سرویس سیاست مشرق – رئیس‌جمهور روحانی هر از چند گاهی و در حالی که دولت او دست به گریبان مشکلات خاصی است؛ از «همه‌پرسی» یا همان رفراندوم حرف می‌زند.
و اصلاح‌طلبان نیز در پیامد روحانی به صحنه می‌آیند و چند روز در رسانه‌های خود پیرامون این مسئله سخن می‌گویند تا موعد بعدی.
مسئله جالبتر اما اینجاست که رئیس‌جمهور روحانی منظور خود از این تأکید و اینکه موضوع همه‌پرسی مورد اشاره او چه چیزی هست یا باید باشد را نمی‌گوید؟
به سخن دیگر اینکه گویی این ایما و اشاره‌های بدون منظور یا منظوردار اما نگفته؛ همراهان به هر قیمتی رئیس‌جمهور را نیز خسته کرده است.
قابل تأمل آنکه حتی در صحبت‌ها و نکات همراهان روحانی هم اثری از این «منظور» نیست و همچنان کسی نمی‌داند آنها دقیقا در رابطه با چه چیزی و چه موضوعی خواهان رفراندوم هستند؟!
در همین رابطه چندی قبل بود که حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور در یک توییت نوشت:
1.به نظر نمی رسد شرایط کشور دیگر تاب اختلافات و پیغام‌ها و پسغام‌های صریح و کنایی را داشته باشد.
2.گفتگوی استدلالی و اقناعی میان دولت، مجلس، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام در مسائل مهم کشور شرط تدبیر است.
3.همه پرسی یک ابزار قانونی برای حل اختلاف است نه ابزاری برای دامن زدن به اختلافات.
4.ساز و کار قانونی برای همه پرسی مشخص است؛ نیازی به تهدید و تشجیع نیست.[1]
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور هم در یک مصاحبه پیرامون اصرار آقای روحانی بر برگزاری رفراندوم می‌گوید: رئیس جمهور روی چیزی پافشاری نمی‌کند. رئیس جمهور چیزی را دنبال می‌کند که اجماعی در کشور باشد، یعنی مجلس و دولت و مقام رهبری روی آن تاکید داشته باشند.[2]
*وقتی حتی معاون رئیس‌جمهور هم منظور رئیس‌جمهور از رفراندوم را نمی‌داند!
یکی از جالبترین صحبت‌ها در این زمینه مربوط به محمود صادقی، از نمایندگان اصلاح‌طلب مجلس است.
او در یک مصاحبه در همین باره گفته است: رئیس‌جمهور هیچ‌گاه مقصود خود را از مطرح‌کردن اصل ۵۹ قانون اساسی به‌درستی بیان نکرده است. به‌تازگی نیز معاون حقوقی رئیس‌جمهور، خانم دکتر جنیدی، در این‌باره اظهاراتی داشت. از این‌رو با ایشان تماس گرفتم و خواستم درباره آن توضیحات بیشتری دهد. اما معلوم شد معاونت حقوقی عملا اطلاعی از مقصود رئیس‌جمهور نداشته و تحلیلی که ارائه می‌دهد.
صادقی می‌افزاید: خانم جنیدی می‌گوید نمی‌داند منظور رئیس‌جمهور از آن موضوعی که نیاز به رفراندوم دارد، چیست؟[3]
در این میان البته کسانی در ستاد مشترک دولت و اصلاح‌طلبان نیز هریک از ظن خود مواردی را به عنوان موضوع احتمالی رفراندوم مطرح می‌کنند اما در عین حال بهتر از هرکسی می‌دانند که سخنشان گمانه‌زنی است و هنوز کسی نتوانسته درک کند که آیا در پشت اصرارهای روحانی بر برگزاری همه‌پرسی، منظور خاصی هم قرار دارد یا خیر؟
*بایدها و نبایدهای عقلانی رفراندوم/ همه‌پرسی در مقولات تخصصی و اعتقادی؛ آری یا نه؟
رفراندوم‌خواهان که حتی یکی از آنها به تازگی از این گفت که می‌شد در بحث جنگ با عراق هم رفراندوم برگزار کرد![4] اما هرگز اشاره‌ای به بایدها و نبایدهای برگزاری همه‌پرسی نمی‌کنند.
