به گزارش مشرق، هرچند در ظاهر یارانه پنهان انرژی با هدف حمایت از اقشار کم‌درآمدتر صورت می‌گیرد ولی براساس آمار در واقع هر چه اقشار جامعه پردرآمدتر باشند، بیشتر از یارانه انرژی بهره‌مند می‌گردند. این توزیع ناعادلانه علت اصلی کاهش یارانه پنهان انرژی در کشورهای جهان است.
بیشتر بخوانید:
حتی ۳ برابر شدن قیمت بنزین هم جلو قاچاق را نمی‌گیرد
در حال حاضر ظرفیت تولید بنزین ایران حدود ۱۱۰ میلیون لیتر در روز و متوسط میزان مصرف حدود ۹۴ میلیون لیتر در روز اعلام شده است که طبق گفته‌های مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، این میزان مصرف با تعداد خودروهای موجود سازگاری ندارد. براساس گزارش سازمان برنامه و بودجه کشور سالانه مقدار قابل توجه ۱۲۴ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان به مصرف بنزین در کشور تعلق می‌گیرد که ۴۵ درصد از آن مربوط به مصرف خودروهای شخصی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد روش فعلی تخصیص یارانه پنهان بنزین اثرگذاری معکوسی داشته و بیشتر شامل دهک‌های بالای جامعه می‌شود.
کاهش یارانه انرژی، رویکردی جهانی
دولت‌ها اغلب با هدف کاهش متوسط هزینه‌های مردم و در نتیجه افزایش سطح رفاه در جامعه، حمایت از بخش‌های تولیدی و صنایع و همچنین جلوگیری از ورود نوسانات قیمت ارز و نفت در اقتصاد ملی، یارانه انرژی تخصیص می‌دهند. اما با نگاهی به وضعیت قیمت‌گذاری بنزین به‌عنوان مهم‌ترین رکن پرداخت یارانه انرژی مشخص می‌شود کشورهای مختلف با سیاست‌گذاری‌های متنوع به دنبال کاهش یا حذف یارانه انرژی بوده‌اند. به‌عنوان مثال آمریکا و کشورهای اروپایی از دیرباز با توجه به سطح بالای درآمد مردم، بنزین را بر اساس قیمت جهانی قیمت گذاری کرده و به عبارت دیگر یارانه‌ای به آن تخصیص نداده‌اند. کشورهایی مثل چین، تایلند، فیلیپین، نیجریه، نپال و اندونزی هم در سال‌های اخیر یارانه پنهان بنزین را به تدریج کاهش داده و درآمد حاصل از آن را به صورت مستقیم و غیر مستقیم در بسترهایی شفاف به توده مردم بازگردانده‌اند.
در این میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس (GCC) شامل امارات، عربستان، بحرین، قطر، عمان و کویت با توجه به نفت‌خیز بودن یارانه انرژی می‌پرداختند و تنها به دریافت هزینه‌ای برابر تولید از بخش تولیدی و مصرفی بسنده می‌کردند. اما این کشورها هم طی ۱۰ سال گذشته در ساز و کاری بلندمدت یارانه انرژی را کاهش داده‌اند. در مجموع دلایل عمده‌ای که باعث شده‌است کشورهای جهان یارانه انرژی را کاهش دهند عبارتند از:
· توزیع ناعادلانه یارانه پنهان بین قشر پرمصرف و کم مصرف
· جلوگیری از مصرف بی‌رویه و قاچاق و همچنین بهره‌وری نامناسب بخش‌های مصرف‌کننده
· مقابله با وابستگی و اثرات ثانوی تحریم و قیمت‌های جهانی
· ایجاد رونق و تنوع در اقتصاد با صرف درآمد حاصل از کاهش یارانه‌ها به توسعه زیرساخت‌ها و افزایش درآمد مردم
· تشویق به استفاده از سوخت‌های ارزان‌تر، پاک‌تر و یا تجدیدپذیر مثل CNG، اتانول، انرژی خورشیدی، الکتریسیته و ....
