شود، ما قصد تنش و درگیری نداریم، مهم منافع ایران است. ما به برجام هیچ تعصب، علقه و وابستگی نداریم، به آنچه وابستگی داریم منافع مردم ایران است. حرکت ما چه زمانی که خویشتنداری می‌کنیم چه نمی‌کنیم همه طراحی می‌شود که چگونه منافع ما تامین شود. این دو ماه قابل تمدید نیست، مگر اینکه خواسته‌های ما تأمین شود. اگر هیچ اتفاقی نیفتد سر 60 روز گام بعدی را برخواهیم داشت.»

براساس بیانیه شورای عالی امنیت ملی، ایران در مرحله دوم رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد و در این خصوص هم عراقچی گفته بود: «اگر برگشتیم که هیچ، اگر برنگشتیم از دو ماه دیگر ایران قید همکاری با کشورهای برجام را سر موضوع اراک را خواهد زد و راکتور تحقیقاتی اراک را با طراحی و تکنولوژی خودمان خواهیم ساخت. اینکه به طراحی قدیم برگردیم هم طبیعی است و باید بپذیرند. ما تصویر خیلی واضح مقابل چشم کشورهای طرف برجام قرار دادیم و مراحل کاملا مشخص است و در عین حال آمادگی خود را برای مذاکره در همه سطوح، اگر مراجعه کنند، اعلام کردیم.»

حال توپ در زمین اروپا و گروه 1+4 بالاخص سه کشور اروپایی آن است که آیا می‌خواهند به دست دست کردن‌هایشان ادامه داده و فرصت سوزی کنند یا اینکه از این فرصت باقیمانده استفاده کرده و تعهدات برجامی‌ را جامه عمل بپوشانند.