بایدها و نبایدهایی عقلانی که در کالبد اصل 59 قانون اساسی پیرامون رفراندوم وجود دارد.
اصل 59 قانون اساسی ما درباره برگزاری همه‌پرسی می‌گوید:
«در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرای مردم صورت گیرد. درخواست مراجعه به آرای عمومی باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.»
البته حاشیه‌ای هم بر این نص قانونی گفته می‌شود و آن اینکه تصویب نمایندگان بایستی به تأیید رهبری نظام نیز برسد و آنگاه وزارت کشور، رفراندوم را برگزار کند.
آن بایدها و نبایدهای عقلانی اما از این قرارند که هیچ حکومتی در هیچ کجای جهان، مقولات مرتبط با ماهیت، ایدئولوژی و ضروریات عقلانی در پیرامون خود را به رفراندوم نمی‌گذارد.
به سخن دیگر اینکه هیچ حکومتی را نمی‌توان یافت که مثلا درباره دفاع از خود، تأمین منافع، خواست عمومی درباره مقولات ایدئولوژی حکومت و مفاهیمی از این دست؛ همه‌پرسی برگزار کند.
جالب است که حتی کسانی که در ایام دولت یازدهم بر برگزاری همه‌پرسی با موضوع مذاکره با آمریکا اصرار داشتند نیز به این تحلیل عقلانی گوش فرا نمی‌دادند که آمریکا شیطان بزرگ است، بد عهد است و هرگز منافع ایران را تأمین نخواهد کرد. و این عبارت‌ها آنها را به این نتیجه نمی‌رساند که طرح رفراندوم با موضوع مذاکره با آمریکا یک کار غیر عقلانیست.
اما گذشت زمان غیر عقلانی بودن این موضوع را نشان داد و اثبات کرد که این ناشنوایی آنها نسبت به تحلیل‌های درست تا چه اندازه هزینه‌زا بود و تئوری مذاکره با آمریکا برای حل مشکلات کشور! تا چه اندازه غلط و محکوم به شکست بود.
امر دیگری که تصور همه‌پرسی درباره آن غیر عقلانی است؛ بحث مقولات تخصصی است.
یعنی در مقولات تخصصی، این کارشناسان و صاحبنظران هستند که بایستی به بحث و فحص بنشینند و دست آخر رأی اکثریتی خود را نسبت به آن موضوع اعلام کنند.
متأسفانه مشاهده می‌شود که "طرفدارانِ به هر قیمتیِ رفراندوم" هرگز درباره این مقولات بعنوان پیوستار لازم مونولوگ‌های سیاسی با مردم حرف نمی‌زنند و لام تا کام درباره بایدها و شرایط همه‌پرسی چیزی نمی‌گویند.
و همانطور که اشاره شد حتی از این می‌گویند که می‌شد برای دفاع از کشور هم رفراندوم برگزار کرد!
در این زمینه البته اشاره به صحبت‌های کارشناسی دکتر علی مطهری، نماینده مردم تهران در مجلس هم ضروری به نظر می‌رسد.
او چندی قبل در یک مصاحبه پیرامون رفراندوم گفته بود: با توجه به موضوع می‌توان رفراندوم برگزار کرد البته موضوع‌ها نباید تخصصی و اعتقادی باشد.
مطهری تصریح می‌کرد:
«موضوع رفراندوم از اهمیت فراوانی برخوردار است، برخی موضوعات تخصصی و غیرقابل نظرخواهی است بنابراین هر موضوعی را نمی‌توان به رفراندوم گذاشت. به عنوان مثال مسائل اعتقادی و ایدئولوژیک را نمی‌توان به رفراندوم گذاشت.»
نماینده مردم تهران گفته بود: مسائل سیاسی، اقتصادی و برخی از مسائل اجتماعی که نظر مردم در تعیین تکلیف آن موثر باشد را می‌توان به رفراندوم گذاشت، البته برخی معتقدند که لوایح چهارگانه را باید به رفراندوم گذاشت در حالی که این لوایح موضوعات تخصصی هستند.[5]
***
1_https://www.jamaran.ir/fa/tiny/news-1131268
2_https://www.jamaran.ir/fa/tiny/news-1238262
3_https://aftabnews.ir/fa/news/605305
5_https://www.jamaran.ir/fa/tiny/news-1240662