یارانه پنهان بنزین در ایران به جیب سه‌دهک مرفه جامعه
محمد علی قدیری، کارشناس انرژی با اشاره به اینکه نگاه «بنزین‌درمانی» طی ۴ سال اخیر باعث شده تا به بهانه حمایت از کم درآمدها، قیمت بنزین ثابت بماند، گفت: با بررسی آمار مشخص می‌شود بخش عمده این یارانه پنهان بنزین را دهک‌های پردرآمد جامعه مصرف می‌کنند. مرکز آمار ایران در سال ۹۵ داده‌هایی منتشر کرد که در آن میزان مصرف بنزین و سهم آن در درآمد دهک‌های مختلف جامعه را نشان می‌داد. بر اساس این آمار که نمودار آن در شکل ۱ هم نشان داده شده‌است، مصرف بنزین در دهک‌های پردرآمد چند برابر بقیه است.
وی افزود: هزینه بنزین در همین دهک‌ها سهم کمتری از درآمد آن‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. به عبارت دیگر، اگر افزایش قیمتی برای پرمصرف‌ها که اغلب سه دهک بالایی هستند؛ رخ دهد حساسیت آن‌ها با توجه به اینکه سهم کمتری در سبد هزینه‌هایشان دارد کمتر است.
نتیجه آماری که در بالا بیان شد تقریباً با داده‌های سازمان برنامه و بودجه که در مورد میزان بهره‌مندی هر دهک از یارانه پنهان انرژی است، همخوانی دارد. نمودار این داده‌ها در شکل دو رسم شده‌است. طبق این آمار که در شکل دو نشان داده شده‌است میزان بهره مندی دهک‌های پردرآمدتر بسیار بیشتر از سایرین است. به‌طوری که به دهک دهم ۱۷ برابر دهک اول یارانه انرژی تعلق می‌گیرد. نکته دیگری که از این نمودار استنباط می‌شود میزان بهره‌مندی تقریباً یکسان دهک‌ها از یارانه گاز طبیعی است.
از مجموع آماری که تا اینجا ذکر شد هرچند در ظاهر یارانه پنهان انرژی با هدف حمایت از اقشار کم درآمدتر انجام می شود ولی در واقع هر چه اقشار جامعه پردرآمدتر باشند، بیشتر از یارانه انرژی بهره‌مند می‌شوند. این توزیع ناعادلانه علت اصلی کاهش یارانه پنهان انرژی در کشورهای جهان است. در صورتی که می‌توان مشابه تجربه کشورهای موفق در این زمینه درآمد حاصل از کاهش یارانه‌ها را در کوتاه مدت به‌صورت کوپن‌های بیمه، آموزش، سلامت، کالاهای اساسی، کاهش قیمت خودرو و غیره به دهک‌های پایین انتقال داد. همچنین در بلند مدت برای توسعه زیرساخت‌ها و افزایش درآمد مردم صرف شود.
برقراری عدالت با راهکار افزایش قیمت پلکانی بنزین
قدیری با بیان اینکه مدل ساده‌ای که برای افزایش قیمت پلکانی بنزین پیشنهاد شده‌است، سهمیه ۶۰ لیتری به قیمت ۱۰۰۰ تومان و افزایش ۲۰۰ تومانی هر لیتر به ازای هر ۱۰ واحد افزایش مصرف است، اظهار داشت: سهمیه خودروهای پرمصرف نظیر تاکسی (اعم از سنتی و اینترنتی) و وانت نیز جداگانه تعریف شده در حالیکه از سوخت جایگزین یعنی CNG نیز بهره می‌برند.
وی ادامه داد: افزایش قیمت بنزین بیشتر بر دهک‌های بالایی جامعه تاثیر گذار است. علاوه براین طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تأثیر افزایش ۲ برابری قیمت بنزین بر تورم با سهمیه ۶۰ لیتری و در نظر گرفتن سهمیه جداگانه برای خودروهای عمومی، تنها ۱.۶ درصد است.
این کارشناس انرژی تاکید کرد: لازم است دولت برای در امان ماندن مردم از آثار تورمی ناشی از سهمیه بندی به صورت مستمر اطلاع‌رسانی و نظارت داشته‌باشد. علاوه براین با توجه به اینکه دولت برای تأمین بودجه سال آینده خود با کسری مواجه است. به عقیده کارشناسان راهکارهای مطرح‌شده دولت برای جبران کسری بودجه، موجب بروز شوک‌های تورمی در سال آینده می‌شود، بنابراین می‌توان با درآمد حاصل از کاهش یارانه‌های پنهان بخشی از کسری بودجه را جبران کرد که در این صورت نیز نفع نهایی به خود مردم می‌رسد.